Elastyczna teoria ogniw

Cechy nowoczesnego modelu nauczania – uczenia się
Taki model powinien umożliwić wyposażenie uczniów w usystematyzowaną operatywną wiedzę, zapewnić warunki sprzyjające realizacji znanego nam postulatu, aby nauczyć uczniów uczyć się samodzielnie.
Cechy postulowanego modelu:
• dialektyczna jedność uczenia się i nauczania zazębiająca się i warunkujące współwystępowanie obu tych procesów
Nabywana przez uczniów wiedza pełni nie tylko funkcje poznawcze i kształcące, ale również wychowawcze. Dzięki funkcjom poznawczym umożliwia poznanie różnych dziedzin rzeczywistości przyrodniczej, społecznej, na wdrażaniu do zorganizowanej współpracy i tym podobnych.
• dialektyczna jedność oddziaływań dydaktycznych i wychowawczych – znaczy to że nauczyciel, realizując wszelkie akty nauczania – uczenia się, powinien starać się aby przyczyniły się one do wykonywania określonych wcześniej zaplanowanych zadań wychowawczych
• wszechstronność – dzięki niej możliwe jest połączenie nauczania uczenia organizowania w szkole i kształceniem poza szkolnym
• możliwość obejmowania działalnością dydaktyczno – wychowawczą dzieci i młodzieży o zbliżonym wieku życia, ale o różnym zasobie wiedzy wyjściowej tj. różnym stopniu zaawansowania w danym przedmiocie, jakościowych i ilościowych oraz różnicach uzdolnień oraz różnym tempie uczenia się. Model ten zapewnia każdemu uczniowi minimum wiedzy i umiejętności, stwarzając za razem jednostkom zdolniejszym możliwość nawet znacznego przekroczenia tego minimum
• elastyczność metodyczna i organizacyjna – postuluje się stosowanie różnych metod i rozmaitych form organizacyjnych uczenia się i nauczania, każdorazowo dobieranych do zadań, jakie za ich pomocą mogą być wykonane a także dostosowane do wieku uczniów
Zdania dydaktyczno – wychowawcze nowoczesnego modelu procesu nauczania – uczenia:
• samodzielne zdobywanie przez uczniów określonych wiadomości i umiejętności na drodze wysiłków zarówno indywidualnych jak i zespołowych
• nabywanie wiedzy na drodze poznania bezpośredniego np. obserwacja, eksperyment, wywiad oraz wzbogacanie posiadanej wiedzy i umiejętności za pomocą poznania pośredniego
• częste i systematyczne wykorzystywanie uczniowskiej kontroli i oceny własnych wyników uczenia się, tzn. samokontroli i samooceny.
Ogniwa procesu wyróżnione przez w. okonia dotyczą:
• motywów (uświadomienie uczniom celów i zadań)
• przebiegu (zaznajomienie uczniów z nowym materiałem i utrwalenie go, kształtowanie uogólnień i umiejętności i nawyków, kontrola i ocena wyników nauczania)
• wyników (wiązanie teorii z praktyką)
W tym ujęciu wymieniane ogniwa mają charakter dyrektyw postępowania dydaktycznego przeznaczonych dla nauczycieli tzn. wskazują one jak należy uczyć aby uzyskać optymalne wyniki nauczania.

I OGNIWO – przygotowanie do pracy – czyli uświadomienie uczniom celów i zadań dydaktycznych
Istota:
• sprowadza się do wytworzenia u uczniów pozytywnej motywacji sprzyjającej uczeniu się, a niekiedy warunkujące jego efekty końcowe
• w tym celu nauczyciel opierając się uprzednio na planie lub konspekcie lekcji zaznajamia uczniów z zadaniami danej lekcji lub jednostki metodycznej, jej zamierzonym efektom końcowym lub planom
• przygotowanie jest ogniwem wstępnym, którego jednak nie należy lekceważyć gdyż uwarunkowuje ono odpowiednie myślenie i kształtuje wolę uczniów uświadamiając im czego i po co mają się uczyć
• uświadomienie sobie przez uczniów, pracujących pod kierunkiem nauczyciela, określonej trudności o charakterze teoretycznym lub praktycznym, jest punktem wyjścia do samodzielnego sformułowania przez nich problemu który mają rozwiązać przede wszystkim na drodze poznania bezpośredniego
• ogniwo to inicjuje poszukujący tok pracy dydaktycznej na lekcji, ma ono istotne znaczenie dla ukształtowania pozytywnych motywów uczenia się i dla wyznaczenia głównych kierunków dalszej nauki.
