Tortury w angielskim procesie karnym.

Nemo tenetur accusare seipsum - nikt nie jest obowiązany obwiniać samego siebie

Przed Soborem Laterańskim IV z 1215r. angielskie postępowanie karne wykazywało cechy wspólne z procesem kontynentalnym:
· oba procesy opierały się na zasadzie kontradyktoryjności, ustności i jawności :
o strony wiodły swobodny spór wywodząc swe racje
o zapadający wyrok w przypadku nieprzyznania się oskarżonego do winy był wyrokiem dowodowym i końcowym
o dopiero po jego wykonaniu jedna ze stron miała poddać się ordaliom, bądź wezwać współprzysiężników, mających przysiąc, że dna osoba zasługuje na wiarę
o mógł też odbyć się pojedynek sądowy, w którym obie strony poddawane były próbie.

· w ten sposób dochodzono jedynie prawdy formalnej, (jeżeli oskarżony utrzymał się lub nie w jego tezie obrończej w wyniku sądów bożych czy współprzysięgi)
· ignorowano wszelkie autentyczne postępowanie dowodowe, mogące ujawnić prawdę materialną:
o znikomą wagę przywiązywano do zeznań świadków (uwzględniano ich wyłącznie wtedy, gdy byli testes rogati, tzn świadkami, którzy ze względu na ważność dokonanej czynności prawnej uczestniczyli w jej dokonaniu-dlatego przy ewentualnym oskarżeniu o kradzież mogli zaświadczać, kto posiadał prawo do rzeczy)
o świadek nie był uwzględniany, gdyż nie uwzględniano go w schemacie procesu, opierającego na ordaliach
o w pewnym sensie uzasadnione było wprowadzenie współprzysięgi, gdyż uważano, iż jeżeli już ktoś decydował się przysięgać, musiał być pewien, co do prawdomówności osoby, w obronie której występuje ( stąd też osobom, które nie cieszyły się dobrą sławą trudno było znaleźć współprzysiężnika)

· Ordalia- istota dawnego procesu były głęboko zakorzenione w mentalności ludzi tamtej epoki, często włączano do nich także obrządek kościelny, jednak Sobór Laterański zakazał księżom brania udziału w wykonywaniu ordaliów ( w Anglii już w XII w. można zaobserwować brak zaufania władzy monarszej do ordaliów oraz do współprzysiężników)


wg Asyzy Klarendońskiej i Asyzy z Northhampton nawet utrzymanie się oskarżonego w jego tezie obrończej dzięki obu dowodom nie przyniosło mu całkowitego zwolnienia od zarzutu. Taki oskarżony musiał udać się na wygnanie za morze, jeśli zarzut dotyczył poważnego przestępstwa, a sąsiedzi wyrażali się o nim niepochlebnie.

· Istniało już wówczas przekonanie, że samo oskarżenie kilku sąsiadów podsądnego jest równoznaczne ze skazaniem, tak więc zła sława oskarżonego ciążyła zasadniczo na wyniku procesu

Proces angielski:
Tortury w angielskim procesie oficjalnie nie były akceptowane, po 1215r. nie uznano także odtwarzania rzeczywistego stanu rzeczy w danej sprawie przy pomocy zeznań świadków. Zamiast tego zaczęto sięgać po opinię szerszych grup mieszkańców danego okręgu sądowego. Początkowo nie orzekały one o winie oskarżonego, ale stały się prototypem przyszłej ławy przysięgłych (petty jury). Często zdarzało się też, iż w skład tych grup wchodzili ci sami ludzie, którzy wcześniej wnieśli oskarżenie przeciwko danej osobie. Tym działaniom sprzeciwiali się królowie do 1352r.:

”byłoby dobrze dla króla, gdyby oskarżyciele w niej nie zasiadali”

