Zmiany paleogeograficzne Europy w mezozoiku i trzeciorzędzie (zasięg lądu i mórz, klimat, ruchy górotwórcze i ich efekty).

Era mezozoiczna

Era mezozoiczna rozpoczęła się przed 245 mln lat, a skończyła się 65 mln lat temu. Można wyróżnić w niej trzy okresy: trias, jurę i kredę. Jej dolna granica stanowi nadal problem dyskusyjny, natomiast górna granica została wyznaczona faktem masowego wymierania wielu grup zwierząt (amonitów, belemnitów, dinozaurów) i powszechnej regresji związanej z ruchami tektonicznymi w fazie laramijskiej orogenezy alpejskiej.

Z początkiem ery mezozoicznej, po wielkiej górotwórczości hercyńskiej utworzył się na półkuli północnej rozległy ląd rozciągający się od Ameryki Północnej aż po Syberię i obejmujący obszar Europy. Jedynie na południu kontynentu istniało morze Tetydy. Podczas okresów jury i kredy ląd ten został objęty transgresjami morskimi, głównie w Europie i zachodniej Azji. Znajdujący się na południu kuli Ziemskiej wielki ląd Gondwana częściowo się rozpadł na przestrzeni ery mezozoicznej.

W pierwszej połowie ery istniały słabe ruchy górotwórcze w Ameryce Północnej, które ulegały nasileniu w okresie kredowym (spowodowane rozpoczynającą się orogenezą alpejską). Słaba działalność wulkaniczna spowodowała powstanie wielkich batolitów jurajskich na zachodnich wybrzeżach Ameryki Północnej i w kredzie wielki wylew lawy bazaltowej (w Dekanie).

Warunki klimatyczne ery mezozoicznej sprzyjały rozwojowi flory i fauny. Klimat zmieniał się od ciepłego do chłodnego. Bieguny były wolne od lodu.

W Polsce utworzyło się w czasie ery mezozoicznej kilka ważnych złóż mineralnych: złoża cynku i ołowiu, syderytów, kredy piszącej, margli oraz piaskowców.

Trias

Z greckiego nazwa trias tłumaczona jest jako trójdzielność. Osady triasu w Niemczech charakteryzują się właśnie trójdzielnością. Powstały na tym obszarze osady w triasie dolnym – pstry piaskowiec – głównie kontynentalne lub lagunowe; trias środkowy – wapień muszlowy – osady morskie, a w stropie lagunowe; trias górny – kajper i retyk – głównie utwory półpustynne. Jest to facja germańska (epikontynentalna, typowoplatformowa).

Na południu Europy (obszar Tetydy) tworzyła się tzw. Trias alpejski. Występuje w Alpach wschodnich, Apeninach, Bałkanach i Grecji. W facji tej dominują wapienie, dolomity i margle, które tworzyły się w środowisku morskim (w geosynklinie), często są to utwory głębokowodne. Piętra osadów triasowych w Europie południowej to trias dolny – scytyk; środkowy – anizyk, ladyn; górny – karnik, noryk, retyk.
W Anglii trias ma charakter kontynentalny – osady pustynne (czerwony piaskowiec).


Rozkład lądów i mórz w triasie spowodowany był ruchami górotwórczymi paleozoiku – waryscyjskimi, a po części kaledońskimi. Wydźwignięte w paleozoiku łańcuchy górskie zostały tu w dużej mierze obniżone wskutek denudacji, jednakże stanowiły one jeszcze wyraźne obszary lądowe, sporadycznie zalewane płytkimi morzami epikontynentalnymi z sąsiednich oceanów.

Kontynent Pangea we wczesnym triasie został powiększony o platformę chińską. Wtedy ocean paleo- Tetyda został zamknięty. Postępująca rotacja Gondwany spowodowała wyraźniejsze zaznaczenie odnogi paleo - Pacyfiku oddzielającej ląd Laurazji od północnych wybrzeży Gondwany. Nosi ona odtąd nazwę oceanu Tetydy. Z rozwojem tego oceanu i jego zamknięciem związany jest rozwój górotwórczości alpejskiej.

