Ziemia Gostynińska
Środowisko przyrodnicze ziemi gostynińskiej
Ziemia gostynińska rozciąga się na obszarze dwóch regionów, część północno-wschodnia należy do Kotliny Płockiej, a południowa do Równiny Kutnowskiej. Część regionu należąca do Kotliny Płockiej obecny swój wygląd zawdzięcza działalności akumulacyjnej i erozyjnej jeziora lodowcowego, zlodowacenia bałtyckiego. Jego obecność nadała wygląd obecnemu krajobrazowi np. okolice Gąbina, Gostynina, Łącka, Duninowa.
Część południowa wchodząca w skład Równiny Kutnowskiej została ukształtowana przez zlodowacenie środkowoeuropejskie. Liczne formy jakie zostawił lądolód, uległy denudacji, tak więc obecnie jest to płaska równina pochylona na południe. Interesującym urozmaiceniem jej strefy są wcięcia dolinne Nidy, Przysowy i innych mniejszych rzek.
Cały obszar ziemi gostynińskiej leży w dorzeczu Wisły. Liczne jeziora są jednym z najpiękniejszych elementów krajobrazu, a dzięki swej unikatowej roślinności wodnej i nadwodnej stanowią cenny przedmiot badań przyrodoznawców. Ich geneza związana jest z działalnością ostatniego zlodowacenia. Możemy tu spotkać jeziora rynnowe, zajmujące najniższe partie, jak również jeziora moreny dennej znacznie rozleglejsze i płytsze, a także małe zbiorniki wodne częściowo już zarośnięte.
Do większych jezior należą: Białe, Ciechomickie, Czarne, Kocioł, Łąckie, Sumino, Zdworskie.
Niepowtarzalną formą polodowcową jest ,, Oz Gostyniński” – oz wykształcony jako wał , ciągnie się wzdłuż doliny Skrwy na długości 14km.
Istotnym czynnikiem mającym wpływ na warunki klimatyczne są liczne jeziora i lasy. Wyższe temperatury powietrza zwłaszcza zimą obserwuje się obok kompleksów leśnych. Natomiast latem warunki termiczne bardzo się różnicują. Wyższe temperatury w okolicach jezior Łąckich zapewniają zwarte obszary leśne wokół nich.
Wiele mówi się o zaletach klimatu pradoliny Wisły, niektóre części ziemi gostynińskiej można traktować jako potencjalnie uzdrowiskowe. Klimat sprzyja leczeniu długotrwałemu, gdyż wtedy wykorzystywana jest jego łagodność. Drugą zaletą jest stała i korzystna regulacja stosunków wilgotnościowych, oraz leczenie na świeżym powietrzu.
Gleby ziemi gostynińskiej są ogólnie słabej jakości i charakteryzują się małym urozmaiceniem. Największy obszar zajmują gleby bielicowe, znaczne obszary zajmują gleby brunatne, obszar zajmowany przez gleby bagienne jest niewielki. Najlepszymi glebami są mady i gleby brunatne całkowite, które występują w małych ilościach.
Ziemia gostynińska porośnięta jest bogatą i bardzo wartościową z punktu widzenia przyrodniczego roślinnością. Obfite występowanie wielu rzadkich, często chronionych gatunków skłania do roztaczania nad nimi ochrony typu rezerwatowego.
Lasy zajmują ok. 30% powierzchni ziemi gostynińskiej i rozmieszczone są nierównomiernie. Znacznie bardziej zalesiona jest część północno-zachodnia, część południowa jest prawie bezleśna na skutek rolniczego użytkowania tych terenów. Występują takie lasy jak: lasy mieszane, świeże, wilgotne, bory mieszane, świeże, suche, wilgotne, bagienne.
Fauna ziemi gostynińskiej nie odbiega od typowej dla Niżu Polskiego. Ssaki reprezentowane są przez ponad 50 gatunków głównie gryzoni. Z drapieżników najliczniejsze są lisy oraz jenoty. Parzystokopytne to dziki, sarny, łosie i daniele. Występuje również wiele gatunków ptaków, gadów, ryb i owadów.