Aż do XVw. (szczególnie po Wojnie Dwóch Róż) świadek, który zgłosił się dobrowolnie, by złożyć zeznania przed sądem, narażał się na oskarżenie o przestępcze wspieranie podsądnego- illegal maintanance. Czasami to przysięgli udawali się do kogoś, o kim wiedziano, że mógłby świadczyć w sprawie. Domniemywano także, że przysięgli posiadali wystarczającą wiedzę, by móc rozstrzygać w danej sprawie. Jeśli tak nie było, mogli oni dobrać do swego składu tzw. przysięgłych wspomagających = afforcing jurrors, którzy znali sprawę (byli to zazwyczaj świadkowie, którzy jako tacy nie byli mile widziani).
Dopuszczano wprawdzie możliwość zmiany werdyktu w wyniku zeznań świadków, ale generalnie odnoszono się do nich niechętnie.

· Nie widziano potrzeby stosowania tortur w postępowaniu karnym, gdyż nie uważano za istotne postępowania dowodowego, było ono w XVI w. Traktowane jako informal adjunct = zbędny przydatek do właściwego procesu, który nie był traktowany serio przez prawników. Dlatego też równie nieprzydatne było męczenie oskarżonego w celu wydobycia informacji.
· Poza tym uważano, że samo już oskarżenie przygotowane przez wieloosobową ławę wystarczy do skazania podsądnego.

W angielskim procesie karnym :

„nie ma nic okrutnego, nieludzkiego, niewinny zaś człowiek nie może cierpieć na ciele i członkach. Stąd też nie ma on potrzeby obawiać się oszczerstwa wrogów, bo nie będzie torturowany z ich upodobania. Pod rządem tego prawa życie jest spokojne i bezpieczne.”
(Fortescue)

Dlatego też powszechnym zjawiskiem w XVI-wiecznej Anglii był:
· brak jasnych reguł tyczących dopuszczalności dowodu czy prowadzenia postępowania.
· To sądy podległe Koronie miały swobodę ustalania reguł dowodowych.
· Powodowało to, że angielski system był bardzo prymitywny, a sędziów, powoływanych na stanowisko as long as the king pleases ,cechowała naiwność i oportunizm.
· Postępowanie prowadzono było nierzetelnie, dążono, bowiem do tego, aby jak najszybciej uzyskać wyrok „winny”. Dlatego akceptowano głównie dowód przeprowadzony przez oskarżyciela, ignorując dowody oskarżonego.
· Oskarżony miał nikłe możliwości udowodnienia swej niewinności:

Wina musi być mu udowodniona, on sam więc nie potrzebuje w procesie nic czynić

W rzeczywistości jednak w procesie „wszystkie korzyści były zabezpieczone dla króla, którego bezpieczeństwo jest daleko ważniejsze dla społeczeństwa niż życie[...] więźnia”
(Stephen)

Proces angielski proces zachował swój kontradyktoryjny charakter (w przeciwieństwie do inkwizycyjnego):
1. strony procesowe miały swobodę w prowadzenie sporu
2. oskarżony zachował status podmiotu postępowania
3. zachowano autentyczną rozprawę główną z jawnością i ustnością

oskarżony:
· mógł swobodnie przeprowadzić tzw.altercation, tzn. interweniować w każdym stadium rozprawy głównej, prowadząc dialog ze składem sędziowskim, odpowiadając i zadając pytania świadkom (też krzyżowy ogień pytań = cross-examination)
· faktycznie jednak na rozprawie głównej nie pozwalano mu zetknąć się face to face ze świadkiem, a tym samym uniemożliwiało przeprowadzenie altercation. Odczytywano jedynie uprzednio złożone zeznania świadków, mimo iż mogły być wymuszone przez władzę śledczą.
· Wierzono ślepo w zeznania obciążające oskarżonego, a jeśli pojawiły się jakieś wątpliwości, wtedy pomijano tę wątpliwą część zeznań, na niekorzyść oskarżonego.
· Podsądny nie mógł przygotować się do altercation, ponieważ w sprawach najwyższej wagi nie mógł zapoznać się z aktem oskarżenia przed główną rozprawą;
· Oskarżony mógł również być obrażany przez skład sądzący, chociaż dzięki altercation mógł odwdzięczyć się tym samym
· Oskarżony nie mógł też korzystać z obrońcy prawnego, mógł jedynie poprosić o konsultację z jurystą w kwestiach prawnych (on points of law)
· To sąd decydował czy zezwolić na wezwanie świadków obrony
· Faktycznie też sąd sugerował ławie werdykt, nieraz wywierając na niej naciski
· Obowiązywała również zasada niedopuszczalności stawiania oskarżonemu pytań pod przysięgą, gdyż przysięga stanowiłaby niedopuszczalny środek wywierania presji.

