Nieznany geniusz- Szekspir

Romeo i Julia, Hamlet, Król Lear, Makbet, Otello – zna ich cały świat! Zadziwiające, jak mało wiemy o dramatopisarzu i aktorze, który stworzył te postacie, Williamie Szekspirze.

Pozostawił po sobie 37 sztuk, 154 sonety, dwa długie poematy narracyjne i wiele zróżnicowanych pod względem charakteru i formy wierszy. Mimo to, poza dwoma śladami, nie istnieje nic, co potwierdzałoby, że był autorem przypisywanych mu dzieł: nie istnieją żadne listy ani pamiętniki, nic osobistego, poza nabazgranymi w różnych wersjach podpisami. Jedyny jego rękopis to 147 linijek tekstu sceny napisanej ok. 1595do nigdy nie wystawionej sztuki zbiorowego autorstwa. Choć dokonania Szekspira jako dramatopisarza zostały uznane już przez jemu współczesnych, on sam uważał, że należną sławę zyska dzięki poezji. Pierwsze zbiorowe wydanie jego sztuk ukazało się dopiero w 1623r. siedem lat po śmierci autora. Niektórzy znawcy dzieł Szekspira twierdzą, że nie wszystkie dramaty wyszły w całości z pod jego pióra. Biografowie mają zaś do czynienia jedynie z pojedynczymi szczegółami dotyczącymi życia genialnego twórcy.
Kim był Szekspir?? W księgach parafialnych Stratford-upon-Avon, liczącym ok. 20tys. mieszkańców miasteczku koło Birmingham, zachował się zapis, według którego 26 kwietnia 1564r. ochrzczony został „Gulilemus, filius Johannes Sheksper”, czyli William, syn Johna Sakespaera. William był trzecim dzieckiem (i pierwszym synem) z ośmiorga dzieci Mary Arden i jej męża, Johna Shakespeare, rękawicznika i od czasu do czasu urzędnika władz miejskich. Urodził się prawdo podobnie dwa lub trzy dni przed swoim chrztem. Nie istnieją żadne zapisy o jego wykształceniu, wydaje się jednak, że uczęszczał do istniejącej w Stratfordzie szkoły, w której uczono łaciny. Pod koniec 1582r. osiemnastoletni Wiliam Szekspir poślubił Annę Hathawey, starszą o osiem lat córkę bogatego rolnika. Sześć miesięcy później urodziła im się córka Susanna. W lutym 1585r. Anna powiła bliźnięta, chłopca o imieniu Hamlet i dziewczynkę Judith. Od tego czasu aż do momentu pojawienia się Szekspira w Londynie w 1592r.- jako popularnego aktora i raczkującego dramatopisarza- nic nie wiadomo o jego życiu. W latach młodości Szekspira ojcowie miasta Stratford od czasu do czasu finansowali amatorskie przedstawienia teatralne w dniu Zielonych Świątek. Prawdopodobnie przy takiej właśnie okazji Szekspir miał po raz pierwszy możliwość zagrania na scenie. Mógł też wybrać się do pobliskiego Coventry na jeden z ostatnich cykli średniowiecznych misteriów dogrywanych przez członków cechów. Z pewnością widział też przedstawienia którejś z wędrownych trup teatralnych, które odwiedzały Stratford.
