Doktryna cesarska- Biznacjum, układ społeczny, kultura.

Doktryna cesarska- Biznacjum, układ społeczny, kultura.

doktryna ogół założeń, twierdzeń, przekonań z określonej dziedziny filozofii, teologii, polityki itd., właściwy danemu myślicielowi, danej szkole; teoria, nauka, system; polit. program.
Bizancjum, Cesarz
Cesarstwo Bizantyjskie potoczne określenie państwa, obejmującego stopniowo uszczuplane ziemie wschodniej części Cesarstwa Rzymskiego posiadającego swoje centrum polityczne w Konstantynopolu.
Upadek cesarstwa zachodniego nie oznaczał całkowitego rozpadu Imperium Rzymskiego. Przetrwała wschodnia część tego cesarstwa, zwana Cesarstwem Bizantyjskim, zdołało ono obronić swoje granice przed najazdami barbarzyńców i wędrówek ludów.
Cesarstwo wsch. obejmowało płw. Azja Mniejsza, płw. Bałkański, płn. część Afryki i
płw. Apeniński. Obszar Bizancjum był otoczony głównie M. Śródziemnym i także Morzem Czerwonym i M. Czarnym. Położenie geograficzne wpływało na rozwój żeglugi i handlu morskiego. Rozwijały się miast i kwitła gospodarka. Do największej świetności cesarstwo wsch. doszło w 6 w. n.e. za panowania Justyniana Wielkiego. Konstantynopol stolica Bizancjum liczył wówczas ok. 500 tys. mieszkańców, był najbogatszym miastem ówczesnego świata. Cesarstwo Bizantyjskie uważało się za kontynuatora starożytnego Rzymu. Językiem urzędowym była łacina, obowiązywało prawo rzymskie uporządkowane i ujednolicone za czasów Justyniana, zwany również kodeksem Justyniana. Celem przedsięwzięć gospodarczych był rozwój handlu. Ponieważ miasta zachodu były w tym czasie w zastoju gospodarczym. Bizancjum utrzymywało kontakty z Chinami i Indiami. Władze bizantyjskie doceniały także rolnictwo. Stosowano w nim płodozmian. Oprócz niego kwitło ogrodnictwo, sadownictwo i hodowla. Uprawiano rośliny lecznicze, czcinę cukrową, bawełnę i zakładano plantacje jedwabiu. W miastach rozwijało się rzemiosło. Większość warsztatów była prywatna. Duże pracownie utrzymywały państwo. We wczesnym średniowieczu Bizancjum posiadało w swym ręku monopol handlu międzynarodowego. Zawdzięczało go z jednej strony swemu pomyślnemu położeniu geograficznemu, z drugiej- rozwiniętej sieci dobrych dróg rzymskich, które zbiegały się w Konstantynopolu. Toteż pomimo zarządzeń fiskalnych utrudniających niejednokrotnie wolny obrót towarami, handel bizantyjski rozwijał się wspaniale. Ograniczony w swej inicjatywie i aktywności przez państwo, korzystał z pośrednictwa kupców cudzoziemskich, którzy skupiali w swych rękach jak i wywóz tak i przywóz. Tym tłumaczy się tak szybki rozwój gospodarczy nadmorskich w bizantyjskich Włoszech, Dalmacji czy Bułgarii.
Centralną postacią w systemi ustrojowym Cesarstwa Bizantyjskiego, w każdym okresie był cesarz. W Konstantynopolu cesarz był zwierzchnikiem Kościoła, sprawując nad nim bezpośrednią władzę. Cesarze wschodni pozostawali samowładcami, uważano ich powszechnie za wyższych dostojeństwem od innych monarchów i odnoszono się do nich azjatycką czołobitnością. Ze wschodu przyjęto też zamiłowanie do przepychu i zbytku. Wierzono, że cesarz zesłany jest przez Boga. Poddani, których Bóg powierzył cesarzwo powinni w nim widziec samego Boga. Pełnił on funkcję najwyższego wodza, który sprawiał ją przy pomocy urzędników. Cesarz podczas licznych ceremonii zasiadał na potężnym tronie. Na głowie nosił diament, a odziany był w bogato zdobione szaty. Sprawował on ochronę nad papierzem rzymskim, broniąc go przed najazdami barbarzyńców, w ten sposób sprawował zwierzchnictwo polityczne i religijne. Cesarzowi należało oddawać cześć szczególną – tylko nieliczni mieli do niego jakikolwiek dostęp.W jego obecności należło nieustannie oddawać mu cześć bądź to stojąc, bądź klęcząc na kolanach. Spoglądanie na cesarza także należało ograniczać, bowime traktowano to jakos spoglądanie nieomal na wizerunek samego Boga. Cześć oddawano cesarzowi bądź jego wizerunkom czy wyobrażeniom w całym państwie, w świątyniach, urzędach, a nawet domach mieszkańców.