W XVI i XVII w. Doszło także do upowszechnienia się akceptacji zeznań obciążających się wzajemnie wspólników, czy nawet wysłuchiwanie świadków karanych wcześniej za składanie fałszywych zeznań.

Hallam określa ówczesne sądy jako: caverns of murderers (jaskinie morderców):

„Ktoś postawiony w stan oskarżenia przed nimi był prawie pewien, że napotka złośliwego prokuratora, sędziego różniącego się od prokuratora tylko okryciem z gronostajów, i bierną, zalęknioną ławą przysięgłych.”
Dobrodziejstwo kleru = benefit of clergy:
· Instytucja mająca chronić osobę duchowną (clericus) przed surowością świeckiego wymiaru sprawiedliwości.
· Z biegiem czasu rozciągnęło się na wszystkich umiejących czytać. Z kolei pewne osoby były odsuwane od korzystania z tego przywileju:
1. Np. w XIV w. Nie chronił mężczyzny umiejącego czytać, jeśli ożenił się z owdowiałą kobietą
Peine fort et dure:
· Instytucja uważana za swoistą torturę, ale faktycznie nią nie była
· Służyła przełamaniu milczenia oskarżonego na początku rozprawy, jeśli nie zgadzał się przysiąc, że pragnie „zdać się na kraj” (w domyśle na sąsiadów), tzn. złożyć deklaracji, że godzi się, aby jego sprawę rozpatrzyła ława przysięgłych, co było zwyczajową formułą
· Układano oskarżonego na podłodze w celi i karmiono na przemian podłą wodą i suchym chlebem, aż do śmierci. Jeśli oskarżony umarł w trakcie peine fort et dure, jego majątek zostawał uratowany i przechodził w ręce rodziny, natomiast jeśli zostałby skazany, straciłby go
· Zniesiono ją dopiero w XIX w.


Tortury stosowano jedynie przez sądy specjalne (np. przed Izbą Gwiaździstą), za sprawą rozwiniętego od XV w. Trybu information:
· Jednak stosowany był on jedynie do niskiej kategorii spraw, stąd często zaniżano kwalifikację ściganego czynu.
· Pozostał poza ramami common law, dlatego raczej nie był popularny

O ile generalnie nie stosowano tortur w angielskim procesie, o tyle powszechne było stosowanie kary śmierci, nawet w najdrobniejszych sprawach.

Przykłady torturowanych:

