Ochrona prawna w myśl konwencji wiedeńskiej

Dyplomacja to forma kontaktów między państwami, którą uprawiali już faraonowie przeszło 2000 lat p.n.e. Stosowali ją również rzymianie, od których to wziął się właśnie termin „diploma” czyli złożony na dwoje dokument – rodzaj listów w jakie wyposażony był poseł. W średniowieczu dyplomacja oznaczała zaś umiejętnośc stwierdzania autentyczności dokumentów. Znaczenie i zasięg dyplomacji ewoluował wiele lat i można doszukac się różnych jej stwierdzeń: „działalnośc instytucji państwowych czy międzynarodowych”, „regulowanie stosunków z innymi państwami czy organizacjami międzynarodowymi” itp. Wszystko to jest zgodne, ale prawdziwa definicja dyplomacji jest bardziej złożona i ciężko opisac ją w jednym zdaniu. Po pierwsze to oficjalna działalnośc organów państwowych, posiadająca kompetencje w sferze stosunków międzynarodowych. Druga płaszczyzna opiera się na założeniach naukowych, na które składają się środki i metody potrzebne do osiągnięcia celów stawianych przez politykę zagraniczna państwa. Trzeci kontekst dyplomacji stanowią ludzie, a dokładnie służba dyplomatyczno-konsularna oraz tzw. Aparat organizacyjny – Ministerstwo Spraw Zagranicznych oraz misje dyplomatyczne. Dyplomacja ponadto opiera swoje działania na normach współczesnego prawa międzynarodowego, dyplomatycznego i konsularnego. Dyplomacja jest więc bardzo ważnym narzędziem, które powinno znaleśc się w odpowiednich rękach by kształtowac i ukierunkowywac politykę zagraniczną tak by skutecznie rozwijac stosunki międzynarodowe na korzyśc państwa. Reguły normujące aspekty stosunków dyplomatycznych są jednymi z najstarszych w prawie międzynarodowym. Na przestrzeni dziejów współistniały niepodległe państwa, rozwijały się zwyczaje sposobu traktowania ambasadorów i innych przedstawicieli państw obcych. Specjalne przywileje i immunitety dotyczące personelu dyplomatycznego powstały jako konsekwencja koncepcji immunitetu suwerena, wzajemnej niezależności i równości państw. Tym niemniej dyplomaci i konsulowie spełniają ważną rolę zbieraniu informacji oraz w utrzymywaniu przyjaznych stosunków między państwami, a także zapewniają stałą obecnośc dyplomatyczną w obcych państwach. Kwestia immunitetów dyplomatycznych jest jedną z powszechnie akceptowanych i nie kontrowersyjnych zagadnień prawa międzynarodowego, ponieważ w interesach każdego państwa jest utrzymanie harmonijnych stosunków dyplomatycznych. Nie wszystkie jednak państwa działają na tej zasadzie.
Konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych z 1961r. kładła nacisk na funkcjonalną potrzebę przywilejów i immunitetów dyplomatycznych dla efektownego utrzymania stosunków międzynarodowych ukazując rolę misji dyplomatycznych jako przedstawiciela państwa. Wprowadziła kodyfikacje istniejących norm oraz wprowadziła nowe rozwiązania prawne. Normy prawa międzynarodowego istnieją na podstawie wzajemnego przyzwolenia. Art.4 Konwencji stanowi, że państwo wysyłające musi upewnic się, że państwo przyjmujące wyraziło zgodę (udzieliło agrement) na mianowanie danej osoby szefem misji dyplomatycznej. Art. 9 mówi, że każde państwo przyjmujące może w każdej chwili uznac dowolnego członka personelu za persona non grata bez konieczności wyjaśniania decyzji i do odwołania tej osoby przez państwo wysyłające. Na zasadę przyzwolenia mogą mieć również wpływ inne normy prawa międzynarodowego : rezolucja Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 748 z 1992r., wprowadzająca sankcje przeciwko Libii. Konwencja Wiedeńska twierdzi, że niemożliwe jest wyliczenie wszystkich funkcji dyplomatycznych we współczesnym świecie w jednym akcie prawnym, dlatego w artykule 3 koncentruje się na najważniejszym, czyli na reprezentacji i ochronie interesów państwa wysyłającego oraz ich obywateli, jak również promocji informacji i przyjaznych stosunków. Najważniejszą funkcją dyplomatyczną jest reprezentowanie przez przedstawiciela dyplomatycznego swego