Istotą jest stworzenie ładu wewnętrznego i zewnętrznego.
Ład zewnętrzny – to wszelkie działania nauczyciela zmierzające do zapewnienia spokojnego przebiegu lekcji. Ład to – dyscyplina, postawy uczniów na lekcji, środki stosowane na lekcji w celu utrwalania dyscypliny.
Ład wewnętrzny – to działania nauczyciela, które zmierzają do stawiania przed uczniami określonych zadań na lekcji. Jest to uświadomienie uczniom czego i po co mają się uczyć. Uczeń powinien wiedzieć jak należy dane zadanie wykonać.
Prawidłowa realizacja ogniwa spełnia funkcje gdy:
• jest dostosowana do możliwości intelektualnych uczniów
• opiera się na umiejętnie dobranych ćwiczeniach i przykładach
• wskazuje drogi prowadzące do wzbogacenia posiadanej przez nich wiedzy
• stawia zadania i problem
• odwołuje się do przeżyć uczniów
Błędy popełniane przez nauczycieli:
• niezrozumiale podaje uczniom temat lekcji
• zapoznają z celami i zadaniami zamierzonymi do realizowania lekcji ale nie przestrzegają przy tym zasady odpowiedniego celu
• nie uświadamiają uczniom życiowej wagi zagadnień do których opracowania przyswajają, tzn. nie wyrabiają u ucznia przekonania, że to czego się uczy będzie przydatne w życiu i w pracy
• nieodpowiednie warunki i środki
• zadania zbyt trudne
• brak indywidualizacji
Trudności uczniów:
• niezrozumienie tematu
• zbyt ambitne cele mogą się stać przyczyną niepowodzeń uczniów
• mechaniczne wykonywanie poleceń
• brak motywacji przy niewłaściwie zrealizowanym ogniwie;
Sposoby poznania:
• werbalne – sposoby mówione i pisemne
• empiryczne – bezpośrednie zetknięcie się lub za pomocą środków zastępczych modeli schematów, rysunków.
Elastyczny charakter ogniw:
• nie muszą występować w zestawie na każdej lekcji
• bywa, że jedno ogniwo wypełnia ramy organizacyjne lekcji a nawet kilku
• nie musi być przestrzegana kolejność ogniw w czasie lekcji
• dwa lub więcej ogniwa mogą występować jednocześnie
Czyli nauczyciel nie musi rygorystycznie trzymać się kolejnych etapów – to jest tylko propozycja.
Na proces kształcenia składają się:
Uczenie się – planowany, systematyczny, zamierzony proces nabywania przez uczniów wiadomości, umiejętności i nawyków na drodze bezpośredniego i pośredniego poznania, którego efektem jest zmiana istniejących form zachowań lub powstania nowych.
Nauczanie – planowa, systematyczna praca nauczyciela z uczniami polegająca na wywołaniu określonych zmian i utrwalaniu w wiedzy, dyspozycjach, postępowaniu i całej osobowości pod wpływem uczenia się, przyswajania działań i odkrywania.


II OGNIWO – poznanie nowych faktów.
