Staropolskie zróżnicowanie dialektalne polszczyzny etnicznej

Staropolskie zróżnicowanie dialektalne polszczyzny etnicznej
Początek samodzielnego rozwoju języka polskiego umownie datujemy na II poł. X w., łącząc ten fakt z rozwojem polskiej państwowości i przyjęciem chrztu w 966 r. Podstawę ogólnego języka polskiego stanowiły dialekty czterech zespołów plemiennych: Polan (Wielkopolska), Mazowian (Mazowsze), Ślężan (Śląsk) i Wiślan (Małopolska). Następnie polszczyzna została wzbogacona przez dialekty kaszubskie (którymi posługiwali się Pomorzanie mieszkający na terenach dzisiejszego Pomorza Środkowego i Gdańskiego).
Rozwój języka polskiego w okresie staropolskim, tzn. w epoce najdawniejszej (X-XV w.), determinowały dwa czynniki: polityczno-państwowy i kościelno-kulturowy. Działania władzy świeckiej i działania Kościoła miały jeden cel: scalenie społeczeństwa i powstanie państwa narodowego, a w konsekwencji również powstanie ? na podstawie regionalno-plemiennych odmian ? języka ogólnonarodowego. Przyjmuje się, że w pierwszym okresie formowanie się państwowości polskiej najważniejszą rolę odgrywała Wielkopolska. Decydowały o tym czynniki natury historyczno-kulturowej i politycznej. Język dworu panujących książąt, język pierwszych instytucji państwowych i kościelnych (Poznań, Gniezno) wywodził się z dialektów wielkopolskich. Upowszechniany m.in. przez misjonarzy, stał się następnie wzorem także dla mieszkańców innych dzielnic.
Po przeniesieniu centrum państwa do Krakowa decydujący wpływ na ogólny język polski miały dialekty środkowomałopolskie. Udział Mazowsza w kształtowaniu się polszczyzny zaznaczył się po przeniesieniu stolicy do Warszawy. Wpływ dialektu mazowieckiego na język ogólny trwa do dziś. Najkrócej można więc odpowiedzieć, iż o tym, że w określonych epokach rozwojowych języka polskiego właśnie te, a nie inne dialekty wpływały na kształt polszczyzny, decydowały czynniki zewnętrznojęzykowe: polityczne, kościelne, kulturowe, w mniejszym stopniu czynniki wewnątrzjęzykowe.
Przy ustalaniu normy języka ogólnonarodowego w zasadzie uwzględnia się wybrane elementy struktury gramatycznej (cechy fonetyczne, końcówki fleksyjne, postać sufiksów słowotwórczych), w niewielkim tylko zakresie słownictwo.
I jeszcze jedna uwaga: dialekt śląski był wewnętrzne dość zróżnicowany i miał wiele cech wspólnych czy to z dialektem małopolskim (np. tzw. mazurzenie), czy z wielkopolskim (np. dyftongiczna wymowa niektórych samogłosek). Jego wpływ na polszczyznę ogólną nie był więc tak wyrazisty. Informacje na ten temat można znaleźć tylko w specjalistycznych opracowaniach.
Dialekt kaszubski zachował bardzo dużo archaicznych cech językowych i nadal zachowuje swoją odrębność. Współcześnie uzyskał status języka.
Warto też dodać, że duży wpływ na język polski XVII w. miała polszczyzna Kresów Wschodnich.