kraju w całości. Jest to funkcja, która wiąże się z podejmowaniem trudnych działań jak i również wyrzeczeń. Muszą oni chronic przez bezprawnym wtargnięciem, wyrządzaniem szkód materialnych lub też „naruszaniem jej godności”. Art.22 Konwencji wiedeńskiej podkreśla, że „koniecznośc obrony dyplomatów wynika z żywotnego znaczenia, jakie dla nasze kraju mają stosunki międzynarodowe{…}. Personel dyplomatyczny odgrywa kluczową rolę w prowadzeniu spraw międzynarodowych tak istotnych dla dobrobytu tego państwa”. Konwencja Wiedeńska z 1961r. wymienia również z głównych funkcji, działania na rzecz rozwoju stosunków gospodarczych. Jest to cos nowego w prawie dyplomatycznym, ponieważ wcześniej dyplomaci nie zajmowali się sprawami ekonomicznymi. Dzisiaj szef misji dyplomatycznej poświęca uwagę promocjom stosunków handlowo-gospodarczych. Interesuje się działalnością przedstawicielstw, różnych resortów, instytucji i firm, które działają na terenie kraju, ale również jest tam gdzie jest potrzeba interweniowania w obronie praw i interesów władz państwa. Do ogólnych norm prawa międzynarodowego należy również azyl dyplomatyczny, którego decyzje pociągają za sobą częściowe naruszenie suwerenności państwa przyjmującego i „stanowi ingerencje w sprawy leżące wyłącznej kompetencji tego państwa”. Inną ważną kwestią konwencji jest poczta dyplomatyczna, która podstawie postanowień Konwencji wiedeńskiej o stosunkach konsularnych z 1963, Konwencji o misjach specjalnych z 1969r, oraz Konwencji wiedeńskiej o reprezentacji państww ich stosunkach z organizacjami międzynarodowymi była przedmiotem rozważań Komisji Prawa Międzynarodowego. Poczta dyplomatyczna nie może być otwierana, ani zatrzymywana oraz powinna być wyłączona z bezpośredniego i pośredniego badania jej zawartości. Ważne również są funkcje konsularne, gdyż są szczególne dla ludzi przebywających za granicami macierzystego kraju. Funkcja ta daje poczucie bezpieczeństwa oraz sprawuje opiekę dyplomatyczną nad obywatelami i interesami państwa wysyłającego. Funkcje konsularne były najbardziej popularne po II wojnie światowej. Wszystkie najważniejsze wyliczenia w Konwencji mają bardzo duże znaczenie, ponieważ określają aspekty działania dyplomacji, jak i „popieranie przyjaznych stosunków” oraz rozwijanie współpracy kulturowej, naukowej czy też gospodarczej. Funkcje dyplomatyczne muszą być wykonywane więc zgodnie z prawem międzynarodowym oraz tylko i wyłącznie „legalnymi sposobami”. Konwencja reguluje funkcjonowanie placówek dyplomatycznych, gdzie określa kto ma być szefem misji, członkiem personelu misji, przedstawicielem dyplomatycznym, administracyjnym i technicznym, jak i określa znaczenie „pomieszczenia misji” (Art.1). Wymienia funkcje takie jak: reprezentowanie swoje państwa, ochrona interesów, utrzymanie stosunków między rządami, ustala sposób akredytacji oraz stawiane wymagania członkom misji dyplomatycznych (Art.4-11). Utrzymuje podział na klasy (Art.14), nietykalnośc pomieszczeń (Art.22 i 30) oraz swobodę komunikowania się (Art.27). Szczegółowo omawia i reguluje przywileje i immunitety przysługujące misji i jej członkom ( z 53 artykułów aż 26 poświęconej jest tej tematyce). Przywileje i immunitety to dwa różne określenia. Immunitet używa się wtedy, gdy chodzi o niepodleganie jurysdykcji władz państwa przyjmującego (np. nietykalnośc osobista, pomieszczeń urzędowych, rezydencji i mieszkań) , a przywilej zaś, gdy chodzi wyłącznie o prerogatywy, ulgi i ułatwienia (np. prawo do korzystania ze zwolnień od podatków bezpośrednich, opłat celnych) . Państwa suwerenne jako podmiot prawa międzynarodowego nie są podporządkowane prawu innego państwa zgodnie ze stara zasada „par In parem non habet imperium” (zasada prawa rzymskiego). Immunitet jurysdykcyjny obcego państwa jest główną zasadą stosunków międzynarodowych i instytucją prawa międzynarodowego. Stąd też założenia, że immunitety i przywileje są przyznawane państwu wysyłającemu po to by