W Anglii panowały warunki lądowe z sedymentacją terygeniczną (głównie piaskowce przechodzące miejscami w mułowce i zlepieńce.

W środkowej Europie sedymentacja lądowych utworów została przerwana ingresją (tzn. krótkotrwałą transgresją) morską przy końcu dolnego triasu. Postępowała ona od południa z Oceanu Tetydy i związanej z nim geosynkliny. Zatem w triasie Europy wyróżnia się obszar środkowo – europejski stanowiący fację germańsko – platformową i obszar facji alpejskiej na południu Europy związany z obszarem geosynklinalnym.

Obszar Europy poza jej częścią południową w początkach triasu był lądem o charakterze pustynnym. Tworzyły się wówczas osady piaszczysto – ilaste o barwach białych, czerwonych, zielonych, stąd piętro tej facji nazywa się pstrym piaskowcem. W końcu pstrego piaskowca, na obszar ten z Tetydy wtargnęło morze, świadczą o tym wapniste osady oraz szczątki fauny morskiej. Maksimum transgresji przypada na trias środkowy tzw. Wapień muszlowy. Morze to miało ograniczony zasięg. Pozostały osady wapieni, margli i dolomitów. Poza jego zasięgiem gromadziły się utwory lądowe.

W triasie górnym nastąpiła ponowna regresja morza. Tworzyły się piaszczysto – ilaste utwory lądowe kajpru. Klimat zmienił się na bardziej wilgotny, co spowodowało bujniejszy rozwój flory dającej niekiedy pokłady węgla, a także zanik pstrych barw osadów. Klimat ten był jednak dość gorący, bowiem dochodziło do utworzenia gipsów i soli. Ten tzw. typ germański triasu znany jest także z północnej Afryki.

Na platformie wschodnioeuropejskiej rozpościerał się ląd, na którym w obniżeniach gromadziły się utwory lądowe. Odmiennie wygląda rozwój triasu w facji alpejskiej.

W alpidach mających budowę płaszczowinową poszczególne jednostki są ponasuwane na siebie. Obecnie więc blisko leżące utwory mogły być w czasie ich osadzania znacznie oddalone od siebie, dlatego też w Alpach spotykane są różnowiekowe osady powstałe w odmiennych warunkach, np. utwory lądowe kontaktują z utworami głębokowodnymi. Geosynklina alpejska rozwinięta była na obrzeżeniu lądu europejskiego i w dolnym triasie tworzyły się w jej części północnej lądowe piaszczysto – ilaste osady werfenu. Wapienne facje morskie powstawały w części południowej i dziś obserwujemy je np. w dynarydach.

Dopiero w środkowym triasie ląd werfenu pokryło morze, w którym osadzały się wapienie i dolomity. Należą tu np. góry Dolomity, a ze stref głębszych tego wieku pochodzą osady ilaste. W facji alpejskiej sedymentacja morska węglanowa utrzymała się również w górnym triasie. Podobnie jest rozwinięty trias w Karpatach, stwierdzony w obrębie Karpat wewnętrznych. Osady triasu tatrzańskiego, pomimo że należą do strefy alpejskiej, zbliżają się w górnym triasie w swoim wykształceniu do triasu germańskiego z lądowymi osadami.

W dalszym przedłużeniu geosynkliny alpejskiej znajdował się Krym i Kaukaz. Do triasu górnego na Krymie zaliczone są fliszowate utwory, a trias północnego Kaukazu reprezentuje wapienny flisz – przeławicenia wapieni i łupków. Przedłużenie geosynkliny alpejskiej prześledzić można dalej ku wschodowi w Himalajach, gdzie utworzyły się osady wapienne.

Ruchy górotwórcze i zjawiska wulkaniczne
Na terenie Europy ruchy górotwórcze z tego okresu nie występują. Utwory wulkaniczne spotykane są w geosynklinie wschodnioeuropejskiej. W Alpach i Górach Dynarskich spotyka się tufy wulkaniczne oraz lawy bazaltowe i andezytowe.