Cearz posiadający tak dużą władzę i autorytet był najwyższym prawodawcą, źródłem wszelkiej sprawiedliwości, kierował państwem, jego administracją, wojskiem oraz polityką zagraniczna.Cesarz pod wpływem hellenizacji impreium w VI wieku nazywany był odtąd bazileusem. Mimo hellenizacji system ustrojowy Bizancjum niewiele zmienił się od czasów Konstantyna. Tak admninistracja centralna, jak i terytorialna, system wojskowy czy fiskalny pozostwały niemal bez zmian. Niewydolność tego systemu w obliczu nowych wyzwań stanowiła jedną z przyczyn przeprowadzenia reform w VII i VIII wieku.
Wszystkie te zmiany doprowadziły do likwidacji organów reprezentacyjnych w tym między innymi senat. Pozostałości po senacie funkcjonować mogły jedynie jako organ sądowniczy.
Miasto, życie publiczne Bizancjum
Miasta bizantyjskie posiadały ustrój i strukturę z czasów rzymskich. Dominującą pozycję zachowali w nich przedstawiciele oligarchii, którzy zajmowali kluczowe pozycje w radzie i zarządzie. Główne ośrodki: Konstantynopol, Antiochia, Aleksandria, miasta włoskie z Wenecją na czele, greckie po obu stronach Morza Egejskiego i na jego wyspach ( np. Efez, Smyrna, Saloniki, Korynt) miały niezwykle dogodne położenie handlowe. Przede wszystkim mogły one pośredniczyć pomiędzy Europą i wysoko rozwiniętymi krajami azjatyckimi: Persją, Indiami, a pośrednio z Chinami, półwyspem indochińskim i wyspami indonezyjskimi. Po europejskiej stronie Bizancjum jako ośrodek kultury materialnej i duchowej przyciągał uwagę nie tylko Zachodu, ale także Europy Środkowej i Wschodniej oraz Skandynawii. Oprócz Greków szczególnie widoczni w działalności handlowej byli cudzoziemcy (Syryjczycy, Żydzi i Egipcjanie, a od X w. Włosi), którzy zdobywali coraz bardziej dominującą pozycję w eksporcie i imporcie.
Życie publiczne w miastach było intensywne i niezwykle barwne. Najwięcej emocji budziły wśród tłumów wyścigi rydwanów, odbywające się na hipodromach. W Konstantynopolu o zwycięstwo rywalizowali ze sobą przedstawiciele czterech klubów zwanych demami: : “zielonych”, “niebieskich”, “białych” i “czerwonych”. Jednak sportowe areny stały się także widownią demonstracji politycznych, ponieważ na masowych imprezach tradycyjnie pojawiali się cesarze ze swym dworem. Dla ludu stało się to okazją do wyrażania poglądów w kwestiach politycznych i religijnych. Opinii przywódców demów – demarchów wysłuchiwali niekiedy cesarze. Zwolennicy poszczególnych klubów byli ze sobą zantagonizowani, a wydarzenia na hipodromach przybierały często charakter krwawych zamieszek ogarniających całe miasto i zagrażających tronowi. W 532 r. w ten sposób omal nie został obalony cesarz Justynian I. Jeszcze większe emocje budziły spory religijne, podsycane przez licznych w dużych miastach mnichów. Sfanatyzowane tłumy występowały w Konstantynopolu, Aleksandrii, Antiochii i innych wielkich ośrodkach, wdzierając się niekiedy na sobory i maltretując źle widzianych dostojników kościelnych.
Społeczeństwo bizantyjskie było bardzo zróżnicowane pod względem majątkowym i kulturalnym, ale obca mu była kastowość, czy struktura stanowa. Dlatego dzieje Bizancjum odznaczają się licznymi przypadkami niebywałych karier osobistych ludzi o niskiej kondycji, jak i gwałtownego upadku cesarzy, patriarchów i wodzów. W przeciwieństwie do krajów Zachodu nie wykształcił się tu system gwarancji społecznych ani kontroli nad aparatem wykonawczym państwa. W literaturze historycznej istnieje pogląd, że społeczeństwo bizantyjskie było silnie zdezintegrowane, ponieważ stosunki “pionowe” (w których wyrażała się osobista zależność) dominowały tam zdecydowanie nad “poziomymi” (powstającymi przez współdziałanie ludzi o zbliżonym statusie). Stąd reprezentanci władzy mieli być bezwzględni w obec wszystkich podporządkowanych, a poddanych miały cechować serwilizm i obłuda. Właściwe stosunki maskowane były przez rozbudowany ceremoniał dworski. Zespół tych zjawisk bywa określany mianem bizantynizmu.
