Rzeżbiarze XX wieku - Chwistek Leon

Chwistek Leon (ur. 1884 Kraków, zm. 1944 Barwisze k. Moskwy)
Filozof, matematyk, teoretyk sztuki, malarz, członek założyciel grupy Formistów
Studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie w 1906 uzyskał stopień doktora filozofii, a w 1928 habilitował się z logiki matematycznej. W międzyczasie uzupełnił studia filozoficzne w Getyndze. Od 1906 był przez 20 lat był nauczycielem matematyki w gimnazjum, od 1922 wykładał na Uniwersytecie Jagiellońskim, a od 1930 do 1941 prowadził katedrę logiki matematycznej na Uniwersytecie we Lwowie. Przez pewien czas (zapewne ok. 1902-1904 jako wolny słuchacz) studiował w krakowskiej ASP pod kierunkiem J. Mehoffera. W czasie pobytu w Wiedniu w 1910 zafascynowało go weneckie malarstwo renesansowe; w latach 1913-1914 przebywał w Paryżu studiując rysunek i poznając twórczość kubistów. Począwszy od debiutu w 1917 na pierwszej wystawie formistycznej w Krakowie uczestniczył we wszystkich prawie wystawach grupy, której był jednocześnie czołowym teoretykiem. Tworzył wówczas kompozycje bliskie włoskiemu futuryzmowi. Jego akty, portrety, kompozycje figuralne, krajobrazy i widoki fantastycznych miast miały precyzyjnie przemyślaną budowę o uproszczonych i silnie zgeometryzowanych formach. W 1922 rozpoczął formułowanie własnej "matematycznej" teorii malarskiej, tzw. strefizmu, wg której należy "dzielić pola widzenia wg jakości kształtów, barw, tempa wydarzeń itp. " Realizował te założenia w praktyce tworząc obrazy, w których strefy pokrewnych kształtów i kolorów przechodzą jedna w drugą. Począwszy od opublikowanej w 1918 w tygodniku "Maski" pracy pt. „Wielość rzeczywistości w sztuce” ogłosił wiele artykułów teoretycznych i opracowań krytycznych tak w czasopismach artystycznych, jak i w prasie codziennej. Malował portrety, akty, martwe natury, pejzaże, charakteryzujące się precyzją, zestawianych kontrastowo w strefach kolorów i form (ich rytmiczne multiplikacje służyły zapisaniu ruchu). Był artystą „wielowątkowym” podejmującym różne problemy, sformułował m. in. teorię strefizmu i teorię oscylacji wrażeń wzrokowych oraz wynikającą z niej teorię wielości rzeczywistości (np. w obrazie Szermierka uchwycił wieloczasowe następstwa ruchu poprzez możliwość plastycznego zapisu linii i sił). Jego poszukiwania naukowe wspierały filozoficzna koncepcje związane ze sztuką, czego efektem była psychologia widma i analiza matematycznego zapisywania teorii widzenia w sztuce. Jest autorem rozprawy Zagadnienia kultury duchowej w Polsce i powieści Pałace Boga.
Chwistek snuł szerokie zakreślone refleksje na temat rzeczywistości i sztuki. Stworzył filozoficzna „teorię wielości rzeczywistości”, łącząc ją z odpowiednimi kierunkami sztuki. Rzeczywistości popularnej, codziennej odpowiada jego zdaniem sztuka prymitywna, fizykalnej kierunek realizmu, wrażeniowej impresjonizm, a wizjonerskiej futuryzm. Formizm łączy rzekomo różne strony rzeczywistości, skoro „jest próbą stworzenia nowego stylu na podstawie pojęć realizmu i piękna”, opartych na doświadczeniach „kubistów, futurystów i ekspresjonistów”. Pisał, że trzeba odrzucić przypadkowosć futuryzmu, karykaturalnosć kubizmu i rozkawałkowanie przedmiotu. Przypominał jeszcze w ramach fowizmu nowy kierunek strefizm, którego zasadą był podział obrazu na jednolite strefy płaskich form geometrycznych i jednorodnych kolorów. Jedna strefa skupiała np. trójkąty czy owale, inna prostokąty, jedna tony błękitne, inna czerwone itd. W propagowanym przez siebie formiźmie dostrzegał dążenie do czystego piękna i radości. Zapowiaał nadejscie stylu nowego „na miarę gotyku”, który świat powojenny i odrodzony powita z entuzjazmem. Te słowa nie mogły znaleźć pokrycia w faktach, bo sztuka formizmu nie była w rozumieniu jakościowym rewelacją artystyczną. Opierała się istotnie na kubiźmie i w równej mierze na futuryźmie włoskim, przy czym nie była wolna od eklektyzmu. Chwistek sprawdzal swoje teorie filozoficzno estetyczne w praktycznym działaniu malarskim, komponując obrazy olejne i tworząc setki akwarel. Ten wynalazca strefizmu był urzeczony cywilizacja miejską, dynamicznym charakterem urbanistycznej architektóry, opiewanej przez futuryzm. Malował bardzo kolorowe kompozycje na temat miasta, piękne kobiety związane z istnieniem wielkich skupisk miejskich, np. portret swojej żony w efektownych toaletach, a także „Wenus w futrze”. Znaczna popularnosć zdobyła sobie jego „Szermierka”, utrzymana w gamie monochromatycznej, ukazująca w sposób „filmowy” różne fazy ruchu. „Kobieta w wieczorowej sukni” to próba określenia "wielości rzeczywistości" w kolejnych fazach ruchu i zmiennym, subiektywnym świetle, ale także pogodna, ciepła notatka malarza zauroczonego pięknem kobiety. Rysunki Chwistka - jak przystało na prace poważnego profesora nauk ścisłych lwowskiego uniwersytetu - są bardziej zdyscyplinowane. Oglądając je możemy zauważyć zasadniczą różnicę między jego kanciastymi, mocno skonstruowanymi pracami z czasów formistycznych a finezyjnymi, oszczędniejszymi w formie rysunkami z lat trzydziestych, w tym - kapitalnym w trafnej charakterystyce postaci Autoportrecie. W swych kompozycjach wprowadził zmienny rytm zgeometryzowanych i organicznych kształtów, które przenikają się i splatają, pokrywając całą płaszczyznę płótna. Podobnie jak dla futurystów, przedmiotem jego zainteresowania było miasto, którego syntetyczne wizje stworzył w swych akwarelach i obrazach olejnych (MIASTO I, MIASTO II, MIASTO, ok. 1919). Częstym tematem kompozycji Chwistka były taniec i pojedynek, motywy umożliwiające tworzenie dynamicznych układów SALAMANDRY, ok. 1921). Zasada przestrzennego symultanizmu służyła tu do analizy poszczególnych faz ruchu. Chwistek eksperymentował także w zakresie kolorystyki obrazów; czasem stosował tonację rozjaśnioną i świetlistą, kiedy indziej stężoną i agresywną. Znamienny dla jego formistycznej sztuki był także motyw fantazji architektonicznych. Artysta zajmował się także sztuką portretową; w latach 1926-1930 wykonał wizerunki około stu osobistości z naukowych i intelektualnych środowisk Krakowa. Indywidualne wystawy malarstwa Chwistka odbyły się w Krakowie (1927) i Lwowie (1934).