Podstawy prawoznastwa - ściąga

NORMA PRAWNA - to najmniejszy stanowiący sensowną całość element prawa. Stworzona na podstawie przepisów prawnych, ustanowiona przez kompetentny organ władzy w odpowiednim trybie, generalna (nie jest skierowana do jednego, ściśle oznaczonego adresata, ale do grupy podmiotów określonych przy pomocy nazwy rodzajowej) i abstrakcyjna (dotycząca powtarzalnych zachowań, wielokrotnego zastosowania, uniwersalna) reguła postępowania zewnętrznego, ogłoszona i chroniona przez państwo aparatem przymusu.

ELEMENTY NORMY PRAWNEJ
Hipoteza - założenie, przypuszczenie, określa warunki, w jakich przypisywany jest komuś obowiązek lub uprawnienie, wskazuje adresata normy i jego cechy (np. zawód, wiek, stan zdrowia) i okoliczności (zjawiska, wydarzenia, miejsce działania np. w miejscu pracy), np.: Sprzedawca, który otrzymał cenę wyższą od ceny sztywnej

Dyspozycja - wskazuje sposób (treść) zachowania adresata, określa jego obowiązki lub uprawnienia, np.: obowiązany jest zwrócić kupującemu pobrana różnicę

Sankcja - określa konsekwencje prawne (dolegliwości, nieprzyjemności, kary) zachowania niezgodnego z obowiązkiem. Wyróżnia się sankcję karną (represyjną), egzekucyjną i nieważności (bezskuteczności), np.: podlega karze pozbawienia wolności do lat trzech.

ŹRÓDŁA PRAWA
Źródłami prawa powszechnie obowiązującego prawa RP są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia.
Na obszarze działania organów które ją ustanowiły są akty prawa miejscowego.

HIERARCHIA AKTÓW NORMATYWNYCH
Od najważniejszego: Konstytucja, ustawa, akty wykonawcze (których zalicza się rozporządzenia i zarządzenia) oraz akty normatywne wydawane przez organy samorządu terytorialnego, a także wojewodę

USTAWA KONSTYTUCYJNA
Jest uchwalana przez Sejm i Senat. Dokonuje zmian w Konstytucji

PODMIOTY WYDAJĄCE ROZPORZĄDZENIA
1)Prezydent, 2) Premier, 3) Rada Ministrów, 4) Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, 5) ministrowie resortowi

UMOWA MIĘDZYNARODOWA
Jest to oświadczenie woli dwu lub więcej podmiotów prawa międzynarodowego, wywołujące dla nich skutki prawne. Umowa międzynarodowa jest głównym źródłem prawa międzynarodowego. Normy dotyczące umowy międzynarodowej zostały zawarte w konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów (1969). Stronami umowy międzynarodowej są państwa, a także np. organizacje międzynarodowe. Umowy międzynarodowe dzielą się na dwustronne i wielostronne, wielostronne mogą być zamknięte lub otwarte (dostępne dla innych państw).

VACATIO LEGIS
(łac. próżnowanie ustawy) – termin prawniczy, oznaczający okres między publikacją aktu prawnego a jego wejściem w życie. W wypadku obszernych i ważnych aktów prawnych wynosić może kilka miesięcy. Celem vacatio legis jest umożliwienie wszystkim zainteresowanym zapoznania się z nowymi przepisami i przygotowanie do ewentualnych zmian, jakie mogą wynikać z ich obowiązywania. Przepisy powołanej ustawy nie wyłączają możliwości nadania aktowi normatywnemu wstecznej mocy obowiązującej, może to nastąpić tylko wówczas gdy zasada demokratycznego państwa prawnego nie stoi temu na przeszkodzie. Sytuacja taka jest wyjątkiem od ogólnej zasady

PRAWO STANOWIONE
nazywane jest również prawem ustawowym. Forma systemu prawnego, w którym prawo stanowione jest przede wszystkim przez organ ustawodawczy z uwzględnieniem ogólnych norm oraz zachowaniem formalnych procedur. Taki system występuje w państwach Europy kontynentalnej, w tym w Polsce oraz niektórych krajach Ameryki Południowej.

ZASADA GODNOŚCI CZŁOWIEKA
Polska Konstytucja już w swojej preambule stwierdza istnienie przyrodzonej godności człowieka. Art. 30 Konstytucji charakteryzuje ją jako przyrodzone, niezbywalne i nienaruszalne źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest jedyną konstytucyjną wartością, która nie może być ograniczona i jedną z klauzul generalnych stanowiących podstawę interpretacyjną całego systemu prawa. Trybunał Konstytucyjny i szereg konstytucjonalistów stoi na stanowisku, że metaklauzula godności człowieka jest pierwotna wobec aktu prawnego, który, w związku z tym nie może zostać usunięta z systemu prawa.