Klimat triasu był ogólnie ciepły, czemu sprzyjało istnienie jednego wielkiego bloku lodowego rozciągającego się niemal od jednego do drugiego bieguna. Śladów zlodowaceń nie znaleziono nawet w okolicach biegunów. W Europie na obszarze facji germańskiej w dolnym triasie panował klimat suchy i gorący, wskazują na to pustynne osady piaszczyste z pokładami gipsów i soli.

W górnym triasie klimat stawał się wilgotniejszy, co sprzyjało powstaniu lokalnych pokładów węgla, lecz w końcu triasu ponownie staje się suchy (obecność gipsów w osadach). Na południu Europy w triasie alpejskim morze było ciepłe, na co wskazują: obecność wapieni koralowych oraz gipsów w najwyższym triasie.

Jura

Nazwa wywodzi się od gór Jura w Szwajcarii. Jura dzieli się na dolną, środkową i górną. Trwała 75 milionów lat.

Rozkład lądów i mórz

Wydźwignięte w końcu paleozoiku masywy górskie w triasie uległy znacznemu zdenudowaniu tak, że rozpoczęta w końcu triasu transgresja doprowadziła w górnej jurze do zalania znacznych terenów Europy położonych na północ od Oceanu Tetydy. Z początkiem jury miały miejsce wstępne fazy górotwórcze – fazy starokimeryjskiej. Na terenie Europy ich przejawy stwierdzono w Alpach, Karpatach, na Krymie.

W Europie znaczne obszary platformy wschodnioeuropejskiej jak i strefy fałdowań paleozoicznych, stanowiły lądy podlegające niszczeniu, były to – tarcza skandynawska, ukraińska, białoruska. W Europie Zachodniej były to – Masyw Centralny, Wogezy, Masyw Czeski z Sudetami. Wokół nich powstały niecki stanowiące izolowane baseny z sedymentacją śródlądową, w które w różnych piętrach jury docierała transgresja.

Jurajska transgresja rozpoczęła się od Oceanu Tetydy przez góry Jura w basen niemiecki i bruzdę duńsko – polską oraz basen akwitański. Transgresja ta na początku górnej jury objęła znaczną część masywów Europy i wkroczyła na platformę wschodnioeuropejską. Epikontynentalne morza zachodniej i centralnej Europy uzyskały połączenia z morzami borealnymi. Stopniowo rozszerzenie transgresji w poszczególnych basenach spowodowało różnice facjalne i litologiczne.

Osady jurajskie w górach Jura i basenie anglo – paryskim w pełnym profilu reprezentują osady morskie. W dolnej jurze najczęściej spotyka się osady margliste i ilaste, często bitumiczne, a także piaszczysto – wapienne. Spłycenie zbiornika na początku jury środkowej spowodowało gromadzenie się utworów piaszczysto oolitowych, zawierających rudy żelaza. Utworami górnej jury są osady marglisto – ilaste, a wyżej wapienne z licznymi koralowcami.

Z końcem jury w basenie paryskim nastąpiła regresja i utworzone zostały osady brakiczne – portlandu. W basenie akwitańskim transgresja dotarła w jurze środkowej, a dolna jura utworzona została w warunkach śródlądowych. Podobnie wykształcona jest jura w basenie niemieckim ograniczonym od północnego wschodu wałem Pompeckiego, który hamował rozwój transgresji na obszar bruzdy duńsko – polskiej.

W Niemczech w liasie przeważały facje litoralne z osadami wapienno – piaszczystymi, podczas gdy na Niżu Polskim dominowała sedymentacja śródlądowa z niewielkimi ingresjami morskimi. W jurze środowej obszary morskie uległy rozszerzeniu i utworzyły się utwory marglisto – ilaste z wytrąceniami rud żelaza. Górna jura to rozwój sedymentacji wapieni różnego typu. Do bardzo charakterystycznych osadów w Solenhofen, w Wirtembergii należą utwory lagunowe, tzw. Wapienie litograficzne. W najwyższej jurze nastąpiła regresja na platformę wschodnioeuropejską w obszar kuźniecki w dolnej jurze od południa wdarło się morze, które w keloweju zajęło większe obszary.

Geosynklinalne osady jurajskie znane są z Karpat – z pienińskiego pasa skałkowego i z Tatr. Podobnie jak w Alpach, są to utwory płytkowodne i głębokowodne.