Wolni chłopi utrzymywali się na większą skalę głównie w Azji Mniejszej i na Półwyspie Bałkańskim, natomiast w Syrii i prowincjach afrykańskich dominowały latyfundia.(Latyfundium (w liczbie mnogiej latyfundia) – ogromna posiadłość ziemska należąca do określonej osoby, jej rodu czy kościoła - zwłaszcza w starożytnym Rzymie i średniowieczu) Wzrost wielkiej własności rolnej dokonywał się kosztem wolnych gospodarstw chłopskich. Latyfundyści, dysponujący własną klientelą, a często także oddziałem wojskowym, przejmowali pełnię władzy nad ludnością osiadłą w ich posiadłościach, a złożoną z kolonów i poddanych. Zanikli niewolnicy i proletariat rolny. Część chłopów dzierżyła ziemię za zasadzie emfiteuzy, zgodnie z którą mieli oni dziedziczne prawo posiadania swej roli pod warunkiem wywiązywania się z ciążących na nich powinności. Należały do nich świadczenia na rzecz pana w naturze lub pieniądzu oraz pańszczyzna. Chłopi płacili też podatki na rzecz państwa, oddawali daninę kościołowi i byli zmuszeni do udziału w robotach publicznych. Podlegali też poborowi rekruta.
Wojsko i Ekonomia
Żołnierzom nadawano gospodarstwa rolne, ze stosunkowo niewielkimi ciężarami na rzecz państwa, ale z obowiązkiem służby wojskowej. Kawalerzyści, jako że ponosili oni większe od piechurów koszty ekwipunku, otrzymywali odpowiedniej wielkości posiadłości. Także przedstawiciele administracji jako wynagrodzenie otrzymywali uposażenie w ziemi. Dowódcy i urzędnicy rozwijali często swe posiadłości w latyfundia. Gminom wiejskim nadano samorząd, a jednocześnie narzucono odpowiedzialność za powinności swych członków wobec państwa. W społecznościach tych regulowane były wewnętrzne sprawy, m. in. stosunki między sąsiadami, zasady uprawy ziemi oraz wykorzystania wspólnych lasów i pastwisk.
Armia niechętnie patrzyła na bogactwo kościoła, a przede wszystkim klasztorów. W VIII w., w okresie przewagi teologii obrazoburczej, doprowadzono do likwidacji setek klasztorów, a ich ziemię rozdzielono między oficerów i żołnierzy. Przy tej okazji rosły majątki nowej arystokracji, rekrutującej się spośród dowódców wojskowych. Wobec utraty Syrii i posiadłości afrykańskich, wiele starych rodów zubożało.
Wolni rzemieślnicy i kupcy byli zrzeszeni, podobnie jak niegdyś w zachodniej części cesarstwa, w korporacjach zawodowych. Były to związki całkowicie poddane nadzorowi urzędników cesarskich, którzy drobiazgowo ustalali ceny surowców i wyrobów, płace robotników najemnych, zasady i terminy wymiany handlowej. W zamian państwo zapewniało korporacjom monopolistyczną pozycję. Dzięki protekcjonizmowi miasta bizantyjskie stały się ośrodkami wytwarzania wysokiej jakości produktów rzemieślniczych: wyszukanej broni, kosztownych tkanin, , wyrobów z emalii, szkła, kości słoniowej i metali szlachetnych. Przeważała drobna wytwórczość. Jednak cechą charakterystyczną była koncentracja niektórych gałęzi produkcji w manufakturach państwowych (ergasteria), w których pracowali rzemieślnicy dziedzicznie przypisani do zawodu.
Podstawę gospodarki Bizancjum stanowiło rolnictwo, charakteryzujące się wysoką kulturą upraw. Tracja, Macedonia i Tessalia, prowincje italskie Bizancjum dostarczały przede wszystkim zbóż i mięsa. Na wyspach wschodniej części Morza Śródziemnego i półwyspie peloponeskim uprawiano owoce cytrusowe, winna latorośl, migdały i figi. Od VII wieku całe rozległe regiony cesarstwa były łupione i pustoszone przez najeźdźców z półwyspu bałkańskiego, bądź ze Wschodu. Pomimo to obszary rolne nie uległy wyludnieniu, ponieważ na zniszczonych terenach państwo prowadziło działalność osadniczą. Ziemię przydzielano tam żołnierzom albo weteranom. Osiedlano też przybyszów z zewnątrz: Słowian, Germanów przedstawicieli ludów azjatyckich.