Pradzieje ziemi gostynińskiej
Na terenie ziemi gostynińskiej zlokalizowano około 150 stanowisk archeologicznych. W większości znane są one z odkryć przypadkowych i nie zawsze chronologia i przynależność kulturowa tych znalezisk są dokładnie określone. Dopiero do kilku lat prowadzi się systematyczne badania powierzchniowe, ale ograniczone je głównie do terenów leżących nad Wisłą. Prace wykopaliskowe były prowadzone na sześciu stanowiskach: dwa z nich (Korzeń Rządowy i zamek w Gostyninie) zostały przebadane całkowicie, a cztery (Brwilno Dolne, Karolew, Tokary-Rąbież i grodzisko w Gostyninie) tylko sondażowo. Ramy czasowe niniejszej pracy to okres od paleolitu do późnego średniowiecza, który wyznacza chronologia zbadanych stanowisk.
Najstarsze ślady pobytu człowieka na tym terenie pochodzą ze schyłkowego paleolitu (10 000-8000 lat p.n.e.). W owym okresie po ustąpieniu lodowca, klimat był chłodny, krajobraz tundrowaty, częściowo leśny. Podobnie jak w niektórych rejonach dzisiejszej Europy północnej gromadki myśliwych polowały na renifery – podstawową zwierzynę łowną owego czasu. W czasie wędrówek za reniferami ludzie osiedlali się czasowo na miejscach suchych (wydmy). Mieszkali w szałasach, a ślady ich pobytu to pozostawione narzędzia z krzemienia, a także półprodukty, które powstały w trakcie ich wykonywania.
Na omawianym obszarze znaleziono 12 stanowisk – pozostałości po okresowych obozowiskach – które grupują się w jego północno-wschodniej części: w Brwilnie Dolnym – 3 stanowiska, Budach Lucieńskich – 4 stanowiska, Dobrzykowie, Korzeniówce Nowej, Lipiankach, Popłacinie, Tokarach-Rąbieżu. Badania archeologiczne przeprowadzono tylko w Tokarach-Rąbieżu i w Brwilnie Dolnym. Stanowiska te znajdują się na wydmach, nad Wisłą. Znaleziono tam dużo narzędzi krzemiennych: drapaczy, rylców, skrobaczy, zbrojników. W Brwilnie Dolnym odkryto wiele narzędzi wykonanych z krzemienia czekoladowego, wydobywanego po północnej stronie Gór Świętokrzyskich.
Od IX tysiąclecia p.n.e. klimat stopniowo się ocieplał, zmieniała się szata roślinna, rozprzestrzeniały się lasy z dużym udziałem drzew liściastych. Stada renów odeszły na północ, a na ich miejscu pojawiły się tury, łosie, żubry, jelenie, niedźwiedzie, wilki, bobry i dziki – zwierzęta występujące obecnie (prócz tura, którego ostatni okaz zabity został w 1627 r. na obszarze sąsiedniej ziemi sochaczewskiej). Człowiek ówczesny musiał się przygotować do nowych warunków. Utracił możliwość grupowych polowań na stada renów i zmuszony został do zdobywania innej zwierzyny w leśnym środowisku. Doprowadziło to do zmiany i miniaturyzacji krzemiennych elementów uzbrojenia. W tym czasie powstaje prawdopodobnie łuk, harpun znany był już wcześniej. Jest to epoka, która w archeologii dostała nazwę mezolitu i trwała od około 8000 r. p.n.e. do 5000 r. p.n.e. Epoka mezolitu reprezentowana jest na terenie Gostynińskiego przez 5 stanowisk (tablica 1).
Około V tysiąclecia p.n.e. ziemie polskie wraz z Europą środkową znalazły się pod wpływem nowych zdobyczy gospodarczych, kulturowych i cywilizacyjnych.
Okres ten nazwano neolitem. Rozpoczęcie uprawy ziemi, udomowienie dzikich zwierząt, wytwarzanie naczyń glinianych oraz .nowych narzędzi pracy - określano mianem ,,rewolucji neolitycznej . Przyjmuje się, że pierwsze ludy rolnicze przywędrowały na nasze ziemie z południa Europy przynosząc ze sobą znajomość uprawy zbóż . Ludność ta wybierała na miejsce swego osiedlenia urodzajne obszary: Kujawy, Małopolskę, Śląsk. W czasie tych wędrówek pozostawiono wiele cennych narzędzi. W torfowisku we wsi Dybanka znaleziono topór rogowy z dużego rogu jelenia, który mógł być używany jako narzędzie do spulchniania gleby. W miejscowości Krzywie, w czasie wydobywania torfu znaleziona siekierę , którą używano do pracy. (tablica 2)
Około IV tysiąclecia p.n.e. pojawiła się kultura pucharów lejkowatych, nazwana tak od kształtu typowych dla niej naczyń glinianych. Ludność tej kultury preferowała gospodarkę hodowlano-rolniczą. Z kulturą współistniała kultura amfor kulistych, znana z okolic Luszyna, Iłowa i Grzybowa, gdzie znaleziono grób skrzynkowy, wykonany z kamieni oraz naczynia i siekierkę krzemienną (tablica 3).
