Kapitał ludzki innowacyjność społeczeństwo informacyjne „Wpływ kapitału ludzkiego na rozwój gospodarczy regionu”
„Wpływ kapitału ludzkiego na rozwój gospodarczy regionu”
1. Pojecie kapitału ludzkiego
Pojęcie kapitał ludzki (human capital) pojawiło się po raz pierwszy w 1975 r. za sprawą noblisty z zakresu ekonomii Gary’ego S. Beckera. W polskim piśmiennictwie funkcjonowało ono najpierw jako społeczny koszt pracy żywej, a użyte zostało po raz pierwszy w pracy S.R. Domańskiego Kapitał ludzki i wzrost gospodarczy w 1990 r., który zdefiniował je jako „zasób wiedzy, umiejętności, zdrowia i energii witalnej, zawarty w danym społeczeństwie/narodzie [...]. Wyróżniającą cechą kapitału ludzkiego jest to, że jest on jak gdyby częścią człowieka [...]. Nie można oddzielić siebie od swojego kapitału ludzkiego – albo inaczej: kapitał ludzki zawsze towarzyszy danej osobie”.
Dość szybko pojęcie to pojawiło się także w nauce o zarządzaniu, a ściślej zarządzaniu kadrami. Dlatego też i przytoczona definicja, odnosząca się raczej do gospodarki w skali makro zyskała wiele definicji konkurencyjnych, odnoszący się także do pojedynczych organizacji. Oto przykład jednej z nich: „[Kapitał ludzki] tworzą ludzie trwale związani z firmą i jej misją, charakteryzujący się umiejętnością współpracy, kreatywnością postaw i kwalifikacjami. Stanowią one motor i serce firmy, bez których niemożliwy staje się jej dalszy rozwój”.
Jako ogólną definicję możemy uznać, iż kapitał ludzki to wiedza, umiejętności i możliwości jednostek mające wartość ekonomiczną dla organizacji.
Kompetencje to wiedza, chęć i umiejętności, zdolność do wykorzystania kapitału strukturalnego, zdolności komunikacji z innymi, doświadczenie i poziom edukacji.
Relacje to zdolność dzielenia się wiedzą i zaufanie, które mają tworzyć wartość dla organizacji. Wartości to koncepcje wyróżniające jednostkę lub grupę, wpływają one na wybór narzędzi oraz efekty działań poprzez określanie czy dane działanie jest właściwe, czy nie.
Kapitał ludzki, jak każdy kapitał ma swoją stronę ilościową (finansową) i jakościową. I jak każdy kapitał wymaga inwestowania. Kierunki tych inwestycji to:
a) kształcenie (system edukacji jest forma inwestowania w kapitał ludzki w skali makro)
b) kształcenie i doskonalenie zawodowe w czasie pracy
c) usługi i udogodnienia związane z ochrona zdrowia i wpływające na długość życia, witalność, siłę i wigor
d) migracje, gromadzenie informacji i badania naukowe (mające wpływ na kondycje kapitału ludzkiego)
2. Gospodarka oparta na wiedzy [GOW] i innowacyjność
W latach 90. XX wieku zaczęły przenikać do biznesu koncepcje rozwijane w literaturze, a propagujące rolę wiedzy w budowaniu przewagi konkurencyjnej. Peter Drucker mówił, że wiedza nie jest jeszcze jednym uzupełniającym czynnikiem produkcji tj. praca, kapitał czy ziemia - jest ona jedynym ważnym czynnikiem. To wiedza powoduje, że zasoby organizacji pozwalają tworzyć wartość. Quinn pisał, że siła ekonomiczna i wytwórcza tkwi w zdolnościach intelektualnych i usługowych oraz, że kierowanie "wiedzopochodnym" intelektem jest najważniejszą umiejętnością zarządzania.