Ruchy górotwórcze i zjawiska wulkaniczne

W jurze dolnej istniały słabe ruchy górotwórcze fazy starokimeryjskiej powodujące lokalne regresje mórz (najsilniejsze na Krymie). Ruchy te istniały na platformach i w strefach geosynklinalnych i miały charakter ruchów podnoszących – powodujących tworzenie się grzbietów lub obniżających powodujących powstawanie rowów tektonicznych. W tym czasie tworzyły się deformacje nieciągłe, np. uskoki w Alpach i na Węgrzech. W Polsce powstały fałdy szerokopromienne, obrzeżające Góry Świętokrzyskie, uformowała się niecka Szczecińsko – Miechowska i Duńsko – Mazowiecka. W morzach Europy i na północnych obszarach lądowych zjawiska wulkaniczne należały do górotwórczości kimeryjskiej i były dość słabe. W Alpach w osadach morskich znajdują się skały zasadowe i ultrazasadowe.

Klimat jury był ciepły i wilgotny o czym świadczą szeroko rozprzestrzenione rośliny. W Europie dolna jura charakteryzowała się chłodniejszym klimatem, który w jurze górnej zaznaczył się wyraźniej. Dwie strefy klimatyczne zaznaczały się w morzach pokrywających obszar Europy. W jurze górnej zaznaczają się dość wyraźnie strefy klimatyczne – borealna (chłodna) i alpejska (ciepła) obejmująca część Europy środkowej, obszar morza Tetydy z geosynkliną alpejską i kontynenty południowe.

Kreda

Kredę można podzielić na dwa oddziały:
· Kreda dolna – berias, walanżyn, hoteryw, barrem, apt, alb;
· Kreda górna – cenoman, turon, koniak, emszer, santon, kampan, mastrycht.

Podział oparty jest na rozwoju amonitów.

Rozkład lądów i mórz

W Europie powszechna transgresja morska nastąpiła dopiero a albie górnym. We wschodnim otoczeniu Masywu Centralnego utworzyły się osady zbliżone do tych, jakie występują w północnych strefach Alp. W dolnej kredzie spotyka się utwory koralowcowe tzw. wapienie urgonu, typowe dla facji alpejskiej, ale obok nich występują także skały ilaste. Zalew górnokredowy przetrwał tu do turonu. Częściowo w okresie górnej kredy z wietrzenia laterytowego skał dolnokredowych powstały boksyty. Ze wschodniego otoczenia Masywu Centralnego transgresja morska posunęła się ku basenowi paryskiemu.

W południowej Anglii, północnej Francji, Belgii, północnej części Niemiec oraz w Polsce utworzone zostały w tym czasie piaszczysto – ilaste utwory powstałe w warunkach śródlądowych. Na obszarach Anglii i północnej Francji transgresja wkroczyła już w piętrze apt.

Natomiast północna Anglia, północna część Niemiec i Dania zostały zalane przez morze borealne, toteż na utworach wealdu spoczywają zlepieńce, a wyżej piaskowce i iły. Morze w dolnej kredzie transgredowało również bezpośrednio z Oceanu Tetydy. W albie rozpoczął się w Europie znaczny zalew morski, rozszerzający się w późnej kredzie. Obejmował on Europę zachodnią i środkową oraz platformę wschodnioeuropejską. Znaczne części starych masywów w Europie zostały pokryte morzem, z którego sterczały tylko nieliczne wyspy dostarczające materiału detrytycznego do zbiornika górnej kredy. Wokół tych masywów tworzyły się wąskimi strefami osady piaszczyste, natomiast na pozostałym obszarze – osady węglanowe: wapienie, margle, kreda pisząca. W końcu kredy nastąpiła ponowna regresja morza.