Najmłodszą kulturą neolityczną była kultura ceramiki sznurowej, polegała na zdobieniu naczyń glinianych motywem odcisków sznura. Znamy trzy stanowiska tej kultury z Dobrzykowa, Ciechomic i Karolewa. (tablica 4)
Pod koniec neolitu na obszarze Polski były w użyciu wyroby metalowe – głównie miedziane, które napływały z południa. Rozpowszechnienie wyrobów metalowych związane było z podniesieniem walorów technicznych miedzi poprzez dodanie do niej około 10% cyny lub ołowiu. Stop ten otrzymał nazwę brązu. Przez długie wieki narzędzia z krzemienia i kamienia najpierw dominowały, później współistniały z wyrobami z brązu dopiero pod koniec epoki brązu metal wyparł z użycia krzemień i kamień.
Epoka brązu na terenie naszego kraju trwała od 1800-1700 p.n.e. do 650 r. p.n.e. Na terenie Gostynina pierwsze ślady działalności człowieka znamy dopiero od II okresu epoki brązu (1450-1200 r. p.n.e.). Na terenie Polski współistniały trzy kultury: przedłużycka, prabałtyjska i trzciniecka. Na naszym terenie było osadnictwo plemion kultury trzcinieckiej. Znamy trzy stanowiska tej kultury w Bierzewicach, Gostyninie oraz Popłacinie. Ludność tej kultury zajmowała się uprawą ziemi lub hodowlą. Kultura trzciniecka była jednym ze składników, które doprowadziły do powstania kultury łużyckiej (1200-1000 r. p.n.e.). Stanowiska kultury łużyckiej odkryto w: Budki Ciechomskie, Ciechomice, Czermno, Duninów, Gostynin, Sierakówek, Tokary-Rąbież, cmentarzyska Kąty i Popłacin, a w Brwilnie Dolnym, Tokarach, Izycku stwierdzono ślady osad. Na cmentarzysku w Kątach znaleziono ceramikę z grobów, fragment glinianej figurki w kształcie rogu. W epoce brązy rozwinęła się metalurgia. Z brązu wyrabiano: narzędzia – siekierki, noże, szydła, haczyki do wędek, igły, dłuta itp.; broń – groty oszczepów, strzał, czekany; ozdoby różnego rodzaju szpile, zapinki, bransolety, naramienniki, naszyjniki itp. (tabela IV) Pomimo, że metalu powszechnie używano do wyrobu narzędzi i przedmiotów, stosowano też kość, róg, drewno, krzemień, kamień. Duże zapotrzebowanie na wyroby brązowe pojawiły się kontakty handlowe z innymi terenami. Przykładem tego jest wydobyty sztylet brązowy w Czermnie (tablica IV) datowany jest na VIII – VII wiek p.n.e. i pochodzi prawdopodobnie z zachodniej Syberii. W Sierakówku znaleziono fragment miecza brązowego , charakterystycznego dla terenów Słowacji. Kultura łużycka trwała na naszych ziemiach do około IV wieku p.n.e. W czasie jej istnienia powstała epoka żelaza, której początek datuje się na VII wiek p.n.e. Epokę żelaza dzieli się na okresy: halsztacki – od 650 do 400 r. p.n.e.; lateński (lub dawniej przedrzymski) – od 400 r. p.n.e. do początku naszej ery; rzymski – od początku naszej ery do 375 r. n.e.; okres wędrówek ludów – od 375 do 570 r. n.e.; wczesnośredniowieczny – od 570 do 1250 r. n.e.