OECD definiuje gospodarkę opartą na wiedzy (GOW) jako gospodarkę bezpośrednio bazującą na produkcji, dystrybucji i wykorzystaniu wiedzy i informacji. Wiedza w tym ujęciu jest rozumiana jako produkt oraz czynnik wzrostu gospodarczego. GOW jest najczęściej kojarzona z technologiami informatyczno-komunikacyjnymi, postępem technicznym i innowacyjnością. Z tego względu wśród najważniejszych cech GOW wymienia się rosnące znaczenie globalizacji, technik informatycznych, a przede wszystkim nauki i wiedzy oraz związanych z nimi inwestycji w kapitał ludzki, będących podstawą współczesnych przemian.
W GOW rośnie zapotrzebowanie na wiedzę i wykwalifikowanych pracowników umysłowych oznacza to, iż coraz ważniejszy staje się kapitał ludzki i wszelkie działania (na różnych szczeblach) podnoszące jego poziom. Coraz większa konkurencja polegająca na tworzeniu i wprowadzaniu na rynek innowacji wymaga od ludzi ciągłego podnoszenia poziomu wykształcenia, kompetencji oraz tworzenia i przyswajania nowej wiedzy.
Zarządzanie wiedzą to sztuka przetwarzania informacji i aktywów intelektualnych w trwałą wartość dla klientów i pracowników organizacji. Inna definicja to: zarządzanie wiedzą to ogół procesów umożliwiających tworzenie, upowszechnianie i wykorzystywanie wiedzy do realizacji celów organizacji.
Cechy gospodarki opartej na wiedzy:
Podstawowym czynnikiem produkcji staje się wiedza i informacja,
Spada znacznie tradycyjnych dziedzin przemysłu, a rośnie potęga sektora usług,
Następuje rozwój firm ponadnarodowych oraz rozwijają się nowe formy prowadzenia biznesu w małej skali,
Nowoczesne firmy rezygnują ze struktur scentralizowanych na rzecz spłaszczonych, elastycznych, ale o skomplikowanych układach zależności,
Spada znaczenie klasycznych linii produkcyjnych,
Rozszerzają się obszary zastosowania zarządzania na takie dziedziny jak edukacja, lecznictwo, administracja itp.
Stopniowo zwycięża pogląd, że zysk jest środkiem a nie celem działania,
Wysokiej jakości towary i usługi dostarczane są dla indywidualnych klientów,
Obok menedżerów w znacznej mierze kapitałem dysponują pozostali pracownicy firm,
Pracownicy stają się najcenniejszym zasobem uczących się organizacji.
Ze względu na przekazywane treści, sposób ich przedstawiania i możliwość wykorzystania w teorii zarządzania wiedzę dzieli się na cztery grupy (komponenty):
wiedza typu know-what czyli wiedza o faktach przedstawianych na ogół w formie liczb, zestawień i raportów, wiedza ma tu w zasadzie charakter informacji,
wiedza typu know-why, ma charakter wiedzy naukowej o zasadach i prawidłowościach zjawisk. Ten rodzaj wiedzy leży u podstaw postępu technicznego i technologicznego, udoskonalania produktów i procesów produkcyjnych w różnych dziedzinach gospodarki. Powstaje ona głównie w uczelniach, instytucjach, innowacyjnych placówkach badawczo-naukowych i laboratoriach.
wiedza typu know-how, dotyczy umiejętności i zdolności do wykonywania różnych działań, tworzona jest głownie przez edukację. Może mieć formę wiedzy naukowej, technicznej i organizacyjnej. Rozprzestrzenia się przez system gromadzenia i udostępniania, poprzez wewnętrzne i zewnętrzne systemy i sieci komunikacji.
wiedza know~who to wiedza o tym, kto posiada zdolności i umiejętności w określonej dziedzinie i sposób dostępu do różnych źródeł wiedzy. Ma istotne znaczenie dla pracy managerów i skuteczności bieżącego zarządzania organizacją.