Istota:
Świadome zdobywanie, przyswajanie wiedzy przez uczniów, może być rezultatem ich samodzielnego wysiłku myślowego. Nowe rzeczy, zjawiska i procesy uczeń poznaje prawidłowo wówczas gdy proces uczenia się:
• jest oparty na poznaniu zmysłowym, opiera na bezpośrednio lub pośrednio zorganizowanej obserwacji lub działaniu praktycznym
• przygotowuje uczniów do procesu myślenia abstrakcyjnego, czyli umożliwia przyswajanie prawidłowych pojęć i sądów ogólnych
• wymaga aktywności i samodzielności uczniów – praktyczne zastosowanie;
Poprawna realizacja ogniwa powinna umożliwić uczniom:
• systematyczne prowadzenie obserwacji
• analizę zgromadzonych materiałów
• porównanie zgodności formułowania związków i wniosków z praktyką
• posługiwanie się teorią w praktyce;
Błędy popełniane przez nauczycieli:
• nadużywanie metod opartych na słowie
• nieodpowiednie pod względem metodycznym organizowanie obserwacji i eksperymentu
Błędy obserwacji:
• nieumiejętność zainteresowania uczniów
• niewłaściwe wykorzystanie analizatorów:
- gdy nauczyciel każe np. jednocześnie oglądać pocztówki i prowadzić pogadankę
- niewykorzystanie w toku obserwacji wszystkich analizatorów;
• uniemożliwienie uczniom spostrzegania najważniejszych cech rzeczy, zjawisk oraz odróżnienia ich od cech mniej ważnych
• jednorazowe oglądanie poznawanych przedmiotów
• pomijanie strony wychowawczej, a koncentrowanie się na stronie poznawczej
Trudności uczniów:
• w przeprowadzeniu obserwacji:
- słaby wzrok ucznia
- trudności w skupieniu uwagi na istotnych cechach
- wadliwe zorganizowanie pokazu – oglądanie obrazów z dość dużej odległości, niedokładne ilustracje, małe, czarno – białe
• rozproszona uwaga np. na wycieczce, przy oglądaniu filmów (wycieczki są dobre po opracowaniu tematu w klasie)
• trudności w spostrzeganiu, np. audycji telewizyjnej, gdy jest nadmiar obrazów, oraz nadmiar zbędnych słów
• krótkotrwałość pokazów
• trudności w spostrzeganiu podczas zajęć laboratoryjnych, kiedy uczeń pewne przedmioty i zjawiska ma zaobserwować za pomocą aparatury naukowej:
- trudności w spostrzeganiu trójwymiarowości przedmiotu
- trudności w spostrzeganiu konturów
- trudności w spostrzeganiu wielkości przedmiotów
- trudności w spostrzeganiu ruchu
• w rozumieniu słów:
- niezrozumienie słów w tekście
- brak opanowania techniki czytania
- trudności w ogólnym zrozumieniu treści utworu
- trudności w selekcji treści (nie odróżniają elementów istotnych od mało istotnych)
- trudności w odróżnieniu fikcji literackiej od rzeczywistości
- trudności w uchwyceniu głębszych myśli autora
- trudności przy charakterze postaci – szczególnie przeżyć wewnętrznych i stanów psychicznych

III OGNIWO – przyswajanie pojęć, przekonań i sądów.
Do uogólnień dochodzimy za pomocą operacji myślowych. Do operacji tych zalicza się: porównywanie, abstrahowanie, przechodzenie od szczegółu do ogółu, analiza i synteza. W procesie nabywania pojęć ważną rolę mają wyobrażenia jako ogniwo pośrednie między postrzeganiem, a pojęciami. Brak gruntownie opanowanych wyobrażeń stanowi istotną przeszkodę w opanowaniu nowych pojęć.
Proces tworzenia pojęć etapy – uogólnienia:
• kojarzenie nazw z odpowiadającymi im przedmiotami. Ma charakter wstępny. Przygotowuje on grunt dla właściwego kształtowania się pojęć (kojarzenie nazw i rzeczy)
• kształtowanie elementarnych pojęć na podstawie znajomości zewnętrznych cech przedmiotów (barwa, kształt, wielkość i kolor)
Chodzi w nim o kształtowanie tzw. „przedpojęć”, a więc pojęć elementarnych, które są uogólnionymi wyobrażeniami. Składają się na półobrazowe i półwerbalne obserwacje o zewnętrznych cechach świata realnego. Proces przyswajania pojęć przez ucznia nie polega na zapobieganiu podanych przez nauczyciela cech przedmiotu, lecz na wytężonej pracy ucznia kierowanej przez nauczyciela.