Jeszcze w czasie trwania kultury łużyckiej na naszych terenach wykształciły się dwie kultury: wejherowsko-krotoszyńska i grobów kloszowych. Cechą charakterystyczną dla kultury wjherowsko-krotoszyńskiej są zbiorowe groby, których obudowa była wykonana w kształcie skrzyni zbudowanej z płaskich kamieni, zaś w środku znajdowały się popielnice, przykrywane czapkowatymi przykrywkami. Często na popielnicach znajdują się rysunki: sceny z polowania, sceny z obrzędami, wozy czterokołowe, konie, postacie ludzkie, przedmioty. Z tego okresu z miejscowości Trębki pochodzi popielnica twarzowa. Z Juliszewa znane są naczynia wydobyte z grobu skrzynkowego oraz 5 popielnic i przystawki. W Modelu 1882 odkryto 4 groby skrzynkowe, z których znane są 4 naczynia (tabela 4).
Rodowód kultury grobów kloszowych jest wciąż tajemniczy, choć ma ona pewne wspólne cech z kulturami wejcherowsko-krotoszyńską oraz łużycką. Nazwa jej powstała od zwyczaju przykrywania popielnicy wielkim, podobnym do klosza naczyniem odwróconym do góry dnem. Z tego okresu odkryto wiele cmentarzysk: w Łuszczanówku w 1974 r., w Popłacinie w 1950, mieszkańcy tej wsi wykopali wiele grobów, część zabytków pochodzących z nich znajdują się w Muzeum Mazowieckim w Płocku.
Największe znaczenie dla postępu gospodarczego w okresie rzymskim miał rozwój metalurgii żelaza, czego wyrazem jest odkrywanie licznych pieców hutniczych. W ostatnich latach stwierdzono, że w produkcji żelaza ośrodek mazowiecki miał duże znaczenie. W związku z tym odkryto wiele osad w Ratajach, Brwilnie Dolnym i Świniarach. Ludzie zamieszkiwali przeważnie niewielkie osiedla, liczące kilkanaście domów mieszkalnych, naziemnych lub pół-ziemiankowych.
W tym okresie powstawała ceramika toczona i lepiona ręcznie (tabela V) reprezentowane są przez 23 (dzbany, misy, amfory, pucharki). Z naczyń lepionych ręcznie odkryto w Korzeniu Rządowym, kubki, misy, czarki (tabela VI) oraz ozdobne zapinki, wisiorki; 3 wykonane z żelaza, a czwarty częściowo zachowany ze złotej blaszki (tabela VII).
Od końca IV w. n.e. rozpoczął się okres „wędrówki ludów”. Obserwuje się kryzys kulturowy i gospodarczy, zanikają ośrodki produkcji żelaza, ceramiki, jak również osady i cmentarzyska. Wiąże się to z migracją części ludności z terenów Polski, zwłaszcza na zachód i południe Europy. Dopiero od połowy VI w. zaobserwowano nowe ślady zasiedleń.
Okres średniowiecza
W VI w. rozpoczął się okres wczesnośredniowieczny, najstarszym znanym stanowiskiem z tego okresu jest osada w Gostyninie. Odkryto ją na południowo-zachodnim zboczu piaszczystego wzgórza, położonego około 800 m na południowy wschód od centrum miasta. Osada ta istniała od VI do końca VIII w. W Popłacinie i Pacynie zachowały się cmentarzyska wczesnośredniowieczne gdzie odkryto grób szkieletowy. W Świniarach i Zdworzu na skarpie nad jeziorem znaleziono ceramikę, kości, kamienie.
W Sejkowicach znaleziono w glinianym naczyniu skarb srebrny, składający się z ozdób srebrnych i monet. Inny skarb znaleziono w Szczawinie Borowym. Znaleziska te są świadectwem wymiany wewnętrznej, w której, obok monet, środkiem płatniczym były ułamki ozdób srebrnych. Wczesne średniowiecze było okresem intensywnego rozwoju metalurgii żelaznej i kolorowej, garncarstwa, szklarstwa, szewstwa, kamieniarstwa, tkactwa. Podstawowym zajęciem ludności była jednak hodowla i rolnictwo. Do uprawy roli używano radeł okutych żelazem, w XIII w. wprowadzono pług koleśny i regularną trójpolówkę. Ze zbóż uprawiano proso, pszenicę, żyto, jęczmień i owies. W tym czasie rozpoczęto uprawę nowych gatunków: brzoskwini, winorośli, niezbędnej do produkcji wina mszalnego, orzecha włoskiego.