W ślad za sklasyfikowaniem i określeniem czym jest wiedza i gospodarka na niej oparta, podkreślenia wymaga fakt, że zdaniem OECD, nie może być mowy o nowej, opartej na wiedzy gospodarce bez równoczesnego przekształcania jej w gospodarkę ludzi uczących się i to uczących się czy doskonalących ustawicznie. W tym świetle poważnego znaczenia nabiera rola systemów edukacyjnych oraz zagadnienia związane z szeroko pojętymi procesami kształcenia wiodącymi ku podnoszeniu kwalifikacji społeczeństwa.
Przedsięwzięcia mające służyć poszerzaniu zasobów wiedzy i ich upowszechnianiu przedstawione przez Unię Europejską:
• realizowanie programów badawczych, rozwoju technologicznego i doświadczeń przez wspieranie współpracy z oraz między przedsiębiorstwami, ośrodkami badawczymi i uczelniami,
• wspieranie współpracy w dziedzinie wspólnotowych badań, rozwoju technologicznego i doświadczeń z państwami trzecimi oraz organizacjami międzynarodowymi,
• upowszechnianie i optymalizację wyników działań w dziedzinie wspólnotowych badań, rozwoju technologicznego i doświadczeń,
• pobudzanie kształcenia i mobilności naukowców w UE.
Sposobem umożliwiającym permanentne korzystanie z wiedzy i stosowanie wiedzy w szeroko rozumianej praktyce są innowacje traktowane przez J.Schumpetera jako użyteczne narzędzie tworzenia podstaw rozwoju gospodarczego (1912). Wyjaśniając istotę innowacji wskazał konkretne przypadki i nazwał innowacjami. Dzisiejsi badacze wydają się wzorować na prekursorze teorii innowacji. Tymczasem konkretna definicja i konsekwentne jej stosowanie może pomóc w identyfikacji zmian, które są innowacjami. Potrzeba taka wynika również z faktu, że innowacje Schumpetera ze sfery produkcji - podlegając procesowi ewolucji, przeszły w ciągu wieku do wszystkich (bez wyjątku) obszarów aktywności człowieka.
Wymogi takie wydaje się spełniać definicja mówiąca, że „innowacja to wdrożona zmiana przynosząca określone korzyści (ekonomiczne, społeczne, ekologiczne i inne)”.
Zmiana określa naturę innowacji i możliwości wykorzystania do jej zrozumienia wiedzy na temat zmian i zarządzania nimi).
Wdrożenie wskazuje na konieczność urzeczywistnienia pomysłów nowych rozwiązań. Warunkiem koniecznym i dostatecznym równocześnie są korzyści.
Obowiązek zapewnienia tzw. dodatniej sumy korzyści, nie pozwala ograniczać się tylko do korzyści ekonomicznych, gdyż one nie zapewniają pełnej użyteczności w rozumieniu teorii dobrobytu (jednostkowego i społecznego). Niedocenianie szeroko rozumianych korzyści (jako elementu strukturalnego innowacji) prowadzi do sytuacji, w której wdrożona zmiana wywołuje negatywne skutki ekologiczne czy zdrowotne, a mimo to nazywana jest innowacją. Podkreślanie różnorodnych korzyści, również kulturowych i duchowych jest niezmiernie istotne, gdyż innowacje nadal wielu kojarzą się wyłącznie z technicznymi aspektami i ekonomicznymi korzyściami.
W gospodarce opartej na wiedzy rola innowacji zwielokrotnia się z racji funkcji przypisywanych wiedzy. By jednak liczba i dynamika urzeczywistniania idei w praktyce była zgodna z wymogami GOW niezbędny jest określony poziom innowacyjności, rozumianej jako zdolność do stałego poszukiwania lub kreowania nowych rozwiązań, przystosowywania ich do konkretnych warunków, wdrażania w praktyce a następnie upowszechniania.
Konieczność wspierania procesów kształtowania innowacyjności dostrzegana była od dawna, ale w warunkach wzrastającej niepewności środowisk życia jednostek i funkcjonowania organizacji ma to zasadnicze znaczenie. Nie sposób bowiem dokładnie przewidzieć napływu informacji i rozwoju sytuacji, by zaproponować konkretne narzędzia i metody działania. To uczestnicy danych procesów samodzielnie muszą podejmować decyzje realizacyjne i to w oparciu o nowe rozwiązania, gdyż dotychczasowe metody w nowych warunkach po prostu nie sprawdzają się (nie zapewniają oczekiwanej skuteczności). Ponadto ze wzrostem innowacyjności wiązane jest powodzenie Strategii Lizbońskiej.
