Patriotyzm należał do nowego słownika polityki, który wytworzył się w epoce oświecenia i rozwinął w romantyzmie. Wiązał on jednostkę (obywatela) i państwo emocjonalną i osobistą więzią. Stanowiło to wyzwanie wobec tradycyjnych koncepcji władzy, zgodnie z którymi dziedziczny monarcha panował nad pasywnymi poddanymi. Kojarzony z radykalizmem patriotyzm, promując aktywną postawę obywatelską był obiektem krytyki ze strony konserwatystów. Samuel Johnson stwierdził, że „patriotyzm jest ostatnim schronieniem szubrawca”. Stopniowo jednak patriotyzm zyskiwał pozytywne zabarwienie, a nowe postawy wobec polityki ulegały upowszechnieniu. Johann Heinrich Füssli określał go jako najwyższą formę życia obywatelskiego. Odtąd to idealizowana ojczyzna (a nie monarcha) stawała się przedmiotem poświęceń ze strony jednostek. Patriotami nazywali się członkowie Amerykańskiej Partii Wigów, frakcji politycznej w XVIII-wiecznej Ameryce, będący zwolennikami oddzielenia się amerykańskich kolonii od imperium brytyjskiego. Patriotami określali się również członkowie frakcji politycznej w Holandii aktywnej w latach 1778–1795. W Polsce idee patriotyczne deklarowało Stronnictwo Patriotyczne – nieformalne ugrupowanie polityczne działające w Rzeczypospolitej Obojga Narodów, skupiające działaczy reformatorskich w czasie Sejmu Wielkiego w latach 1788–1792. Po rozbiorach Polski idee patriotyczne głosiła tajna organizacja niepodległościowa w Królestwie Polskim – Narodowe Towarzystwo Patriotyczne, założone w 1821 roku przez majora Waleriana Łukasińskiego, zrzeszająca członków rozwiązanego w 1820 roku Wolnomularstwa Narodowego oraz wielkopolskiego Związku Kosynierów. Ideami tymi kierowało się również Towarzystwo Patriotyczne – organizacja powołana w 1830 roku w Warszawie w czasie powstania listopadowego. W okresie tym istniała również kobieca organizacja patriotyczna – Towarzystwo Dobroczynności Patriotycznej Kobiet. Jej członkinie opatrywały rannych, a w nocy pełniły na wzór wojskowy warty w ochronie lazaretów
