Zasługi Zygmunta Freuda w poznawaniu psychiki człowieka
Zygmunt Freud, urodzony 6 maja 1856 we Freibergu na Morawach (dzisiejszy Pbor w Czechach), był austriackim neurologiem i psychiatrą, początkowo docent (habilitowany w 1885r.), a następnie profesor uniwersytetu we Wiedniu, twórca psychoanalizy , jej teorii i metod (freudyzm ). Jego praca habilitacyjna dotyczyła zaburzeń mowy (afazji) i porażenia dziecięcego. Potem badania swoje skoncentrował na podświadomości i popędzie seksualnym. Zajmował się ludźmi psychicznie chorymi, zapisywał i badał sny ludzkie.
Pochodzący ze średnio zamożnej rodziny żydowskiej i żyjący już od czwartego roku swojego życia we Wiedniu Zygmunt Freud studiował na miejscowym uniwersytecie najpierw biologię, a później medycynę. Zaproponowano mu po zakończeniu podstawowego kursu studiów pracę we właśnie powstającym Laboratorium Fizjologii i Neurologii Uniwersytetu Wiedeńskiego. W 1882 roku został przez rodzinę przymuszony do poślubienia swojej żony, z którą był przez całe życie nie szczęśliwy, ale z którą nigdy się nie rozwiódł. Razem mieli sześcioro dzieci, a najstarsza Anna Freud stała się znanym psychoanalitykiem, rozwijającym jednak konkurencyjną do tradycyjnego Freudyzmu teorię. Przymuszony brakiem pieniędzy porzucił karierę akademicką i zaczął pracować w miejskim szpitalu wiedeńskim. W ramach tej praktyki wyspecjalizował się w leczeniu nerwic wegetatywnych młodych kobiet. Legenda głosi, że jego teoria psychoanalizy wynikła w dużym stopniu na skutek materiału zebranego w wyniku wywiadów psychologicznych prowadzonych z leczonymi kobietami.
Swoje studia uzupełniał przed końcem XIX w. w Paryżu, gdzie patopsychologia i psychiatria stała wówczas najwyżej i tam uformował swą doktrynę . Poznał tam metodamy leczenia nerwic hipnozą wprowadzonymi przez Jean Charcota. Stosując te metody na swoich pacjentkach zorientował się jednak, że dają one jedynie krótkotrwałą poprawę. Josef Breuer, jego kolega z roku, zapoznał go wówczas ze swoimi metodami leczenia przypadków histerii, które polegały na wyciąganiu od pacjentów informacji w wywiadach na temat bezpośrednich przyczyn, które bezpośrednio wywoływały ataki histerii, a następnie uczenie pacjentów unikania kontaktu z owymi przyczynami. Zafascynowany tym Freud zaczął wtedy prowadzić wielogodzinne seanse rozmów ze swoimi pacjentkami, których pierwotnym celem było szukanie bezpośrednich przyczyn wywołujących ataki nerwic, ale które później przekształciły się w analizowanie przebiegu całego życia pacjentek.
Po powrocie do Wiednia prowadził prywatną praktykę lekarską z J. Breuerem, stosując opracowaną przez niego metodę leczenia histerii za pomocą ujawnienia i odreagowywania w stanie hipnozy nieświadomych przeżyć. Na tej podstawie Freud wysnuł teorię, że w większości przypadków nerwice były skutkiem traumatycznych przeżyć z dzieciństwa tych kobiet, w szczególności wykorzystania seksualnego i egzekwowania dyscypliny za pomocą bicia. Później jednak Freud sam odrzucił także tę teorię a jego poglądy zaczęły ewoluować w kierunku przyjęcia innej koncepcji. Według niej większość jego pacjentek zmyślało, rzutując swoje własne, nie akceptowane społecznie pożądanie seksualne w stosunku do ojca lub brata, na sceny rzekomego gwałtu wewnątrz rodziny. Po 1895 zerwał współpracę z Breuerem i zaczął stosować własną metodę terapeutyczną, z której stopniowo rozwinęła się psychoanaliza. Rozwijał i popularyzował psychoanalizę, która wkrótce zyskała światowy rozgłos.