Strategia Lizbońska zakłada budowę gospodarki europejskiej opartej na:
• wiedzy;
• wdrażaniu zasad zrównoważonego rozwoju (zrównoważonego pod względem ekonomicznym, ekologicznym i społecznym);
• liberalizacji i integracji rynków przemysłu sieciowego i rynku usług finansowych;
• rozwoju przedsiębiorczości;
• wzroście zatrudnienia i zmianie modelu społecznego.
W 2005 dodano:
• pełne otwarcie rynku zamówień rządowych i pracy;
• przeznaczenie pomocy państwa dla sektorów o najwyższym potencjale wzrostu;
• zwiększenie wydatków na badania i rozwój do 3% PKB;
• opracowanie indywidualnych programów walki z bezrobociem dla każdego z krajów
UE.
3. Społeczeństwo informacyjne
Pojęcie „społeczeństwo informacyjne" po raz pierwszy pojawiło się na początku lat 60. ubiegłego stulecia. W 1963 roku japończyk Tadao Umesamo użył go do określenia teo¬rii społeczeństwa opartego na „przemysłach informacyjnych" (Goban-Klas, 1999: 29). Na gruncie europejskim termin ten zaznacza swą obecność pod koniec lal 70. za pośrednic¬twem Simona Nora i Alaina Minca. Jednakże właściwym twórcą pojęcia „społeczeństwo informacyjne" (zastąpiło ono pojęcie „społeczeństwo postprzemysłowe") jest amerykań¬ski socjolog Daniel Bell.
Społeczeństwo informacyjne to społeczeństwo, którego głównym zasobem staje się wiedza teoretyczna oraz działalność informacyjna, a ponadto charakteryzuje się występo¬waniem następujących zjawisk:
• dominacji sektora usług w gospodarce oraz sektora czwartego (finanse,
ubezpiecze¬nia) i piątego (zdrowie, oświata, nauka),
• wzrostu znaczenia środków masowej komunikacji,
• znaczenia wiedzy teoretycznej jako źródła innowacji we wszystkich sferach
życia,
• rozwoju techniki,
• dominacji specjalistów i naukowców w strukturze zawodowej,
• tworzenia „technologii intelektualnych" jako podstawy podejmowania decyzji
politycznych i społecznych,
• tworzenia wirtualnej rzeczywistości,
• postępującego procesu globalizacji, czyli procesu rosnącej współzależności
pomiędzy zjawiskami na przestrzeni całego globu, a także coraz ściślejszej
współzależności po¬między systemami życia społecznego, gospodarczego,
kulturowego, politycznego, itp.,
• wzrostu znaczenia indywidualizmu, pluralizmu i społeczności lokalnych, itp.
Pojawienie się tych zjawisk spowodowało zmiany nie tylko w sferze organizacji, zarządzania, polityki czy kultury, ale także w strukturze całego społeczeństwa. Tworzą się nowe grupy społeczne, elity, opierające swoje istnienie na rozwoju informatyki. Powodu¬je to także znaczne przewartościowania w strukturze zatrudnienia.
Dominującą rolę odgrywać zaczyna zatrudnienie w sektorze usługowym i informa¬tycznym, a to pociąga za sobą „przejście" w kierunku społeczeństwa o wysokich kwali¬fikacjach zawodowych. Podstawowym zasobem ekonomicznym, kapitałem danego spo¬łeczeństwa jest wiedza, głównie wiedza informatyczna umożliwiająca „poruszanie się" w informatycznym świecie. Kształtują się nowe profesje, zawody, których podstawą jest wiedza informatyczna i które stanowią wyzwanie dla osób znajdujących się na rynku pracy.