Między grudniem 1586r. a grudniem 1587r. miasteczko odwiedziło, co najmniej pięć takich zespołów. W jednym z nich brakowało jednego aktora. Czyżby to właśnie do niego dołączył, młody marzący o karierze aktorskiej William? Pierwszy zapis dotyczący pobytu Szekspira w Londynie nie jest dla niego zbyt pochlebny. Młody dramatopisarz Robert Grene w pochodzącym z 1592r. aa wydanym pośmiertnie pamflecie „Dowcip wart szeląga”, potępiał amatorów, którzy mieli śmiałość twierdzić, że są autorami dzieł scenicznych. „Miejcie się na baczności przed tym sępem i parweniuszem- przestrzegał Grene innych autorów-, Któremu w głębi tygrysiego serca ukrytego pod szatami aktora wydaje się, iż jest w stanie swymi napuszonymi wersami dorównać najlepszym z was.” Badacze literatury zwracają uwagę na grę słów, dzięki której autor pamfletu wyraźnie wskazał na Szekspira, nie wymieniając jego nazwiska, lecz parodiując fragment jego sztuki „Henryk VI”, w której schwytany w niewolę Książe Yorku nazywa mściwą królową Małgorzatę „ tygrysim sercem ukrytym pod niewieścimi szatami” Na podstawie niepochlebnych uwag Greena historycy literatury uznają trzy części „Henryka VI” za pierwsze dokonania artystyczne Szekspira w dziedzinie dramatu. Najprawdopodobniej napisał je przed 1552r., jako początkujący aktor grający w jednej z londyńskich grup teatralnych, takich jak Qyeen’s Men. Od 28 stycznia 1593r. aktorska i dramatopisarska działalność Szekspira uległa zawieszeniu. Z powodu wybuchu w Londynie epidemii władze zakazały „ wystawiania sztuk, tresury niedźwiedzi i byków, gry w kule i wszelkich innych działań powodujących gromadzenie się ludzi ( z wyjątkiem kazań i nabożeństw w kościołach)”. Teatry otworzyły swe podwoje dopiero jesienią 1594r. Zanim jednak wygasła zaraza, Szekspir zyskał mecenasa. Był nim przystojny Lord Southampton, któremu aktor zadedykował swoje poematy narracyjne „Wenus i Adonis”- jego pierwsze dzieło, które ukazało się drukiem- oraz „Lukrecja” (zgwałcona). Kiedy ponownie otwarto teatry, Szekspir stał się członkiem zespołu „Sług Lorda Szambelana”, z którym miał być związany aż do końca swojej kariery aktorskiej 18 lat później. W księgach skarbnika królowej Elżbiety widnieje jego nazwisko jako jednego z trzech „służących lorda szambelana”, którym wypłacono wynagrodzenie za przedstawienia dla królowej w pałacu Greenwich 26 i 28 grudnia 1594r. Kolejne komedie, tragedie i sztuki z historii Anglii przyniosły Szekspirowi sławę i bogactwo. Wkrótce stał się współwłaścicielem zespołu i jego głównym dramaturgiem, grał również w sztukach innych dramatopisarzy, m.in. swego młodego protegowanego Bena Jonsona. Mówiono, że jego najlepszą kreacją aktorską była postać ducha ojca Hamleta. Ze wspomnień brata Szekspira wiadomo, że grał starego sługę Adama w „Jak wam się podoba?”. Choć Szekspir nie dbał specjalnie o wydawanie swoich sztuk, przed końcem stulecia część z nich ukazała się drukiem. Trudno powiedzieć, czy miał to miejsce za jego zgodą, często bowiem nie wymieniano jego nazwiska jako autora. W niektórych przypadkach Szekspir musiał nawet sam wydawać właściwe wersje utworów, Które opublikowano w niekompletnej bądź zmienionej formie.

W lutym 1599r. wraz z innymi członkami zespołu Sług Lorda Szambelana, Szekspir wydzierżawił działkę na południowym brzegu Tamizy i wybudował wspaniały teatr The Globe (Glob), który rozpoczął działalność jesienną od wystawienia „Juliusza Cezara”
Powrót do Stratfordu. Nie istnieją żadne zapisy, które świadczyłyby o tym, że Anna Hathawey dołączyła z dziećmi do męża w Londynie. Wydaje się, że słynny aktor i dramatopisarz świadomie trzymał swoją rodzinę z daleka, w Stratfordzie, początkowo w małym domku przy Honley Street, a od 1597r. w pięknym, dwupiętrowym domu z dziedzińcem przy Chapel Street, naprzeciwko kościoła, do którego chadzał jako chłopiec. Ich syn Hamnet zmarł w wieku 11 lat, Szekspir dożył natomiast zamążpójścia obu swoich córek oraz przyjścia na świat jedynej wnuczki, Elizabeth Hall. Po roku 1621 Szekspir powrócił na stałe do Stratfordu i 25 marca 1616r. podpisał swój testament, w którym znajdował się szczególny zapis na rzecz jego „drugiego łoża”, czyli Anny Hathaway, której mężem był przez 33 lata. Umarł 23 kwietnia, przeżywszy 52 lata.