Guy fawkes - 5 listopada 1605
Tego dnia, w 1605 roku, grupa wyznawców religii rzymsko - katolickiej próbowała wysadzić w powietrze Parlament (Izbę Lordów) z rządem, królem Jakubem I - gorliwym wyznawcą kościoła anglikańskiego, królową oraz ich synem. Nienawidzili oni króla z całego serca, ponieważ od początku sprawowania władzy prześladował purytan i katolików. Mieli nadzieję, że jeśli go zamordują, angielscy katolicy będą mogli przejąć władzę w państwie angielskim. Spisek ten nazwano Spiskiem Prochowym.
Konspiratorzy wynajęli piwnicę pod budynkiem Izby Lordów, a Guy Fawkes ukrył trzydzieści sześć beczek prochu kilka dni przed uroczystym otwarciem obrad parlamentu. Miał on podpalić lont dokładnie 5 listopada. Jednak nie wszystko poszło zgodnie z planem. Jeden ze spiskowców ostrzegł swego krewnego, lorda Monteagle, aby 5 listopada nie szedł do parlamentu. Lord Monteagle zaalarmował wtedy rząd i Guy Fawkes został znaleziony w piwnicy i aresztowany. Został poddany torturom, podczas których zdradził tożsamość innych uczestników spisku. Męczony był w trakcie procesu tak bardzo, że „ciało jego od mąk i choroby tak osłabło, że z trudem ledwie był on w stanie wspiąć się na drabinę „(szubienicy). Skazano go, a także innych konspiratorów, na śmierć przez powieszenie. Jednak również to wydarzenie było dość nietypowe. 31 stycznia 1606 roku Guy Fawkes miał stanąć naprzeciw swego losu. Tego dnia miała odbyć się w Londynie jego publiczna egzekucja (pozostałych konspiratorów, którzy przeżyli, stracono dzień wcześniej). Jednak gdy Guy wchodził już na szafot, niespodziewanie zeskoczył z drabiny i skręcił sobie kark. Zmarł natychmiast.