Kształcenie pojęć naukowych:
• zestawienie danego przedmiotu z innymi w celu wyodrębniania go spośród innych (analiza wstępna)
• wyszukiwanie cech wspólnych
• wyszukiwanie cech różniących dane przedmioty od innych (różnicowanie)
• określenie przez ucznia pojęcia na podstawie znajomości cech danego przedmiotu (synteza)
• zastosowanie przez ucznia poznanego pojęcia w nowych sytuacjach – utrwalanie go i wdrażanie do posługiwania się nim w życiu
Rozwijanie pojęć naukowych:
Pojęcia elementarne jakie zdobywa uczeń na etapie nauczania początkowego nie stanowią dostatecznej podstawy dla naukowego poglądu na świat, gdyż nie obejmują usystematyzowanej wiedzy o przyrodzie i społeczeństwie. W kształtowaniu pojęć naukowych występują takie same momenty jak w pojęciach elementarnych.
Błędy popełniane przez nauczycieli:
• podają gotowe definicje
• niewłaściwa realizacja etapów
• ograniczenie analizy cech (równik, równoleżnik)
• wprowadzenie zbyt wielu pojęć na raz
• uogólnianie cech przedmiotów na podstawie zbyt małej liczby przykładów
• zestawienie cech i zjawisk jednego rodzaju z przedmiotami zupełnie innego rodzaju
• nauczyciele często egzekwują od uczniów definicje, a nie sprawdzają ich głębsze zrozumienie
Trudności uczniów:
• trudności w poprawnym wyrażaniu myśli
• trudności z używaniem wyrazów we właściwym znaczeniu
• trudności w przejściu od wyobrażeń do pojęć, ponieważ u dzieci przeważa myślenie konkretno – obrazowe, dzieci mają trudność w oderwaniu się od konkretu
• trudności występują, gdy uogólnienie zostało dokonane tylko na podstawie jednego przykładu
• trudności powstają też, gdy uogólnienie zostało dokonane na podstawie cechy nieistotnej
• trudności przy kształtowaniu na jednej lekcji zbyt wielu pojęć równocześnie
• trudności występują wtedy, gdy uczniowie przyswajają pojęcia nowe zanim utrwaliły się pojęcia stare

IV OGNIWO – utrwalenie wiadomości uczniów.
Istota:
Celem realizacji tego ogniwa jest przyswojenie przez uczniów wiadomości usystematyzowanych, gruntownych, trwałych, a zarazem operatywnych.
Aspekty utrwalania materiału:
• psychologiczne – utrwalanie wiadomości zapobiega zapominaniu, a równocześnie wzbogaca dotychczas zdobytą wiedzę dzięki zastosowaniu określonych wzmocnień wzajemnie powiązanych
• pedagogiczne – to wszystkie czynności nauczyciela i ucznia, które zmierzają do tego, aby posiadane przez ucznia wiadomości i umiejętności stawały się coraz bardziej trwałe, dokładne i głębokie, usystematyzowane, użyteczne
Zdobycie przez uczniów rzetelnych wiadomości na drodze dokładnej obserwacji i wnikliwego uogólniania faktów nie gwarantuje jeszcze, że wiadomości te będą trwałe. Trwałość wiadomości zależy od siły procesów pobudzania i hamowani w korze mózgowej. Sił ta jest różna u uczniów w zależności od ich dotychczasowego doświadczenia, oraz ich aktywności na lekcjach, jak również od czynników wrodzonych. Wiadomości ucznia oparte są na związkach czasowych.
Każdy związek czasowy jeśli jest powtarzany i wzmacniany, po pewnym czasie wygasa. W nauczaniu szkolnym stosujemy przede wszystkim wzmocnienie słowne:
• rolę tę spełniają wypowiedzi nauczyciela, a więc polecenia dawane uczniowi, zachęta, pochwała lub nagana, wzmocnieniem słownym może być również wszystko to, co nabrało dla ucznia pewnego znaczenia emocjonalnego, a więc odwoływanie się nauczyciela do indywidualnych lub uczuć patriotycznych
• bardzo wartościową formą wzmocnienia słownego jest odwołanie się do systemu już posiadanych przez ucznia doświadczeń i wiadomości, które ułatwiają przyswajanie wiadomości nowych
• stosuje się również formy wzmocnienia łączące w sobie słowo i rzeczywistość, należy do nich poglądowość i praktyka.
Praktyka stanowi środek wzmocnienia dający największe efekty (działalność praktyczna ucznia oparta na zdobytych wiadomościach).