Obszar platformy wschodnioeuropejskiej w kredzie górnej był lądem, na skraju którego przed Uralem utrzymywała się bruzda z osadami morskimi. W położonej na południu Europy geosynklinie alpejskiej w okresie kredowym sedymentacja była zróżnicowana. W Alpach zachodnich obserwuje się przejście od utworów płytkowodnych do głębokowodnych. Na przedpolu Alp wschodnich rozpoczęła się w kredzie facja fliszowa – jest to flisz wapienny. Zróżnicowanie na strefę fliszową zewnętrzną i wapienną wewnętrzną zaznaczyło się także w Karpatach. Ta ostatnia z końcem kredy dolnej uległa wyniesieniu, a jednocześnie w kredzie górnej nastąpiło rozdzielenie geosynkliny alpejskiej wypiętrzającym się pasmem karpacko – kaukaskim i dynarskim.

Rozległy ląd rozciągający się z zachodu na wschód przez Europę środkową oddzielał epikontynentalne morze dolnokredowe od Oceany Tetydy sięgającego w obszar Alp. W końcu kredy dolnej wraz z transgresją morską wytwarza się połączenie Oceanu Tetydy z morzem północnoeuropejskim przez cieśninę Morrvana: zanika jezioro słodkowodne znad La Manche, transgresja morska obejmuje swoim zasięgiem znaczne części Europy zachodniej, środkowej i wschodniej oraz szereg masywów: Masyw Czeski i Sudety. Jest ona powszechna i występuje na wszystkich kontynentach.

Ruchy górotwórcze i zjawiska wulkaniczne

Z końcem kredy dolnej obszary alpejskiej strefy geosynklinalnej wynurzają się, a w Polsce wynurza się niecka łódzka i mazowiecko – lubelska. Fałdowania stwierdzono w Alpach Wschodnich i Górach Dynarskich.

Środek kredy górnej to faza górotwórczości subhercyńskiej w Niemczech północno zachodnich. W Polsce powstały płaszczowiny w Tatrach i Pieninach oraz przerwy w sedymentacji w południowej i północno wschodniej części kraju. Pod koniec kredy rozpoczęła się ogromna faza górotwórcza laramijska, która trwała jeszcze w paleogenie. Spowodowała ona regresję mórz kredowych. W Europie morze wycofuje się z części zachodniej i wschodniej kontynentu. W strefie Tetydy powstają Alpy, Pireneje, Karpaty, Góry Dynarskie, Kaukaz, Południowo wschodnie Himalaje oraz w strefie wybrzeży Azji Wschodniej.

Europa charakteryzuje się w kredzie słabą działalnością wulkaniczną. W Polsce na Śląski Cieszyńskim zalegają niewielkie pnie, dajki, sille skał magmowych.

Klimat przeważnie był umiarkowanie ciepły o równomiernym rozkładzie temperatur i opadów, miejscami wykazywał oznaki klimatu subtropikalnego. Na półkuli północnej istniało zróżnicowanie na morza ciepłe: Tetyda i Pacyfik i chłodniejsze: Ocean Arktyczny.
Europa środkowa i północna to w kredzie dolnej klimat suchy. Z końcem okresu nastąpiło tu oziębienie klimatu, zaś północna część kontynentu to klimat ciągle ciepły. Na półkuli północnej wyodrębniły się dwie prowincje zoogeograficzne: południowa (śródziemna), do której zalicza się część Europy z łańcuchami Alp, Karpat, Krymu i Kaukazu; oraz północna (borealna), gdzie zalicza się północną Europę.

Era Kenozoiczna

Trzeciorzęd

Jest to pierwszy okres ery kenozoicznej. Dzieli się na dwa okresy - jest to podział na podstawie badań kopalnych ślimaków i małżów.

W Europie Zachodniej i Środkowej wyróżniono następujące piętra:

1. Paleocen: dan, mont, talent;
2. Eocen: iprez, lutet, ledyk, barton, ludyk (priabon);
3. Oligocen: rupel, szat;
4. Miocen:
- Strefa śródziemnomorska: akwitan, burdygał, langh, serrawal, torton, messyn;
- Strefa Paratetydy: eger, eggenburg, ottang, karpat, baden, sermat, panon;
5. Pliocen: piacent, ast, kalabar, pont, dak, romun.


Rozkład lądów i mórz

Na początku trzeciorzędu istniała transgresja morska, która objęła wszystkie kontynenty. Morze ustąpiło prawie całkowicie z północnych części Europy, a Ocean Tetyda wydatnie się zmniejszył.