Około XII w. pojawiają się w Polsce młyny wykorzystujące siłę wody, co pozwoliło przyśpieszyć przemiał i poprawić jakość mąki. Utrzymywało się znacznie hodowli bydła, świń, owiec, kóz. W XI w. upowszechnia się hodowla konia przedniego. Osadnictwo na terenie ziemi gostynińskiej rozwijało się od XI w. Na uwagę zasługują szczególnie osady o nazwach służebnych, wskazujących na zajęcia ich mieszkańców. Na naszym terenie będą to Sanniki, Strzelce i Świniary. Sanniki pod Gąbinem otrzymały swą nazwę od służebników, którzy zostali zobowiązani do dostarczania drewnianych sań. Był to niezbędny środek transportu w porze zimowej potrzebny licznemu dworowi książęcemu. Strzelce na północ od Kutna zamieszkałe przez łowców książęcych, którzy obsługiwali wszelkiego rodzaju polowania. Świniary, położone na lewym brzegu Wisły, otrzymały swą nazwę od świniarzy, tj. książęcych pasterzy świń. Nazwy służebne nawiązują jeszcze do monarchii pierwszych Piastów, której obrót towarowy był stosunkowo nieznaczny, a możni gromadzili znaczne zasoby srebra w swoich rękach, w razie zagrożenia ukrywając je w ziemi. W wyniku rozwoju gospodarczego, wzrostu produkcji rzemieślniczej rozwija się wymiana towarowa w zasięgu lokalnym. Dokonywała się ona na targu, tj. placu targowym. Targi lokowane były przy grodach takich jak Płock, Sochaczew, Łowicz, Wyszogród, a następnie w ośrodkach osadniczych. Od nazw dni targowych pochodzi nazewnictwo osad wczesnośredniowiecznych jak Piątek, Środa i Sobota. Na terenie ziemi gostynińskiej notowana jest nazwa Białotarsk, wywodzi się z określenia Biały Targ. Dawniejszy od Białotarska był targ w Gąbinie, znacznie oddalony od ośrodków grodowych, gdzie przebiegały główne szlaki komunikacyjne Płock – Łęczyca, Płock – Kraków.
Wiek X kojarzy nam się ze zjednoczeniem plemion słowiańskich pod zwierzchnictwem Mieszka I.
Monarchia piastowska zasłynęła miedzy innymi iż powołała do życia wiele grodów. W Gostyninie na wzgórzach morenowych na lewym brzegu Skrwy pomiędzy jeziorami Kocioł i Czarne znajduje się grodzisko. Miejsce to nazywa się Łysa Góra. Grodzisko to ma kształt owalnego kopca zorientowanego dłuższą osią po linii północ- południe. Do strony północnej i południowej , od okolicznych wzniesień oddzielają grodzisko głębokie i szerokie bezwodne wąwozy.
W latach 1981 i 1983 przeprowadzono badania archeologiczne na zamku w Gostyninie. Zamek, leżący około 500 m na zachód centrum miasta, znajduje się na wzgórzu, w paśmie morenowym, na lewym brzegu rzeki Skrwy. Wzgórze to otoczone z trzech stron stawami, zostało przed budową sztucznie podwyższone. Od chwili pojawienia się po raz pierwszy nazwy "Gostynin" w źródłach w 1279 roku, trwa on nieprzerwanie rozłożony po obu brzegach Skrwy. Przez siedem wieków przeżywał zarówno okresy intensywnego rozwoju, jak i zastoju, czy wręcz upadku. Początki osadnictwa na terenie współczesnego Gostynina są trudne do uchwycenia. Brak jest zarówno źródeł pisanych jak i archeologicznych. Skromne ślady domostwa odkryte pod koniec lat czterdziestych około 800 metrów na południowy-wschód od rynku, pozwoliły wysnuć przypuszczenia, że pomiędzy VI a VIII wiekiem istniała tu pierwsza stała osada. Można jednak powiedzieć, że gęste lasy puszczy gostynińskiej (zwanej w przeszłości gostyńską) stanowiły specyficzną zaporę dla rozwoju osadnictwa w okolicach Gostynina. Uległo to zapewne zmianie z chwilą, gdy przez Ziemię Gostynińską zaczęły prowadzić ważne szlaki komunikacyjno - handlowe, przede wszystkim z Kujaw na Mazowsze środkowe i dalej aż na Ruś. Również sytuacja polityczna Mazowsza w dobie rozbicia dzielnicowego wpłynęła na rolę i pozycję Gostynina. W wyniku podziału