przedstawiciel dyplomatyczny, korzystał z uprzywilejowanego statusu zapewniającego swobodę wykonywania funkcji dyplomatycznych. Przywilej i immunitety określają zakres terytorialny czyli terytorium państwa, w którym dyplomata jest akredytowany, a także obszar tranzytowy tj. terytorium państwa przez które dyplomata udaje się do kraju urzędowania. Celem najważniejszym jest zapewnienie misjom dyplomatycznym efektywnego wykonywania funkcji reprezentantów swoich krajów, lecz dyplomaci nie powinni całkowicie polegac na swoich immunitetach, gdyż w sytuacjach prowadzących do sporu z osobami nieuprzywilejowanymi, spór ten nie może być rozstrzygnięty na normalnej drodze sądowej. W Polsce nie ma ustawy poświeconej przywilejom i immunitetom, ale stosuje się bezpośrednie przepisy ratyfikowanych przez Polskę konwencji wiedeńskich o stosunkach dyplomatycznych i konsularnych. Przywilej i immunitety posiadają również zakres osobowy : szef misji, członkowie personelu dyplomatycznego, administracyjnego i technicznego, usługowi ( personel służby) oraz prywatni służący. Zgodnie z art.37 Konwencji Wiedeńskiej przywileje i immunitety przysługują dyplomatom i członkom ich rodzin. Mają oni również takie uprawnienia jak: zwolnienie od podatków osobistych, stanowych, wartości dodanej oraz akcyzy. Nie płacą opłat celnych, są zwolnieni z obowiązkowych ubezpieczeń społecznych, zwolnienie od służb i serwitutów obowiązujących w kraju urzędowania, zwolnienie od przepisów kraju urzędowania dotyczących uzyskania obywatelstwa. Za naruszenie przepisów drogowych przedstawiciel misji dyplomatycznych korzystający z immunitetu nie może być pociągnięty do odpowiedzialności w żadnej formie. Immunitet chroni przed ukaraniem, ale nie daje dobrego świadectwa w przypadku notorycznego naruszania przepisów. Konwencja przyznała szerokie immunitety i przywileje, ale nałożyła obowiązek przestrzegania ustaw i innych przepisów prawnych państwa. Dyplomata nie może podejmowac działalności zawodowej czy też handlowej. Musi odnosic się z szacunkiem do obyczajów w danym kraju, a w szczególności do głowy państwowej, flagi, hymnu narodowego. Przywileje i immunitety organizacji międzynarodowych reguluje wiele konwencji i umów między organizacjami i rządami kraju. Należą do nich: konwencja Narodów Zjednoczonych z 13.02.1946r. (Dz.U z 19.08.46r.); konwencja o przywilejach i immunitetach organizacji wyspecjalizowanych z 21.11.1947r. (Dz.U. z 12.03.1970r.); konwencja o misjach specjalnych z 16.12.1969r. (Dz.U. z 30.10.1985r.); umowa w sprawie siedziby zawarta między ONZ a rządem USA 26.06.1947r. ; porozumienie ONZ a rządem Szwajcarii 1.08.1946r. w związku z utworzeniem Europejskiego Biura ONZ w Genewie .
Od najdawniejszych czasów wszystkie kraje uznają status przedstawicieli dyplomatycznych, są to świadome cele i zasady oparte na Karcie Narodów Zjednoczonych, dotyczące suwerennej równości państw, utrzymywania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa oraz rozwoju przyjaznych stosunków między narodami. Celem przywilejów i immunitetów nie było zapewnienie korzyści poszczególnym osobom, lecz zapewnienie skutecznego funkcjonowania misji dyplomatycznych.
W naszych czasach przy bezprecedensowym rozwoju stosunków między państwami stopień współzależności znacznie wzrósł, a ewolucji i rozszerzeniu uległy również funkcje dyplomacji i służby konsularnej. Wpływ na to miały oczywiście ponad trzykrotne powiększenie się liczby państw i organizacji międzynarodowych po 1946r. Współcześnie dużą rolę w stosunkach międzynarodowych odgrywa dyplomacja wielostronna, konferencyjna, a więc dyplomacja na forum rosnącej liczby organizacji międzynarodowych. Wzrosła rola dyplomacji ad hoc, misji specjalnych, w tym osobistej dyplomacji. Przytoczyc należy tutaj na zakończenie słowa Hugo Kołłątaja :” jeden rozumny, a kochający swą ojczyznę minister (dyplomata) więcej może uczynic dla Rzeczypospolitej, niż kilkadziesiąt tysięcy wojska w pole wyprowadzonych…”