Przedszkole analiza przypadku - nadpobudliwość psychoruchowa

Przypadek 1; Dziecko nadpobudliwe psychoruchowo

1. Identyfikacja problemu.
Kontakty interpersonalne są nieodłącznym elementem funkcjonowania jednostki w społeczności. Na gruncie takich relacji międzyludzkich, każdy wnosi własne postawy, oczekiwania, emocje które niejednokrotnie okazują się rozbieżne. Poprzez dobór odpowiednich zachowań człowiek próbuje regulować swoje stosunki z otoczeniem. Czyni to w sposób zgodny z przyjętymi normami lub je przekracza.
Wśród dzieci w przedszkolu bardzo łatwo rozpoznać te, które mają kłopoty z podporządkowaniem się obowiązującym normom i regułom. Są to dzieci, którzy stwarzają problemy wychowawcze. Do nich należą dzieci niespokojne, nadmiernie ruchliwe i aktywne, o zmiennych nastrojach, impulsywne i roztrzepane. W pedagogice nazywamy je dziećmi nadpobudliwymi.
Najwięcej kłopotów wychowawczych w mojej grupie przysparzał mi jeden z chłopców Cyprian. Pomimo, że posiadał bogatą wiedzę o świecie i wiadomości podstawowe ma trudności w rozpoznawaniu liter, cyfr oraz nie potrafi zastosować się do kolejnych instrukcji. Zanim rozpocznie pracę ma zawsze mnóstwo innych rzeczy do wykonania i powiedzenia. Gdy wreszcie ją rozpocznie, wymaga ciągłego przypominania aby skupił się na rozpoczętej pracy. Często zostawał ostatni z nierozwiązanym zadaniem i całą uwagę musiałam kierować na jego osobę. Bywało tak, że musiał siedzieć blisko mnie i swą uwagę skupiałam na wykonywaniu dodatkowego zadania wspólnie z chłopcem, by inne dzieci mogły się bawić. Potrafił zburzyć każdą zabawę wzbudzając niezadowolenie innych dzieci.
Chłopiec pochodzi z rodziny zastępczej, którą stanowią dziadkowie. Matce chłopca ograniczono prawa rodzicielskie. Dziadkowie utrzymują bieżące kontakty z przedszkolem. Warunki materialne bardzo dobre, dziadkowie posiadają własną firmę. Chłopiec posiada własny pokój i jest rozpieszczany, co prawdopodobnie ma być rekompensatą braku rodziców. Ojciec chłopca nie żyje, a matka ma nowego przyjaciela i nie interesuje się chłopcem.
Problemy chłopca pogłębiły się w grupie sześciolatków, gdy rozpoczęły się zadania wymagające dłuższego wysiłku intelektualnego, skupienia i koncentracji uwagi oraz zapamiętywania instrukcji i poleceń. Nadmierna ruchliwość i impulsywność wyraźnie mu przeszkadzały. Zdałam sobie sprawę, że kłopoty Cypriana bez natychmiastowej pomocy będą się pogłębiać, a szczególnie dadzą znać w szkole. Dlatego postanowiłam przyjrzeć się problemowi bardzo starannie i szukać właściwych rozwiązań, dających w przyszłości możliwość zminimalizowania problemów.