Warunki skutecznego i dobrego utrwalania:
• nastawienie uczniów na trwałe zapamiętywanie utrwalanych wiadomości
• pełne zrozumienie przez uczniów materiału utrwalanego
• stosowanie przez uczniów odpowiedniej techniki uczenia się
Sposoby utrwalania:
• powtarzanie przerobionego materiału
• systematyzowanie i klasyfikowanie przerobionego materiału
• kształtowanie umiejętności i nawyków – ćwiczenia, czasie ćwiczeń uczeń przypomina sobie wiadomości, stosuje je w praktyce, przetwarza je w umiejętności, a umiejętności w nawyki
• uczenie się na pamięć ze zrozumieniem
• praca samodzielna uczniów
Co powtarzać:
• w toku pogadanki powtarzać najważniejsze fakty i uogólnienia
• treści szczególnie trudne do zapamiętania
• nie powtarzać całego materiału
• nie powtarzać wiadomości dobrze uczniom znanych
Kiedy powtarzać:
• przed podaniem nowych treści
• po zapoznaniu z nowym materiałem
• przy zaznajamianiu uczniów z nowym materiałem
Powtarza się nie wtedy gdy nie trzeba przypominać zapomniane już wiadomości, lecz wtedy, gdy wiadomości te uczniowie jeszcze pamiętają.
Jak powtarzać:
• pod koniec lekcji, w kolejności przerobionego materiału
• na lekcjach podsumowujących, powtórzeniowych, kolejność powtarzania nie musi być uwarunkowana kolejnością materiału na poszczególnych lekcjach lub w podręczniku
Powtarzanie występuje na lekcjach:
• podsumowujących – po zrealizowaniu cyklu zagadnień
• syntetycznych – powtórzenie poszczególnych działów programy
• powtórzeniowych – na końcu i na początku roku szkolnego, dla powtórzenia całości materiału programowego
Sposoby powtarzania oparte na:
• pogadance:
- nauczyciel stawia pytania- uczniowie odpowiadają na nie
- uczniowie stawiają pytania- nauczyciel odpowiada na nie
- uczniowie formułują to, co trzeba z lekcji zapamiętać
• na samodzielnej pracy uczniów:
- z książką lub czasopismem
- przygotowanie samodzielnych prac, wypracowań, wykresów, tabel, map;
• uczenie się na pamięć (np. wiersz), bierne powtarzanie
• na jednoczesnej odpowiedzi kilku uczniów:
- rozmowy nauczyciela z uczniami
• samodzielna praca uczniów
• uczenie się na pamięć
Błędy nauczycieli:
• nauczyciel nie wskazuje potrzeby i konieczności zapamiętania określonych twierdzeń, brak nastawienia ucznia na trwałe zapamiętywanie
• brak systematycznej kontroli wyników – pośpiech wynikający ze źle zaplanowanego toku lekcji
• utrwalanie błędnych skojarzeń spowodowanych niewystarczającą kontrolą opanowanego materiału
• utrwalenie materiału niezrozumiałego dla ucznia
• utrwalanie wtedy gdy uczniowie już nic nie pamiętają
• powtarzanie wiadomości bardzo dobrze znanych
• pamięciowe opanowanie, brak łączenia z praktyką
Trudności uczniów:
• trudność w zapamiętywaniu nowych nazw i wyrazów
• wyrazy bez uprzedmiotowiania
• wprowadzenie wielu nazw
• wprowadzenie terminów w krótkich odstępach czasu
• zapamiętywanie podobnych dźwiękowo wyrazów np. iloczyn, iloraz
• zapamiętywanie niezrozumiałych wyrazów
• brak powtórzenia – brak nastawienia na zapamiętywania

V OGNIWO – kształtowanie umiejętności , nawyków i przyzwyczajeń.
Umiejętność – sprawność w posługiwaniu się właściwymi regułami przy wykonywaniu odpowiednich zadań.
Nawyk – jest to doskonale wyćwiczona umiejętność (sprawność w działaniu.
Przyzwyczajenie – działanie wykonane pod wpływem wewnętrznej potrzeby. W pojęciu tym mieści się i sprawność działania i odczuwanie potrzeby wykonywania określonych działań (nałogi – złe przyzwyczajenia).
