Gospodarcze wkorzystanie skał
Skały to zespoły wielu minerałów, różnych lub tego samego rodzaju, powstających w naturalnych procesach zachodzących we wnętrzu Ziemi lub na jej powierzchni.
Ze względu na sposób powstawania wyróżnia się trzy główne rodzaje skał:
• Skały magmowe
• Skały osadowe
• Skały metamorficzne (przeobrażone)
Skały te mają rożne właściwości fizyczne jak i chemiczne, dlatego są wykorzystywane w wielu różnych dziedzinach gospodarki.
W dalszej części referatu zostaną przedstawione główne dziedziny życia, w których dany rodzaj jest wykorzystywany.
Skały magmowe
Powstają w wyniku krystalizacji mamy w głębi (skały magmowe głębinowe- granit, sjenit, dioryt, gabro) lub gwałtownego zastygania i krystalizacji magmy na powierzchni Ziemi (skały magmowe wylewne- bazalt, andezyt, porfir, melafir, pumeks).
Skały wylewne mają budowę skrytokrystaliczną, natomiast głębinowe- jawnokrystaliczną.
W zależności od ilości zawartej krzemionki skały dzielimy na: kwaśne (duża zawartość krzemionki), zasadowe i obojętne. Jej obecność decyduje o barwie skały. Skały bogate w nią mają charakterystyczną jasną barwę.
Przykładowe zastosowanie skał magmowych:
• Granity do produkcji: kamienia budowlanego i drogowego, grysów twardych oraz pyt okładzinowych.
• Sjenity do wyrobów: płyt okładzinowych, cokołów, schodów, posadzek, pomników.
• Granodioryty w produkcji: kruszywa budowlanego i drogowego, grysów oraz kamienia budowlanego.
• Gabra w produkcji: materiałów drogowych, kamienia łamanego, tłucznia, grysów.
• Porfiry do produkcji: materiałów drogowych.
• Fonolity w przemyśle: szklarskim, ceramicznym.
• Andezyty w produkcji: betonów, zapraw kwasoodpornych, dróg.
• Bazalty stosowane są w budowie: dróg i szlaków kolejowych oraz są wykorzystywane w produkcji wełny mineralnej i prefabrykowanych betonów ciężkich.
Skały osadowe
Dzielimy na:
• Skały osadowe okruchowe- piaski, żwiry, mułki, iły, piaskowce, glina, mułowce, iłowce, zlepieńce.
Powstają w wyniku wietrzenia i rozkruszania skał wcześniej istniejących na powierzchni Ziemi i w zbiornikach wodnych; mogą ulegać spojeniu pod wpływem temperatury, ciśnienia i przemian chemicznych.
• Skały osadowe organiczne- wapienie (muszlowe, koralowe), węgiel (kamienny, brunatny), torf, opoki, ropa naftowa, gaz ziemny.
Powstają w wyniku nagromadzenia szczątków organicznych i zwierzęcych w środowisku wodnym i lądowym.
• Skały osadowe chemiczne- sole, gipsy, naciekowe formy jaskiniowe, niektóre wapienie.
Powstają w wyniku wytrącenia się z różnego rodzaju roztworów.
Przykładowe wykorzystanie skał osadowych:
• Wapienie w przemyśle: hutniczym, wapienniczym, cementowym, cukierniczym, rolniczym oraz jako kruszywo budowlane i kamień budowlany.
• Kredy w produkcji farb malarskich, nawozów mineralnych oraz w przemyśle cementowym.
• Magnezyty w przemyśle: papierniczym, farbiarskim, gumowym, elektrotechnicznym oraz do produkcji spoiw magnezytowych.
• Margle jako surowiec do produkcji cementu.
• Dolomity w przemyśle: hutniczym, ceramicznym, szklarskim, chemicznym, budowlanym, drogowym.
• Opoki jako: kamień budowlany, surowiec do produkcji cementu, materiał w budownictwie mieszkaniowym.
• Gipsy w przemyśle: materiałów budowlanych, chemicznym, rolniczym, sztukatorskim, modelarskim.
• Iły w przemyśle: ceramicznym, papierniczym, gumowym, elektrotechnicznym, chemicznym i cementowym.
• Piaskowce jako: kamień budowlany, kruszywo łamane, materiał ścienny.
• Piaski do produkcji: szkła, odlewów staliwnych i żeliwnych, cegły wapienno-piaskowej, betonów, zapraw.
• Żwiry do: oczyszczania wód pitnych oraz przemysłowych ścieków.
Skały metamorficzne (przeobrażone)
Powstają w wyniku działania dużego ciśnienia, wysokiej temperatury lub czynnika chemicznego na wcześniej powstałe skały magmowe lub osadowe doprowadzając do zmian w budowie wewnętrznej (granit-> gnejs, wapień-> marmur, piaskowiec-> kwarcyt, skała ilasta-> łupek krystaliczny)
Wykorzystanie skał przeobrażonych:
• Gnejsy jako surowiec do produkcji materiałów drogowych.
• Łupek krystaliczny jest wykorzystywany do: wyrobu papy, środków ochrony roślin, wypełniacz mas plastycznych.
• Kwarcyt w przemyśle materiałów ogniotrwałych.
• Marmury stosowane w przemyśle wapienniczym oraz jako kamień budowlany, grys oraz płyty marmurowe.
Bibliografia:
• Podręcznik do geografii 1 – zakres podstawowy
W. Kosakowski, W. Kowalik, E. Zastrożna.
Wyd.: SOP
Toruń 2004
Wydanie III
• Świat Wiedzy
• Encyklopedia Powszechna PWN A-Z
Wyd.: Zielona Sowa
Kraków 2003
Zespół redakcyjny pod kierunkiem J. Marcinek
• http://www.sciaga.pl/tekst/1860-2-rodzaje_skal
• http://www.bryk.pl/teksty/liceum/geografia/geografia_fizyczna/8086-skały_klasyfikacja_budowa_zastosowanie.html
• http://www.iis.uz.zgora.pl/pliki/podstawy_nauk_o_ziemi/4.pdf
• http://www.iis.uz.zgora.pl/pliki/podstawy_nauk_o_ziemi/2.pdf
• http://www.iis.uz.zgora.pl/pliki/podstawy_nauk_o_ziemi/3.pdf