Notatka z lektury A. Kamiński „Samorząd młodzieży jako metoda wychowawcza”

Samorządność- zasada, która postuluje doprowadzenie wychowanka do samodzielnego i świadomego kierowania swoim postępowaniem, czyli do aytodyscypliny jako formy wyższej od zasady karności zewnętrznej, wychowującej na podstawie posłuchu i uległości. O samorządności w grupie mówimy wtedy, gdy grupa potrafi realizować zasady samodzielności i autodyscypliny. Samodzielność i autodyscyplina prowadzi do powstania jej autonomiczności, co sprawia, że członkowie grupy identyfikują się z jej celami i zasadami oraz przy realizacji zadań wychodzą z własną inicjatywą, mają własne pomysły i sposoby.

Środowiska, w których mogą być realizowane formy samorządności:
 środowisko rodzinne- rodziny w których odeszło się od modelu patriarchalnego, w takich gdzie rola kobiety jest równa roli mężczyzny i w których zanikowi uległ autorytet rodziców; w rodzinach w których wzrosły uprawnienia dzieci;
 zakłady wychowawcze typu rodzinnego;
 drużyny i świetlice podwórkowe;
 grupy młodzieżowe wzorowane na stowarzyszeniu społecznym- samorząd uczniowski.
Samorządność jako metoda wychowawcza- można mówić o swoistym współrządzeniu młodzieży i regulacji stosunków między nimi a wychowawcą (karty wolności). Wielu wychowawców nie wie w jaki sposób pracować z samorządem, żeby stał się on nie tylko czynnikiem samodyscyplinującym się ale żeby stał się pomocny w wychowaniu, kreowaniu postawy autentyczności. Samorządność może nieść wraz z sobą:
- zrozumienie pracy;
- poczucie odpowiedzialności za każdy odcinek pracy;
- przygotowanie do życia społecznego;
- regulamin ułożony przez uczniów- uczniowie sami będą czuwali nad jego realizacją;
- wyrobienie samodzielności i aktywności;
- współpracę i akcent przyjacielski z nauczycielem;
- wiarę w to co się robi, poczucie równości sił;
Mówiąc o samorządności w klasie szkolnej mamy na myśli jej podział na różne sekcje czy komisje, ale również na kółka zainteresowań czy kluby sportowe.
Samorząd to organizacja młodzieżowa, obejmująca całą społeczność młodzieżową i może działać różnie. W mało rozwiniętej samorządności istnieje tylko „starosta” a pozostali są mało aktywni. Przeciwieństwo polega na współpracy i aktywności wszystkich członków. To wychowawca musi umieć taką aktywność u uczniów wywołać, aby jak najwięcej osób brało udział w pracy. Wychowawca powinien tak prowadzić, aby nie tłumić i nie narzucać niczego, ale dopilnować by wszyscy mieli równie szanse. Wychowawca powinien niwelować różnice i dawać możliwość do współdziałania.

Postacie uspołecznienia człowieka:
 poprzez percepcję społeczną- proces ten zachodzi od urodzenia w związku z rozwojem fizycznym i psychicznym dziecka;
 przez przystosowanie do grupy społecznej, do której jednostka należy;
 wychowanie społeczne ukierunkowane przez wychowawcę.
Działania samorządowe oprócz wymienionych już korzyści dla ucznia, pozwala też na zdobycie mu umiejętności organizowania wolnego czasu.

Mówiąc o wychowawcy kierującym pracą i działalnością samorządu mamy na myśli nie tylko nauczycieli ale także wychowawców domów dziecka, internatów, kolonii, instruktorów świetlic, klubów, domu kultury, pracowników kulturalno-oświatowych.
Trudno realizować samorządność nauczycielom, którzy mają postawę autorytarną.
Zupełnie inaczej jest w przypadku nauczycieli preferujących demokratyczny styl nauczania.
Postawy demokratycznego kierowania (Z.Zborowski, H.Muszyński)
- wychowawca planuje i podejmuje decyzje wspólnie z grupą, dyskusje dążą do możliwości rozstrzygnięcia problemów;
- wychowawca pomaga, kieruje;
- wychowawca zachęca do działania w zespole;
- wychowawca chwali za wykonaną pracę, ale jeśli to wskazane również gani;
- stosunki w grupie oparte są na szacunku i zaufaniu.
Dzięki takiemu modelowi kierowania uzyskujemy uczucie sympatii między uczniami i w stosunku do nauczyciela, poziom wykonanych prac jest wysoki a w uczniach kształtuje się odpowiedzialność za powierzone im zadania.

Aby proces samorządności przebiegał sprawnie i był efektywny należy nakłonić do współpracy rodziców, a zwłaszcza Komitet Rodzicielski. Rodzice mogą pomóc finansowo, co sprawi, że sam rząd będzie miał pewne zasoby materialne, o które będzie zobowiązany dbać.