2. Geneza i dynamika zjawiska
Cyprian dołączył do mojej grupy jako czterolatek. Przyjęty został na zlecenie Sądu Rodzinnego na 5 godzin dziennie. Pierwsze obserwacje pokazały, ze chłopiec ma problemy z odnalezieniem się w otaczającej go grupie dzieci. Miał problem z rozstawianiem z dziadkami ociągał się i żądał ciągłych całusów i przytulania. Rozstania często przeciągłych się, jakby chciał skupiać na sobie ciągłą uwagę.
Cyprian nie potrafił bawić się ani sam, ani z dziećmi. Często reagował agresją słowną w stosunku do dzieci i dorosłych. Nieustannie rozrzucał zabawki i nie sprzątał ich. Ciągle był w ruchu. Nie nawiązywał kontaktu wzrokowego.
Miał trudności ze skupieniem uwagi zarówno słuchowej, jak i wzrokowej. Reagował na polecenia tylko stanowcze i kierowane bezpośredni do niego. Nie posiadał umiejętności samoobsługowych. Siadając do posiłków, nie jadł sam musiał być karmiony. Miał też problemy z koordynacją ruchową, nie potrafił wykonać ćwiczeń na ławeczce, nie lubił zajęć manualnych.
W grupie 5 ? latków niektóre problemy w wyniku przyjętej strategii działania polegającej na dobieraniu odpowiednich rodzajów zabaw, sukcesywnego uczenia chłopca pojedynczych czynności, angażowania dzieci do wspólnej zabawy uległy minimalizacji, szczególnie problemy związane z samoobsługą. Cyprian zaczął rysować i wykonywać prace plastyczne okazało się, że jego prace są bardzo twórcze. Coraz dłużej potrafił skupić uwagę na zajęciach zorganizowanych oraz dłużej można było pracować z nim indywidualnie.
Mimo pozytywnych efektów zmian zauważyłam, że reaguje pozytywnie na moją osobę, natomiast bardzo przeszkadza na zajęciach logopedycznych, rytmice. Zaczęli skarżyć się również rodzice, że płacą za zajęcia logopedyczne, a nauczycielka skupia uwagę na chłopcu ciągle go uspakajając.
Rozpoczynając pracę w grupie 6- latków postanowiłam bardzo poważnie porozmawiać z dziadkami chłopca i skierować ich na badanie do Poradni Psychologiczno ? Pedagogicznej.
Zaczęłam ściśle współpracować z dziadkami. Po szczerej rozmowie dowiedziałam się, że niektóre zachowania pogłębiają się po wizytach mamy chłopca, która zaczęła się częściej spotykać z chłopcem. Spotkania te zaburzały funkcjonowanie całej rodziny wprowadzały napięcie i niepokój. Matka zaczęła starać się o przywrócenie praw rodzicielskich.
Trudności chłopca szczególnie były widoczne podczas wykonywania zadań intelektualnych, gdzie koncentracja i uwaga okazują się niezbędne do wykonania zadania. Gdy wystąpiła konieczność siedzenia przy stoliku, czekania na swoją kolej do odpowiedzi, pisania wtedy, gdy piszą wszyscy.
Z moich obserwacji i koleżanek wynika, że chłopiec ma wyraźne objawy nadpobudliwości psychoruchowej ( ADHD)występującej u dzieci w wieku przedszkolnym:
- nadmierna ruchliwość
? ciągle jest w ruchu ? biega jak nakręcony?, ? żywe srebro?
? jest głośny
? ma trudności ze spokojnym bawieniem się lub odpoczywaniem
? wykazuje niepokój wokół siebie- wierci się na krześle, niespokojnie porusz nogami, rekami
- nadmierna impulsywność
? nie umie poczekać na swoją kolej
? nie umie odroczyć reakcji ? musi być już?
? odpowiada, zanim zostanie sformułowane pytanie (? najpierw powie, potem pomyśli?)
? wyraża swoje emocje, zarówno pozytywne, jak i negatywne, szybciej i z większą intensywnością niż jest to aprobowane w jego wieku
? reakcje dziecka są nieadekwatne do bodźca
? często przerywa lub przeszkadza innym
? nie potrafi przestrzegać reguł
- zaburzenia koncentracji
? wydaje się nie słuchać tego, co się do niego mówi
? łatwo rozprasza się pod wpływem bodźców zewnętrznych,
? szybko się nudzi
? nie potrafi zorganizować ani zaplanować sobie zabawy
? unika zadań wymagających wysiłku intelektualnego
? nie kończy czynności, które zaczyna
Potrafi skupić się na dłuższy czas na pasjonującym go zajęciu tj. zabawy plastyczne z użyciem różnych materiałów ? przykleja, wycina, rysuje ale tylko wtedy, gdy praca wykonywana jest wg jego pomysłu, bez określenia tematu. Nie ma jednak zdolności ukierunkowania uwagi, czyli skoncentrowania się siłą woli na czymś mniej interesującym.