Same rozmowy z pacjentkami dawały im wyraźną ulgę w nerwicy i dlatego Freud rozpoczął systematyczne studia nad różnymi technikami "wyciągania" z pacjentów "nieprzyjemnych emocji i wspomnień z dzieciństwa?, z których za najskuteczniejsze uznał wreszcie techniki wolnych skojarzeń i analizy snów. Publikacja opisu tych technik, a także podręcznik do analizy snów pacjentów z nerwicami, spowodowały gwałtowny wzrost popularności Freuda. W 1908 roku jego teorie na temat nerwic były już na tyle znane, że został on gościem honorowym światowego zjazdu psychologów w Salzburgu. W 1909 roku został on zaproszony do wygłoszenia cyklu wykładów na najbardziej znanych uniwersytetach w USA, gdzie jego poglądy wywarły wielkie wrażenie i zapoczątkowały żywiołowy rozwój psychoanalizy w tym kraju. Po pierwszej wojnie światowej, jego zainteresowania rozszerzyły się z czysto lekarskich na bardziej filozoficzne. Zaprzestał on w tym czasie prowadzić już prywatną praktykę lekarską i zajął się pisarstwem, ocierającym się już o filozofię. Tworząc podstawy teoretyczne dla stosowanych przez siebie wcześniej technik psychoanalitycznych zbudował wtedy teorię o podświadomości, wewnętrznym dziecku i irracjonalnej strukturze tłumionych emocji, które choć tłumione są faktycznym źródłem podejmowanych przez ludzi emocji. W 1915 r. rozpoczął niezwykle gorączkową aktywność naukową, mając na celu podsumowanie swojej wiedzy. Napisał on wówczas 9 esejów w ciągu niespełna 3 miesięcy. Prace te nigdy jako całość nie ukazały się w druku. W 1928 r. po zagarnięciu Austrii przez Hitlera wyemigrował do Londynu zabierając ze sobą tylko najstarszą córkę Annę i z nieznanych przyczyn, prawdopodobnie na skutek nieszczęśliwego zbiegu okoliczności, porzucając nigdy niekochaną żonę i resztę swoich dzieci. Żona i troje dzieci zginęło później w obozach koncentracyjnych. Mimo wielu operacji przeżył dwadzieścia lat chorując na raka i do ostatniej chwili odmawiał zażywania uśmierzających ból środków farmakologicznych, aby zachować jasność umysłu potrzebną do pracy. Trapiony wyrzutami sumienia i mocno zdziwaczały Zygmunt Freud dożył swoich dni w Londynie pod troskliwą opieką córki Anny. Zmarł 23 września 1939r.
Jego najbardziej znane dzieła to:
- ?O marzeniu sennym? (1900r., wyd. pol. 1903r.),
- ?Wstęp do psychoanalizy? (1917r., I. wyd. pol. 1935r., II. wyd. pol. 1957r.),
- ?Poza zasadą przyjemności? (1975 i 1976 r.) [wybór psim filozoficznych],
- ?Psychopatologia życia codziennego? (1910 r.),
- ?Wizerunek własny? (1936 r.),
- ?Dowcipy i ich stosunek do nieświadomości?,
- ?Kultura jako źródło cierpienia?.
We wcześniejszych wiekach uważano, że człowiek całkowicie panuje nad swoimi myślami, posługuje się jedynie świadomością, bo jest istotą rozumną. To przekonanie obaliła psychoanaliza Freuda. Centralną myślą psychoanalizy Freuda było, że psychiczność nie jest identyczna ze świadomością, że istnieje także życie psychiczne nieświadome. Świadomość nie jest cechą niezbędną życia człowieka, dlatego np. żyją ludzie obłąkani. Musimy przyjąć istnienie psychiki nieświadomej, chociaż wiemy o niej tylko tyle, ile się z niej do psychiki świadomej przedostanie. Życie psychiczne przebiega w dwóch systemach: świadomym i nieświadomym. W całości jest zdeterminowane i ma charakter mechaniczny. Mechanizmem jest nawet ?sublimowanie? wyobrażeń i tworzenie z nich ideałów kultury. W całości ma także podłoże irracjonalne: pierwotnymi elementami życia psychicznego są popędy, zwłaszcza seksualne, a rozum gra tylko rolę służebną. W sprawie stosunku zjawisk psychicznych i fizycznych psychoanaliza nie dała wyraźnej odpowiedzi. Często przemawiała materialistycznie: źródło życia psychicznego widziała w popędach, a te wywodziła z procesów somatycznych. Ale z drugiej strony, tłumaczyła zjawiska psychiczne tylko na gruncie psychicznym, a nie fizjologicznym. Sam Freud wahał się pomiędzy paralelizmem, a interakcjonalizmem.