Definicje i rozumienie potrzeb.
Potrzeba- stan organizmu lub psychiki, pragnienie zaspokojenia tendencji do osiągnięcia jakiegoś przedmiotu realnego lub wytworu myśli.
Potrzeby dzielimy na:
- pierwotne (pożywienie);
- wtórne (kulturowe);
- psychiczne (bezpieczeństwa, akceptacji, szacunku do samego siebie).
Potrzeby wiążą się z zainteresowaniami i są to tzw. potrzeby uświadomione. Motywują one do pewnych działań i skupiają uwagę na pewnych przedmiotach, skłonnościach czy tendencjach. W różnych fazach rozwojowych człowiek ma różne zainteresowania i różne potrzeby. Zmieniające się potrzeby związane są z rozwojem psychiki i rozwijającymi się kontaktami społecznymi.
Jeśli czynności, które chcemy żeby dana osoba wykonała nie wiążą się z jego potrzebami, mamy do czynienia ze zmuszaniem do wykonania zadania. Dlatego też wychowawca powinien dobrze poznać zainteresowania ucznia, jego potrzeby, aby móc kierować procesem wychowawczym tak aby zostały one zaspokojone.
Środowisko wychowawcze składa się z dwóch rodzajów motywacji:
 autonomicznych- motywacje oparte na zainteresowaniach;
 heteronomicznych- oparte na koniecznościach narzuconych z zewnątrz.
Motywacje heteronomiczne są częściej realizowane przez szkoły.
Samorządność powinna się opierać na potrzebach i zainteresowaniach ucznia.


Etapy tworzenia się samorządności młodego człowieka:
 propedeutyka samorządu (klasy I-IV)- propedeutyka czyli wprowadzenie do pewnej dziedziny wiedzy lub umiejętności; wychowawca wprowadza do samorządu młodsze dzieci tworząc małe grupy, dzieci same wybierają reprezentantów, wychowawca dokładnie tłumaczy im ich zadania i cele samorządu, jego zasady i możliwości; nauczyciel obserwuje i wkracza gdy jest potrzebny;
 samorząd pierwszego poziomu (V-VII/VIII)- współdziałanie z samorządem szkolnym; wychowawca wycofuje się z bezpośredniego prowadzenia jednak uczestniczy w radach klasowych, daje młodzieży możliwość prowadzenia własnych planów i realizacji potrzeb;
 samorząd średniego poziomu ( klasy szkół ogólnokształcących, techników, szkół zawodowych)- o samorządności decydują względy koleżeńskie i przyjacielskie; wychowawca ustanawiając swoje kontakty z grupami bierze pod uwagę ich potrzeby i oczekiwania, pewne kwestie uzgadnia razem z nimi, działa raczej na stopie towarzyskiej, życzliwej; młodzież jest samodzielna, może decydować o pewnych sprawach;
 samorząd wyższego poziomu (młodzież szkół wyższych)- młodzież załatwia własne potrzeby z własnej inicjat6ywy, maja własne cele i sposoby ich osiągnięcia.


Każda jednostka jest członkiem wielu grup społecznych. Grupy możemy podzielić na formalne i nieformalne. Grupy nieformalne powstają spontanicznie, a ich członków łączą więzi emocjonalne. Grupy formalne tworzone są celowo dla realizacji zadań czy celów. Grupy formalne po pewnych czasie także mają charakter koleżeński, bowiem osoby do tej grupy należące po dłuższym, czasie nawiązują przyjaźnie. Samorząd tworzymy w grupie formalnej, która ma cechy zespołu koleżeńskiego. Taki zespół jest bardziej trwały, osoby żyjące w koleżeństwie lepiej współpracują. Grupy nieformalne są nietrwałe, cechuje je zbyt łatwa zmienność form i czynności.
Zaborowski wyróżnia również grupy pół-formalne. Jest to zespół usiłujący łączyć w sobie formalną rzeczową postawę i docelowość z emocjonalną więzią jej członków.

Wychowawca któremu udało się stworzyć grupę młodzieży z wartościami wychowawczymi pozytywnymi, musi postępować tak, aby na straży tych wartości stała grupa jako całość, wtedy członkowie grupy będą wrażliwi na różne odchylenia w grupie i sami będą reagować na takie odchylenia. Prężnie działający samorząd szkolny dynamizuje całe społeczne życie szkoły.
Samorząd zwiększa możliwości:
 zaktywizowania jak największej liczby uczniów;
 przejście maksymalnej ilości młodzieży przez sytuację przywództwa i podporządkowania;
 ujawnianie, pobudzanie i utrwalanie uzdolnień.


Dla rozwoju samorządu niezbędne jest korzystne środowisko życia. Dobre samorządy można poznać po tym, że nastawione są na aktywowanie młodzieży, na interesowaniu się uch potrzebami społecznymi i kulturalnymi. Ważne jest aby samorząd stale weryfikował swoje działania tzn.: ulepszał swe formy działania, tworzył nowe formy i komórki organizacyjne, rozszerzał doświadczenia społeczne, nabywał wielostronnych nawyków społecznego działania.

Każda grupa socjalizuje swoich członków wdrażając ich do postępowania odpowiadającego wzorom zachowania. Także samorząd socjalizuje swoich członków kierując pewnym postępowaniem i zachowaniem kolegów. Formułuje pewne postawy np. postawę społeczności, poczucie odpowiedzialności, świadczeń pomocy, ofiarności, zwalczania zła. Wywołuje również poczucie satysfakcji ze współdziałania. W samorządzie powinno się likwidować ostre formy współzawodnictwa i rywalizacji.