Na północ od Oceanu Tetydy w Europie, w początkach trzeciorzędu znaczne obszary zajmował ląd. W jego depresjach tworzyły się niekiedy osady lądowe. Na ląd ten wkroczyło morze dwoma zatokami: od Atlantyku w basen akwitański na południu dzisiejszej Francji oraz z Morza Północnego na obszar basenu anglo – paryskiego i w bruzdę duńsko – polską. W górnym eocenie oba te zalewy połączyły się i objęły znaczne obszary Europy, łącząc się także z zalewami strefy śródziemnomorskiej.

W basenie akwitańskim daje się prześledzić przechodzenie facji morskich w lądowe w czasie paleogenu. Również w neogenie istniało tu morze, wkraczające także częściowo na Półwysep Iberyjski, który jednak w większości w okresie trzeciorzędu stanowił ląd. Podobnie w basenie anglo – paryskim obserwuje się w utworach trzeciorzędowych zazębianie facji morskich (piaski glaukonitowe i iły londyńskie) z facjami lądowymi (wapienie słodkowodne oraz piaski lądowe oligocenu). W okolicach Londynu w pliocenie stwierdzono osady nowego zalewu morskiego. W bruździe duńsko – polskiej paleogeńskie utwory spoczywają niezgodnie na osadach kredy górnej, a w Niemczech północnych nawet na starszych utworach.

Osady te składają się głównie ze skał piaszczysto – ilastych, a częściowo wapiennych. Na obszarze Niżu Polskiego, położonym na skraju tego zalewu, powstały śródlądowe osady iłów toruńskich, które przykrywają szerzej rozprzestrzenione piaski glaukonitowe zalewu oligoceńskiego. Pod koniec oligocenu nastąpiła kolejna regresja i morze z bruzdy duńsko – polskiej wycofało się na obszar północnych Niemiec i Danii.

W miocenie na Niżu Polskim podobnie jak w całym pasie przez Niemcy do Francji panował ląd, na którym tworzyły się lądowe osady z węglami. Na obszarze zapadlisk w obrębie masywów waryscyjskich (rów Renu, Turyngia, Saksonia, a także w Masywie Czeskim) w ciągu trzeciorzędu gromadziły się osady z węglem brunatnym. Miąższość ich dochodzi do 1000 metrów. Równocześnie procesy wietrzeniowe w Masywie Czeskim i w Sudetach doprowadziły do rozkładu i kaolinizacji granitów i sjenitów, na powierzchni których powstały złoża kaolinów i piasków kaolinowych.

W neogenie na platformie wschodniokontynentalnej powstawały osadu lądowe, a wśród nich w dorzeczu środkowej Wołgi w dość licznych zagłębieniach terenu pokłady węgla brunatnego.

Południowa Europa należąca do strefy śródziemnomorskiej to przede wszystkim obszar geosynkliny alpejsko – karpackiej. W paleocenie i eocenie osadzały się w niej utwory fliszowe, które z końcem oligocenu uległy sfałdowaniu. Największy zalew morski istniał na przedgórzu łuku alpejsko – karpacko – kaukaskiego w piętrze bodeńskim (środkowy miocen). Poza tym wielkie zapadlisko powstało wewnątrz łuku alpejsko – karpackiego, tzw. Basen panoński.

Fałdowanie Karpat wschodnich było młodsze i objęło osady dolnego i środkowego miocenu. Na pograniczu paleogenu i neogenu zakończony został główny etap rozwoju Tetydy zawężonej obecnie do Morza Śródziemnego i Morza Czarnego. Kontynuację fałdowań alpejskich na obszarze Morza Śródziemnego obserwuje się współcześnie we wschodniej jego części na południu od Cypru i Krety.