REGUŁY KOLIZYJNE
To reguły mające na celu usunięcie sprzeczności norm w systemie prawa.

Lex superior derogat legi inferiori - Norma wyższa uchyla normę niższą. Kryterium jest hierarchia danego aktu prawnego

Lex specialis derogat legi generali - Norma szczególna uchyla normę generalną. Kryterium jest szczegółowość danego aktu prawnego (czas powstania)

Lex posterior derogat legi priori - Norma późniejsza uchyla normę wcześniejszą. Kryterium jest chronologiczność danego aktu prawnego. Nie dotyczy, jeśli norma wcześniejsza jest wyższa.

Lex posterior generali non derogat legi priori speciali - Norma późniejsza ogólna nie uchyla normy wcześniejszej szczególnej.

LUKA PRAWNA
To sytuacja, która nie ma uregulowania w przepisach prawa, choć z logiki pokrewnych regulacji wynika, że powinna zostać uregulowana.
aksjologiczna - Ustawodawca nie uregulował techniczna - akt wyższego rzędu nadaje pewne prawa ale nic z nich nie wynika.

PRAWORZĄDNOŚĆ
Ścisłe stosowanie prawa przez wszystkie organy państwowe oraz przestrzeganie prawa przez inne podmioty. Pojęcie praworządności, według dominującego stanowiska nauki prawa, dotyczy zarówno organów państwowych jak i zwykłych obywateli czy osób prawnych.

LEGALIZM
To postępowanie zgodne z obowiązującym prawem. Zasada legalizmu zawarta jest w art. 7 Konstytucji RP który stanowi, że: "Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa". Oznacza to, iż organy władzy publicznej nie mogą podejmować działań bez podania podstawy prawnej. Mogą czynić tylko to, co im prawo nakazuje lub pozwala.

ELEMENTY STOSUNKU PRAWNEGO
podmiot stosunku prawnego, czyli osoby, które w nim występują jako uprawnione lub zobowiązane do określonego zachowania się względem innych osób, będącymi uczestnikami tego samego stosunku prawnego osoba fizyczna, osoba prawna, tzw. ułomna osoba prawna - czyli jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną
przedmiot (treść) stosunku prawnego uprawnienie, obowiązek

ZDOLNOŚĆ PRAWNA
To zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków prawnych. Zdolność prawna jest atrybutem podmiotów prawa: osób fizycznych, którym służy od urodzenia;
Skarbu Państwa; osób prawnych, którym jako jednostkom organizacyjnym, przepisy szczególne przyznają tę zdolność; szczególnych kategorii jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym w ograniczonym zakresie ten atrybut nadają przepisy szczególne.

ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH
W prawie cywilnym zdolność do dokonywania we własnym imieniu czynności prawnych, czyli do przyjmowania i składania oświadczeń woli mających na celu wywołanie powstania, zmiany lub ustania stosunku prawnego. Innymi słowami, jest to zdolność do samodzielnego kształtowania swojej sytuacji prawnej (nabywania praw i zaciągania zobowiązań). Zdolność do czynności prawnych jest szczegółowo uregulowana przez przepisy części ogólnej Kodeksu cywilnego.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA
powinność poniesienia przez daną osobę konsekwencji określonych w prawie karnym za konkretne przestępstwo.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ CYWILNA
ujemne konsekwencje ponoszone przez podmioty prawa w związku z zaistnieniem zdarzeń negatywnie ocenianych przez prawo. Jest to możliwość zastosowania przymusu państwowego w postaci egzekucji majątkowej, wobec określonej osoby fizycznej lub prawnej, celem realizacji ciążącego na niej obowiązku.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ KONSTYTUCYJNA
to przewidziane z reguły konstytucją konsekwencje, które można zastosować wobec osób zajmujących wysokie stanowiska w państwie, jeśli te osoby podczas wykonywania swoich funkcji naruszyły konstytucję bądź inne ustawy. Dotyczy na ogół: prezydenta, premiera, ministrów, wyższych urzędników administracji państwowej.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ POLITYCZNA
Odpowiedzialność polityczna, prawna lub obyczajowa zasada, zgodnie z którą parlament może odwołać szefa rządu wraz z całym gabinetem (odpowiedzialność solidarna) bądź poszczególnych ministrów (odpowiedzialność indywidualna), jeżeli negatywnie oceni prowadzoną przez nich politykę.