Do zjawisk, które są wynikiem przekształceń związanych z rozwojem technik komunikacyjnych i informacyjnych należy m.in. (Goban-Klas, 1999: 31):
• praca na odległość (telepraca, e-praca) stworzenie nowych globalnych możliwości zatrudnienia, zmniejszenie kosztów związanych z tworzeniem stanowisk pracy i dojazdem do miejsca pracy, regulowany czas pracy przez pracownika,
• nauczanie na odległość (uniwersytety wirtualne) obniżenie kosztów powszechnej edukacji, zwiększenie możliwości samokształcenia, większy dostęp do materiałów dydaktycznych, podjęcie studiów nie wiąże się z koniecznością przenoszenia się do ośrodków akademickich,
• zdalna opieka medyczna zaplecze dla konsultacji medycznych, podwyższenie pozio¬mu opieki i zwiększenie dostępu do opieki szczególnie poza dużymi aglomeracjami,
• handel elektroniczny - dostęp do globalnych rynków dla małych i średnich przedsię¬biorstw, ułatwienie dostępu do szerszego wachlarza ofert towarów i usług dla konsu¬mentów
• odpowiednia organizacja działalności gospodarczej usprawnienie obrotu i obiegu informacji pomiędzy podmiotami życia gospodarczego, obniżenie kosztów działal¬ności, wyrównanie szans, przyspieszenie rozliczeń finansowych, itp.
Zjawiska te wymagają nowego podejścia w postawach i mentalności społeczeństwa, bowiem każdy kolejny etap rozwoju społecznego wymaga od społeczeństwa odpowiednie¬go dostosowania do zmieniającego się otoczenia. W społeczeństwie informacyjnym pod¬stawą istnienia społeczeństwa są dwa wymiary, które wpływają na przebieg życia jedno¬stek, i które to stanowią podstawę, bytu człowieka, czyli czas i przestrzeń. Przy czym współczesny postęp w rozwoju techniki informacyjnej, telekomunikacyjnej i tzw. multimediów, spowodował, że przestrzeń coraz bardziej się „kurczy", a czas „coraz szybciej upływa". Dzięki wykorzystaniu nowoczesnej techniki możemy kontaktować się z innymi niezależnie od miejsca naszego pobytu i czasu przekazu informacji. Rozwinięte sieci trans¬misji danych umożliwiają przekazywanie nie tylko danych liczbowych, ale także dźwię¬ków, obrazów statycznych, czy leż przekazów wideo. W takiej sytuacji możemy mówić wręcz o koncepcji wykreowania nowego człowieka „człowieka ery informacyjnej".
4. Podsumowanie
W erze gospodarki opartej na wiedzy edukacja stała się fundamentem rozwoju współczesnego świata. Bez sprawnego, elastycznego i odpowiednio ukierunkowanego systemu kształcenia nie może być mowy o zwiększeniu jakości kapitału ludzkiego, także w jego wymiarze społecznym. Wykształcona i wykwalifikowana kadra, stanowiąca nową jakość w szeroko rozumianym kapitale ludzkim, nie tylko przesądza o większym potencjale gospodarczym kraju, lecz stanowi podwaliny pod zupełnie inny kierunek ewolucji społecznej, zatem niewątpliwie przyczynia się do szeroko rozumianego rozwoju społeczno-gospodarczego.
Charakterystyczne jest to, iż lepsze społeczeństwo na tym etapie przemian ewolucyjnych jawić się może jako rezultat nieskrępowanych działań poszczególnych jednostek, albowiem, jak zostało wykazane, indywidualnie rozumiany dobrobyt człowieka współczesnego budowany jest i będzie w oparciu o wykorzystanie posiadanej wiedzy, wiedzy na coraz wyższym poziomie. Ludzie świadomi, że dobra edukacja i chęć do ustawicznego pogłębiania nabytych umiejętności, przekładają się na ich wymierny dobrobyt, postępując racjonalnie, będą – edukując się – tym samym budować podwaliny pod szybszy rozwój gospodarczy kraju.
referat opracowany na podstawie materiałów internetowych...