W procesie opanowywania umiejętności i nawyków, oraz zdobywania przyzwyczajeń wielką rolę spełnia ćwiczenie.
Ćwiczenie – polega na zwiększaniu stopnia sprawności w posługiwaniu się wiadomościami, umiejętnościami lub nawykami.
Etapy kształtowania umiejętności i nawyków (wg W. Okonia):
• uświadomienie uczniom nazwy i znaczenia danej umiejętności, praca nad zdobywaniem umiejętności wymaga wysiłku i wytrwałości.
Może wystąpić :
- zainteresowanie bezpośrednie – np. uczeń montuje dzwonek i jest zainteresowany czy będzie on dzwonił
- zainteresowanie pośrednie – uświadomienie dla ucznia znaczenia wykonywanej pracy
• formułowanie na podstawie przypomnianych wiadomości jednej lub kilku reguł działania, sformułowanie reguł występuje przed pokazem czynności lub w jego trakcie, reguła ma wtedy sens, gdy oświetla uczniowi drogę działania (używanie zrozumiałych słów w dążeniu do sformułowania reguł
• pokazanie przez nauczyciela danej czynności np. sposobu trzymania ołówka, uczniowie pilnie obserwują te wzorcowe ruchy i zwracają uwagę na ich składniki
• pierwsze czynności uczniów wykonywane przy stałej kontroli nauczyciela stanowią decydujący etap w kształtowaniu umiejętności, w tym etapie dziecko ma się nauczyć posługiwać dobrze opanowaną regułą, powtarzając czynność pokazaną przez nauczyciela, należy tu zapobiegać każdemu błędnemu ruchowi, wiąże się to z koniecznością stałej kontroli pierwszych czynności wszystkich uczniów, słuszne jest stopniowe wdrażanie dzieci do przestrzegania reguł.
W czasie ćwiczeń w stosowaniu tych reguł staramy się zapobiegać błędom. Ćwiczenia próbne nie powinny trwać zbyt długo.
Pierwsze czynności uczniów spełniają rolę, gdy:
- gdy opierają się na dobrze uświadomionych przez ucznia regułach
- pozwalają uczniom uświadomić możliwość popełniania błędów
- nie trwają za krótko, ani za długo
- w miarę ćwiczenia wzrasta stopień samodzielności
- urozmaica się stosowanie ćwiczeń;
• systematyczne i samodzielne ćwiczenia w posługiwaniu się przyswojoną umiejętnością, prowadzą do przekształcania umiejętności w nawyk, zaś nawyku w przyzwyczajenie.
Przyswajanie nawyku polega na systematycznym i samodzielnym powtarzaniu zdobytej poprzednio umiejętności, przy czym nowe czynności muszą być odpowiednio wzmacniane. Aby nawyk doprowadzić do mistrzostwa trzeba dużo ćwiczyć. Ćwiczenia powinny być rozmieszczone w czasie, oraz urozmaicane, aby stale ucznia interesowały. Ważną sprawą w ćwiczeniach jest systematyczne kontynuowanie, oraz ich samodzielność.