W poszukiwaniu Szekspira. Bogactwo języka i ponadczasowość dzieł Williama Szekspira sprawiły, że z czasem zaczęły pojawiać się wątpliwości, czy wyszły one spod pióra jednej osoby, szczególnie tak słabo wykształconej, jak ten niezbyt wybitny aktor ze Stratfordu. Te cieszące się powszechnym uznaniem sztuki, zawiłością fabuły i kreacją niezapomnianych postaci odsłaniających głębie ludzkich emocji i świadczą o tym, że ich autor doskonale znał historię, literaturę, filozofię, prawo a nawet etykę dworską. Gdzie ten prowincjusz mógł się nauczyć, jak zachowują się arystokraci i jak mówią prawnicy? Czy to możliwe jest, że użyczył on nazwiska jakiemuś wszechstronnie wykształconemu człowiekowi, który ze względu na zajmowaną pozycję wolał nie ujawniać swojej tożsamości? W 1781r. angielski duchowny J. Wilmot, po zbadaniu wszelkich źródeł w Stratfordzie, doszedł do wniosku, że człowiek o pochodzeniu takim jak Szekspir nie miał wystarczającego wykształcenia i doświadczenia, by móc napisać tak doskonałe dzieła. Wilmot postanowił nie publikować swoich teorii spalił wszystkie notatki. Podzielił się jednak podejrzeniami ze znajomym, który zapisał ich treść. Zapis ten ujrzał światło dzienne dopiero w połowie XIX w., podobne teorie zaczęli wysnuwać brytyjscy amerykańscy badacze literatury. w 1856r. William Henry Smith stwierdził, że prawdziwym autorem dramatów jest Sir Francis Bacon, filozof, eseista i mąż stanu, który pełnił wysokie funkcje państwowe za panowania króla Jakuba I, następcy Elżbiety I, i otrzymał od niego szlachectwo. Twierdzenia te wywołały wielką burzę wśród znawców literatury oraz lawinę prac potwierdzających wysuniętą hipotezę. Baconianie- jak zaczęto ich wkrótce nazywać- wskazywali, że Sir Francis Bacon miał zalety, których brakowało Szekspirowi: Klasyczne wykształcenie, wysoką pozycję na dworze, dogłębną znajomość prawa. Przeciwko tej teorii przemawia jednak fakt, iż z tego, co wiadomo, Bacon nie interesował się teatrem i prawdopodobnie nigdy nie napisał nic białym wierszem.
W 1955r. amerykański badacz literatury Calvin Hoffman wskazał na Christophera Marlowe’a jako autora sztuk Szekspirowskich. Wiadomo, że temu elżbietańskiemu dramatopisarzowi w 1593r. groziło więzienie, a może nawet i wyrok śmierci za głoszenie heretyckich poglądów. Zgodnie z teorią Hoffmana Marlowe zaaranżował swoją własną śmierć w pewnej londyńskiej gospodzie. Prawdziwą ofiarą był jakiś cudzoziemski marynarz, Marlowe zaś uciekł na kontynent i tam nadal pisał dramaty, co już wcześniej zdążyło przynieść mu sławę w ojczyźnie. Swoje sztuki wysłał do Anglii, gdzie wystawiane były pod nazwiskiem Szekspira. Według innych historyków literatury, sztuk Szekspira nie napisał ani Bacon, ani Marlowe, ani tez młody Ben Jonson. Prawdziwym autorem miał być pewien arystokrata, który bądź to uważał, że twórczość literacka na potrzeby teatru jest poniżej jego godności, bądź też obawiał się gniewu królowej z powodu publicznego kontrowersyjnych poglądów politycznych. Zainteresowanie wzbudzili współcześni Szekspirowi arystokraci William Stanley, lord Derby, Roger Manners, Lord Rutland i Edward de Vere, lord Oxfordu. Lord Derby, choć był znany z wielkiego zainteresowania teatrem i nawet napisał kilka sztuk pod własnym nazwiskiem, przeżył Szekspira o 26 lat. Przeciwko lordowi Rutland przemawia fakt, że w 1592r. kiedy zostały napisane i wystawione co najmniej trzy sztuki Szekspira, miał dopiero 16 lat. Lord Oxfordu natomiast zmarł w 1604r. podczas gdy arcydzieła (Król Lear, Makbet, Burza)powstawały nieprzerwanie aż do 1612r. czyli, prawdopodobnego powrotu Szekspira do Stratfordu. Mimo spekulacji na temat tajemniczego autora ukrywającego się pod nazwiskiem aktora z prowincji, większość autorytetów uznaje dziś Williama Szekspira za prawdziwego twórcę od dawna przypisywanych mu sztuk. Jego geniusz zyskał uznanie jeszcze za życia autora. Nikt też aż do śmierci dramatopisarza nie kwestionował autorstwa jego słynnych dzieł teatralnych. Próby ustalenia, w jaki sposób zyskał on doświadczenie i talent pozwalający na stworzenie tylu wspaniałych arcydzieł, wydają się bezcelowe. Powinniśmy być wdzięczny losowi, który sprawił, że pewnego dnia młody człowiek opuścił prowincjonalne miasteczko i wyruszył do Londynu. Dzięki temu świat jest bogatszy.