Mark Smeaton :
muzyk Anny Boleyn, został zaproszony do domu Cromwella 30 kwietnia 1536r.i tam pod wpływem tortur wymienił kilka nazwisk kochanków Anny wśród nich Sir Henry Norris, Sir William Brereton, Sir Thomas Wyatt, Sir Francis Weston, i jej własnego brata George Boleyn, Lord Rochford. Panowie ci zostali aresztowani I zamknięci w Tower. 2 maja Anna została poinformowana, że została oskarżona o cudzołóstwo, kazirodztwo i spiskowanie w celu zamordowania króla i również osadzona w Tower. Nie powiedziano jej ni na temat postępowania wszczętego wobec jej kochanków. Anna martwiła się o brata, tak, że wpadła w histerię (na przemian płakała i śmiała się). Weston, Brereton, Smeaton i Norris byli sądzeni 12 maja 1536r. Nie pozwolono im się bronić, gdyż zostali oskarżeni o zdradę. Uznano ich winnymi cudzołóstwa z królową i spiskowania przeciwko królowi. Zostali skazani na powieszenie, ścięcie póki jeszcze żyli, potem wleczenie po ziemi i poćwiartowanie. Tylko Thomas Wyatt został wcześniej uwolniony, gdyż zarzuty przeciwko niemu okazały się nieznaczące.
Francis Dereham i Thomas Culpepper:
Z kolei byli kochankami 5 żony Henryka VIII, katarzyny Howard. Katarzyna przyznała się do tego, za co została pozbawiona biżuterii i ubrania i zamknięta w Syon Abbey w Middlesex. Miała być tam trzymana do zakończenia procesu i ewentualnie potem przewieziona do Tower na egzekucję. Dereham i Culpepper zostali zamknięci w Tower, gdzie zostali poddani torturom. W grudniu 1541r. Wykonano na nich egzekucję. Katarzyna została ścięta w lutym 1542r. Henryk wprawdzie miał złamane serce, ale nie powstrzymało go to przed powtórnym ożenkiem.
Sir Walter Raleigh:
Dworzanin, żeglarz i pisarz, pupilek Elżbiety I. W 1584r. Pasowano go na rycerza. Założył pierwszą kolonię brytyjską w Am. Pn. Virginię, on też sprowadził tytoń do Europy, a poza tym był homoseksualistą. Tym dziwniejsze jest to, że Elżbieta I odkryła jego romans z Bessy Throckmorton, jedną z jej druhen, za co Raleigh został uwięziony w Tower, potem wypuszczono go, więc ożenił się z w.w. Jego wrogowie przekonali Jamesa I, że Raleigh był przeciwny jego sukcesji. Odebrano mu za to urząd gubernatora Jersey, pozbawiono wszelkich godności i uznano winnym intryg z Hiszpanią przeciwko Anglii i udziału w spisku, którego celem było zabicie króla i osadzenie na tronie Arabelli Stuart. Karę śmierci jednak odroczono, a Raleigh osadzony w Tower poświęcił się literaturze i nauce, tam napisał „Historię świata”. W 1616r. Został uwolniony, by odbyć podróż do Orinoko w poszukiwaniu złota, ale ostrzegano go, by nie naruszać hiszpańskich terenów ani statków pod groźbą śmierci. Wyprawa się nie powiodła, ale jeden z jego towarzyszy Laurence Kemys zajął hiszpańskie miasto. Kiedy Raleigh wrócił do Anglii hiszpański ambasador zażądał wykonania kary, której wcześniej zaniechano. Raleigh próbował jeszcze uciec do Francji, ale został złapany i ścięty za zdradę. Kiedy kat pochylał się nad nim, Raleigh powiedział: „Uderzaj człowieku”
John Felton:
Wstąpił do armii, ale jego lewa ręka była niesprawna z powodu rany, zaś jego ponure usposobienie sprawiało, że był nielubiany i uniemożliwiało jego awans. Buckingham odrzucał każde jego podanie o awans z powodu wrogości, jaka istniała między Feltonem a Sir Henry’m Hungate’m, ulubieńcem Buckinghama.
George Villiers, Duke of Buckingham:
Pupil James’a I i Charles’a I. Szybko zdobył wysoką pozycję, był niezwykle dumny, wzbudzał powszechną nienawiść I odrazę. To za jego przyczyna wybuchła wojna z Hiszpanią , sądzono go wg procedury impeachementu. Buckingham był narzędziem tyranii Charles’a I, jego intrygi doprowadziły też do wojny z Francją.
Parlament nie był w stanie doprowadzić impeachement przeciw Buckinghamowi do końca, więc Felton postanowił, że jako Ręka Opatrzności pozbędzie się ministra. W 1628r.Buckingham udał się do Portsmouth, aby spacyfikować zbuntowanych żeglarzy, domagających się zapłaty I aby zrekompensować nieudaną kampanię La Rochelle. W domu kapitana Mason’a rankiem 23 sierpnia 1628r., kiedy Buckingham wychodził po śniadaniu z jadalni, Felton dopadł go I ugodził nożem w klatkę piersiową. Buckingham zdążył jeszcze tylko powiedzieć: “Złoczyńca mnie zabił I wyciągnąc sobie sztylet z rany. Po czym upadł na ziemię. Felton chwalił się swym czynem. Przez całą noc Londyn wiwatował na jego cześć. Ponieważ przyznał się do tego sam, zaczęto zastanawiać się czy to przypadkiem nie jest jakiś podstęp, obawiano się, że nie działał sam, dlatego też zdecydowano poddać go torturom (ale Felton nie był do końca zdrowy na umyśle, więc nie było to uzasadnione). Kiedy Felton dowiedział się, że będzie torturowany, oświadczył, że „nie może powiedzieć kogo mógłby oskarżyć podczas największych cierpień, jeśli zaś to co powie, miałoby być uważane za prawdę, nie może on wykluczyć, czy Jego Doniosłość (ówczesny bp Londynu) [...]nie zostanie przezeń wymieniony, bo tortura może zeń wydobyć rzeczy nieoczekiwane”. To zmusiło sąd do zastanowienia, czy stosowanie tortur jest zgodne ze zwyczajami Królestwa. Wynikiem tych przemyśleń było stwierdzenie sędziów z Serjeant Inn w Chancery-Lane i sędziów westminsterskich, iż
„wedle prawa nie może on być wydany na męki, bo żadne takie urządzenie nie jest znane w prawie naszym i prawo to na nie zezwala”.
Mimo to Felton został powieszony 29 listopada. Sprawa Feltona położyła kres torturom. Za końcową datę uważa się rok 1640.