Samodzielność cechuje:
• zrozumienie przez ucznia stawianych mu zadań
• zmuszanie do wysiłku związanego z planowaniem i wykonywaniem pracy
• wymaganie ze strony ucznia sprawdzenia wykonywanych zadań
• jest wykonywana bez żadnej pomocy
Etapy kształtowania umiejętności (wg Bandury):
• uświadomienie znaczenia danej umiejętności
• pokaz danej czynności wraz z omówieniem reguł jej wykonywania, a równocześnie obserwacja demonstrowanych ruchów przez uczących się
• pierwsze próby naśladownictwa pokazanej czynności
• eliminowanie występujących błędów przez słowne zwrócenie uwagi lub ponowienie pokazu
• samodzielne próby wykonywania czynności
• gdy czynność jest złożona i naśladowanie prowadzi do zamierzonego wyniku, rozbijanie jej na ruchy cząstkowe i próby naśladowania z uwzględnieniem rad nauczyciela
• gdy wykonanie jest już prawidłowe, wówczas utrwala się przez powtarzanie czynności
• stosowanie wyuczonych czynności
Błędy nauczycieli:
• pomijanie na lekcji jednego lub kilku etapów procesu kształtowania umiejętności i nawyków
• niewłaściwa pod względem dydaktycznym realizacja poszczególnych etapów
• objaśnienia nieistotnych elementów lub zbyt wielu na raz
• objaśnienia nużące
• niedokładny pokaz
• brak pokazu poszczególnych fragmentów
• demonstrowanie błędnych ruchów
• przesadna pomoc
• całkowita rezygnacja z kształtowania umiejętności i nawyków na lekcji wskutek braku czasu
• nieprawidłowy dobór ćwiczeń oraz złe zaplanowanie materiału ćwiczeniowego
• niewłaściwe natężenie zajęć – niewłaściwe stosowanie zasady stopniowania trudności
• brak kontroli pierwszych samodzielnych czynności ucznia
• nieodpowiednie rozłożenie ćwiczeń w czasie oraz zadawania zbyt trudnych ćwiczeń do domu
Trudności uczniów:
• niedostatecznie wykształcona koordynacja ruchowa
• brak wyrobienia równowagi
• występowanie we wzmożonej formie odruch obronnego powodującego pojawienie się lęku
• szkodliwy, hamujący wpływ nawyków wytworzonych wcześniej
• brak zainteresowań ćwiczeniami powodującymi słabą aktywność ucznia, brak zdyscyplinowania i samokontroli
• pamięciowe uczenie się, np. zasady ortograficzne

VI OGNIWO – powiązanie teorii z praktyką.
Teoria – zespól twierdzeń wyjaśniających daną dziedzinę rzeczywistości oraz mechanizmy jej przekształcania.
Praktyka – jest najlepszym sprawdzianem wiedzy: dzięki praktyce wiadomości ucznia mogą stać się głębsze i pełniejsze. Praktyka pobudza działającego ucznia do aktywności myślowej, sprzyja rozwojowi jego samodzielności.
Łączenie teorii z praktyką oznacza wiązanie poznania bezpośredniego (praktyka) z poznaniem pośrednim (teoria), oraz łączenia zdobywanych wiadomości i posługiwanie się nimi w działaniu.
Praktyka spełnia III ważne funkcje:
• poznawcza – pogłębia wiedzę, staje się źródłem poznania, źródłem teorii
• weryfikacyjna – gdy praktyka sprawdza wartość teorii i potwierdza ją lub odrzuca; staje się kryterium prawdy
• przekształcająca – praktyka jest procesem przekształcania rzeczywistości np. rozwiązywanie zadań życiowych
Formy łączenie teorii z praktyką:
• praktyka staje się podstawą do gromadzenia spostrzeżeń i wyobrażeń, oraz do wprowadzania uogólnień, tj. staje się źródłem teorii, którą następnie można stosować do dalszej praktyki.
Powtarza się tu cykl: praktyka – teoria – praktyka.
P – T – P

• praktyka jako kryterium prawdy – praktyka jako proces przekształcania rzeczywistości stwarza najlepsze warunki do tego by stwierdzić, czy dana teoria jako czynnik naszego poznania jest, czy nie jest zgodna z rzeczywistością
Tylko wówczas, gdy na podstawie posiadanej wiedzy potrafimy świadomie i celowo oddziaływać na rzeczywistość, przekonujemy się o prawidłowości i wartości wiedzy. Uczniowie zdobywają wiadomości w czasie lekcji. Potem stosują je do wytłumaczenia faktów z życia, a wreszcie w eksperymencie szukają potwierdzenia tych wiadomości. Stwarza się tu cykl: teoria – praktyka – teoria.
T – P – T
• praktyka jako przekształcanie rzeczywistości
Głównym celem tej praktyki jest zastosowanie gotowych i sprawdzonych już wiadomości do wprowadzenia zmian w przyrodzie i otoczeniu społecznym.
Kierując się tymi pewnymi już wiadomościami mamy możliwość przewidywania wyników naszych działań. Teoria – praktyka.
T - P
Praktyka może mieć charakter ćwiczebny – dzieci ćwiczą łączenie wiadomości z praktyką, uczą się na podstawie teorii przewidywać jaki będzie rezultat działania praktycznego.
Praktyka może mieć charakter użytkowy – sprawdzanie teorii w praktyce (sadzenie cebuli, praca na działce).