Ruchy górotwórcze i zjawiska wulkaniczne

Okres trzeciorzędowy odznaczał się bardzo silną działalnością górotwórczą – tzw. orogeneza alpejska – jej fałdowania trwały z różnym natężeniem niemal przez cały okres. Ruchy górotwórcze zaczęły się już w górnej kredzie i objęły również południowo wschodnie Himalaje, Kaukaz, Karpaty, Góry Dynarskie, Alpy, Pireneje. W eocenie wzmaga się intensywność ruchów górotwórczych, które osiągają maksimum natężenia na przełomie oligocenu i miocenu (faza sawska). W eocenie wypiętrzają się Pireneje, w oligocenie nasuwają się ku północy płaszczowiny alpejskie. W fazie sawskiej zostaje wypiętrzony łańcuch górski Karpat zewnętrznych (fliszowych), powstają zapadliska przedgórskie. Ruchy górotwórcze zaznaczają się także w Pirenejach, Apeninach i Górach Dynarskich. Na przełomie miocenu i pliocenu faza attycka objęła jurę szwajcarską i Alpy Wschodnie, Karpaty, Góry Dynarskie, Apeniny oraz góry w Grecji i spowodowała regresje mórz w Europie południowej.

Orogeneza alpejska wywarła duży wpływ na struktury starych masywów kaledońskich i hercyńskich, które ulegały spękaniom i rozdzielaniu na poszczególne bloki, np. Masyw Centralny Francji, Reńskie Góry Łupkowe, Masyw Czeski, Sudety, itp.

W czasie orogenezy alpejskiej powstały następujące masywy górskie: Atlas, Pireneje, Góry Jura, Alpy, Apeniny, Karpaty, Góry Dynarskie, Bałkany, Krym, Taurus, Zagros, Góry Omanu, Kaukaz, Hindukusz, Himalaje i góry Birmy. Wiele łańcuchów górskich ma budowę płaszczowinową, np.: Alpy, Karpaty.

Z orogenezą alpejską związany jest także silny wulkanizm, zwykle zaznaczający się wewnątrz łańcuchów górskich, który przejawia się do dziś. W europie powstaje wiele struktur uskokowych. Najsilniejszy wulkanizm miał miejsce w miocenie. W Europie w wyniku spękań starych masywów nastąpiły wylewy law bazaltowych. Pokrywy bazaltowe występują w Szkocji, północnej Irlandii, na Masywie Centralnym Francji, Masywie Czeskim oraz w Sudetach i na Dolnym Śląsku. W Karpatach Zewnętrznych koło Krościenka (Góra Wżar) występują w piaskowcach trzeciorzędowych intruzje skał wylewnych – andezytów – powstałe już z początkiem trzeciorzędu.

Ze strefą fałdowań alpejskich związany jest także wulkanizm Sycylii, Wezuwiusza, i Wyspy Santorin. Cała wyspa Islandia zbudowana jest z trzeciorzędowych i czwartorzędowych skał wulkanicznych – bazaltów i tufów bazaltowych.

Klimat

W starszym trzeciorzędzie na całym globie ziemskim był cieplejszy i mniej zróżnicowany niż obecnie, strefy klimatyczne nie pokrywały się ze współczesnymi. Strefa ciepła sięgała aż po Europę środkową i Amerykę Północną, a wegetacja drzew po obszary polarne.

W paleogenie na obszarze Polski panowała roślinność strefy ciepłej na Dolnym Śląsku wśród skamieniałości spotyka się liście palmy i cynamonu. W młodszym trzeciorzędzie, począwszy od miocenu, następuje stopniowe pogorszenie się warunków klimatycznych, ale flory mioceńskie w Europie środkowej mają jeszcze charakter subtropikalny, na co wskazują znaleziska ilości ciepłolubnych roślin – palm, a nawet cykadowców. Flora dolnomioceńska ma charakter mieszany i można ja porównać do współczesnych flor południowoatlantyckich obszarów Ameryki Północnej i Południowej Japonii. W Europie klimat był znacznie wilgotniejszy niż dzisiaj, świadczy o tym szerokie rozprzestrzenienie węgli brunatnych w dolnym miocenie w środkowej części kontynentu (północne Niemcy, Polska, Czechy, strefa alpejska, wschodnie Bałkany). W ciepłych morzach mioceńskich spotkać można było korale rafowe. Tam, gdzie klimat był ciepły i suchy tworzyły się gipsy i sole.

Pod koniec trzeciorzędu (w pliocenie) klimat znacznie ochładza się.