Warto też wspomnieć, iż Freud zaobserwował popęd seksualny także u niemowlęcia - libido analne, oralne, genitalne. Podkreślał on, że we wczesnym dzieciństwie nie ma ona przeznaczenia stricte seksualnego. Jest raczej motorem wielu czynności, które przynoszą dziecku uczucie organicznego zadowolenia. Libido oralne jest związane z zaspokojeniem głodu oraz potrzebą bliskości, przytulania. Niemowlę wymusza kontakt z matką za pomocą krzyku. Ten okres ma ogromny wpływ na późniejsze życie seksualne człowieka. Dziecko wyrastając z okresu niemowlęcego zaczyna szukać przyjemnych odczuć na swoim ciele, np. ssanie palca. Przyjemność dziecko odczuwa także przy naturalnych potrzebach fizjologicznych. Dziecko do pewnego wieku przyjmuje te rozkosze bez wstydu i bez poczucia winy. W miarę kształtowania się jaźni dziecka, tj. w miarę pojawiania się hamulców narzuconych przez wychowanie, obyczaj i wstyd - energia libido zostaje ujęta w karby, co pociąga za sobą pierwsze urazy psychiczne natury seksualnej. Ma to wpływ na rozwój perwersji seksualnych. W okresie 7 do 8 lat następuje czas ujawnienia swego libido. Po odkryciu, że istnieje płeć przeciwna u chłopców często powstaje kompleks kastracji, a u dziewcząt rośnie zazdrość. Występować mogą także kompleksy Edypa (zazdrość o matkę) lub Elektry (zazdrość o ojca). Może pojawić się fiksacja - zatrzymanie się libido na pewnym etapie, albo regres, gdy niezaspokojony popęd poszukuje rekompensaty w innych formach.
Freud tworzył swoją wizję wbrew metodologii naukowej, do jakiej nawykł. Praktykę lekarską podjął powodowany sytuacją finansową i społeczną. Tworzył swoje wizje wbrew bliskiej mu koncepcji mechanizmów człowieka, w której nie mogło być miejsca na cokolwiek poza świadomością i fizjologią. W swojej lekarskiej praktyce Freud spotkał się z takimi przypadkami, które nie dały się w żaden racjonalny sposób wyjaśnić, dlatego zaczął stosować hipnozę. Zauważył, że człowiek wprowadzony w stan hipnozy i poddany sugestii posthipnotycznej realizował po obudzeniu się treść tych sugestii wykonując czynności, których powód był dla niego nie zrozumiały. Nie umiał powstrzymać się od ich realizacji. Wynikało stąd, że w stanie hipnozy nie działa świadomość. Zachowanie niektórych psychicznie chorych przypominało zachowanie ludzi poddanych hipnozie. W trakcie długotrwałych wypytywań pacjenci przypominali sobie wydarzenia z okresu dzieciństwa, które można było powiązać z obecnymi symptomami chorobowymi, jeśliby przyjąć, że symptomy te są owych wydarzeń symboliczną reprezentacją. Freud doszedł do wniosku, że przyczyną takich zachowań są jakieś przeżycia, których dana osoba nie pamięta, ale tkwią w podświadomości. Twierdził, że na człowieka składa się jego ?ja?, czyli świadomość, i to, co dziedziczy - ?ono?, czyli nieświadomość. Twierdził, że przyczyną naszych świadomych zachowań jest podświadomość, choć sobie tego nie uświadamiamy.