Błędy nauczycieli:
• odrywanie teorii od praktyki i odwrotnie
• zastępowanie czynności praktycznych ucznia czynnościami wykonywanymi przez nauczyciela
• brak posługiwania się sprawdzoną wiedzą w toku działania;
Trudności uczniów:
• trudność w wykorzystaniu wcześniej przyswojonych wiadomości przy opracowaniu nowego materiału
• trudność w wyodrębnieniu jakiegoś faktu w celu powiązania go z innym np. wykorzystanie wiadomości z jednego przedmiotu do drugiego przedmiotu
• brak możliwości samodzielnej działalności
• słabo wykształcona umiejętność czytania, brak zrozumienia treści zadania
• brak umiejętności uchwycenia współzależności zjawisk i zaplanowania rozwiązania



VII OGNIWO – kontrola i ocena wyników nauczania.
Wyniki nauczania:
• w szerokim rozumieniu – obejmują wiadomości, umiejętności, nawyki oraz przyzwyczajenia uczniów, stopień rozwoju ich zdolności i zainteresowań
• w wąskim znaczeniu – zmiany w wiadomościach, są to wyniki pracy dydaktycznej szkoły oraz zmiany wywołane pod wpływem nauczania
Kontrola – sprawdzanie osiągnięć uczniów mające na celu stwierdzanie, czy i na ile uczniowie opanowali materiał programowy. Spełnia ważną rolę dydaktyczną i wychowawczą. Mobilizuje uczniów do wysiłku, pozwala na głębsze przyswojenie wiadomości, kształtuje poczucie odpowiedzialności za wyniki pracy.
Ocena – opis stopnia opanowania treści. Jest nieodłącznym elementem pracy dydaktycznej. Może ona wystąpić w stopniu (cyfra) bądź słownie (pochwała). Ocena powinna być obiektywna, sprawiedliwa, oparta na rzetelnej kontroli, dotycząca nie tylko formalnej strony wiadomości, lecz przygotowania ucznia do życia.
Dobrze przeprowadzona kontrola osiągnięć ucznia jest jednocześnie okazją do samokontroli pracy nauczyciela. Kontrola powinna wystąpić na początku i na końcu każdej lekcji. Prawidłowo przeprowadzona musi łączyć się z wymaganiami programu nauczania i właściwości psychiki ucznia. Celem kontroli jest stwierdzenie osiągnięć ucznia i wykrycie braków dla ich uzupełnienia i likwidacji.
Rodzaje kontroli:
• ze względu na zakres i czas:
- wstępna – egzaminy wstępne
- bieżąca – systematyczne kontrolowania
- okresowa
- roczna
- końcowa – matura dyplom
Cele kontroli:
• określenie stopnia przyswojenia wiedzy
• wykrycie braków i niepowodzeń
• wykrycie rodzajów i przyczyn niepowodzeń
• samokontrola i samoocena uczniów
Metody kontroli:
Tradycyjne sposoby egzaminowania:
• rozmowa
• prace pisemne
• prace z książką
• prace praktyczne
Współczesne:
• testy – mają charakter prac pisemnych
• programy komputerowe
Formy kontroli:
• wypracowania
• opowiadania (układanie, dokończenie)
• streszczenie utworów, sprawozdanie
• charakterystyka osób, bohaterów, postaci
• układanie planu
• dyktando
Błędy nauczycieli:
• subiektywizm – wystawianie ocen bez liczenia się z wymaganiami programu; występuje w postaci liberalizmu, czyli złagodzenia wymagań szkolnych
• brak systematycznej kontroli (kontrolowanie przedmiotów okresowo)
• brak kontroli i oceny środowiskowej z nieodpowiednią realizacją postulatów systematyczności
• stawianie zbyt wielu ocen, które odnoszą się do wypowiedzi fragmentarycznych, niekiedy nie istotnych z punktu wymagań programowych
• te same sposoby i formy kontroli wyników nauczania
• brak jawności ocen
• wytwarzanie niewłaściwej atmosfery w czasie odpytywania uczniów
Ocena ma być zgodna:
• z punktu widzenia nauczyciela
• z punktu widzenia ucznia
• z oczekiwaniem społecznym