Ziemia Gostynińska znalazła się na pograniczu mazowiecko-kujawskim. Przyczyniło się to prawdopodobnie do wzniesienia obronnego grodu, być może za czasów Konrada I Mazowieckiego. Gród usytuowano na wzniesieniu pomiędzy jeziorami Kocioł i Czarne. Na sąsiednim wzgórzu rozwijało się podgrodzie z kościołem św. Jakuba. Po raz pierwszy gród o nazwie Gostynin poświadczony jest źródłowo w roku 1279. W grodzie tym książę płocki Bolesław II wystawił dokument z przywilejami dla biskupstwa płockiego. W sporach dynastycznych pomiędzy Piastami mazowieckimi, Bolesławem II i jego bratem Konradem II, wspomniany jest również Gostynin, który został zdobyty w 1286 roku przez wspomagające Konrada wojska ruskie. W jednej z ruskich kronik zachował się opis grodu jako pełnego towarów i ludzi. Sam gród został chyba poważnie zniszczony. Musiano dość szybko go odbudować, skoro pustoszący Ziemię Gostynińską w 1300 roku Wacław II Czeski, oblegał Gostynin, ale go nie zdobył. Strategiczne położenie Gostynina ujawniło się już w roku 1326, kiedy to Władysław Łokietek zaatakował Mazowsze Płockie. Chciał w ten sposób zmusić jego władcę Wacława (zwanego Wańką, sprzymierzeńca Czechów i Krzyżaków) do uległości lennej. Łokietek oblegał Gostynin, lecz również go nie zdobył, gdyż gród był dobrze przygotowany do obrony. Od roku 1319 poświadczona jest źródłowo gostynińska hierarchia grodowa (wspomina się wówczas podkomorzego gostynińskiego), która z czasem przekształciła się w hierarchię ziemską. Pierwszy znany z imienia kasztelan gostyniński - Paweł, pojawia się jednak w dokumencie z 1345 roku.
Dynamiczny rozwój grodu datuje się od czasów panowania na Mazowszu księcia Siemowita III. To on w roku 1 352 jako pierwszy włączył do swej oficjalnej tytulatury - tytuł księcia gostynińskiego. On też prawdopodobnie wzniósł pierwszy, choć skromny zamek w Gostyninie, na sztucznie podwyższonym wzgórzu, pomiędzy rozlewiskami na lewym brzegu Skrwy. Za jego czasów zaczęło rozwijać się osadnictwo na prawym brzegu tej rzeki, na terenie później lokowanego miasta. Siemowit III obdarzył także kościół parafialny w Gostyninie licznymi przywilejami i daninami. W odpowiednim dokumencie mowa o kościele św. Jakuba "de castro antiquo". Chodzi więc zapewne o pierwotny gród gostyniński, co jednoznacznie wskazuje na funkcjonowanie już nowej osady. Rozwijała się ona intensywnie, skoro syn i następca Siemowita III " Siemowit IV nadał jej w 1382 roku prawa miejskie, lokując na prawie chełmińskim. Nowo lokowane miasto koncentrowało się wokół rynku (obecny Plac Wolności) i przyległości. Ta tradycja urbanistyczna przetrwała do dnia dzisiejszego. Na zapleczu rynku, w części północnej, zbudowany został nowy kościół pod wezwaniem św. Marcina. Do niego przeniesiono siedzibę gostynińskiej parafii. Tym samym gród nad jeziorem Czarne powoli tracił na znaczeniu. Siemowit IV rozbudował także zamek gostyniński, który jak podają kroniki, stał się ulubioną jego rezydencją. Tu dwukrotnie podejmował Siemowit IV Władysława Jagiełłę - w 1414 i 1419 r. Tu również książę spędził ostatnie lata swojego życia i zmarł w 1426 roku.
Po bezpotomnej śmierci dwóch ostatnich książąt Mazowsza płockiego, Siemowita IV i Władysława II, Kazimierz Jagiellończyk przyjechał do Gostynina, odebrał przysięgę na wierność od jego mieszkańców oraz potwierdził wszystkie przywileje. Ziemia Gostynińska weszła w skład województwa rawskiego. W takiej przynależności terytorialnej przetrwała do drugiego rozbioru Polski.
Bibliografia: „Dzieje Gostynina i ziemi gostynińskiej” – praca zbiorowa pod redakcją Mariana Chudzyńskiego, Wydawnictwo Akcydensowe Warszawa 1990
Informator Miejski – Gostynin 1998