3. Znaczenie problemu

Na podstawie wiedzy którą nabyłam podczas praktyki przedszkolnej oraz literatury fachowej ?Dziecko nadpobudliwe w szkole. Objawy i system pomocy?- A. Kołakowskiego oraz ? O trudnościach w wychowaniu? ? A. Kozłowskiej, która pozwoliła mi zrozumieć przyczyn nadpobudliwości i sposoby postępowania z takimi dziećmi stwierdziłam, iż Cyprian jest dzieckiem nadpobudliwym psychoruchowo. Jeszcze do niedawna uważano, że z nadpobudliwości się wyrasta, jednak najnowsze badania dowodzą, że objawy zaburzenia utrzymują się u 30- 50% nastolatków i 30% dorosłych, a pełno objawowy zespół nadpobudliwości przetrwa u 3% dorosłych. Okazuje się również, że zespół nadpobudliwość występuje częściej u chłopców niż dziewczynek.
Dzieci nadpobudliwie według płci
(badania Instytutu Pedagogiki Uniwersytetu Szczecińskiego) wg http://ip.univ.szczecin.pl/~edipp/pozycja1.htm

Nadpobudliwość psychoruchowa oraz nadmierna opiekuńczość dziadków może spowodować, iż Cyprian nie podoła obowiązkom szkolnym, co kolei prowadzi do drugoroczności, a w skrajnych przypadkach do porzucenia szkoły. Jeśli nie usprawni się funkcji analizatora słuchowego, mimo dobrej wydolności intelektualnej chłopiec nie będzie w stanie czynić postępów w nauce czytania i pisania, oraz zdobywania wiedzy.
Negatywne informacje otrzymywane od dorosłych i dzieci mogą zdecydowanie obniżyć samoocenę dziecka. Niskie poczucie własnej wartości, widzenie świata w czarnych barwach powoduje, iż dziecko z ADHD, będąc coraz starszym, znacznie gorzej radzi sobie niż rówieśnicy. Istnieje u niego zwiększone ryzyko wystąpienia zaburzeń zachowania, rozwoju depresji, postaw antyspołecznych (osobowości antyspołecznej), uzależnień.

4. Prognoza

A) Negatywna
Na podstawie własnych doświadczeń i przeczytanej literatury:
Natowska H.; Wychowanie dziecka nadpobudliwego, Nasza księgarnia, Warszawa 1986r,
Mozolewska B.,Zarzycka D.; Zabawy z dzieckiem nadpobudliwym, Wychowanie w Przedszkolu, Nr.1/2004.
Rytel B.; Jak wychowywać dziecko z ADHA?, Wychowanie w przedszkolu nr.2/2006.
Wiącek R.; Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo w wieku przedszkolnym. Program i wspomaganie rozwoju oraz scenariusze zajęć, Oficyna wydawnicza Impuls, Kraków 2006.
Należy stwierdzić, iż zaniechanie pracy z dzieckiem nadpobudliwym lub prowadzenie jej w wadliwy sposób może doprowadzić do wtórnych zaburzeń emocjonalno-uczuciowych. To z kolei może spowodować nieprawidłowy stosunek dziecka do;
- ludzi ( nieufność, wrogość, dążenie do dominowania)
- zadań ( brak wytrwałości, samodzielności, niedbałości)
- rzeczy ( brak poszanowania cudzej własności, zachłanności, wandalizmu)
- norm ( opóźnienie procesu przyswajania norm społecznych).
Chłopiec w szkole może stracić motywację do nauki i pokonywania trudności oraz wiarę we własne możliwości.

B) Pozytywna
Po wdrożeniu działań wychowawczych i dydaktycznych w przedszkolu i w domu spodziewam się, że:
- właściwie pokierowanie jego nadmierną aktywnością spowoduje, iż będzie to cecha pozytywna i społecznie pożądana,
- będzie akceptowany przez rówieśników
- zwiększą się jego możliwości w zakresie koncentracji i uwagi
- osiągnie gotowość do podjęcia nauki w szkole
- podniesie wiarę we własne możliwości i umiejętności
- zdobędzie nową wiedzę i umiejętności stymulujące dalszy rozwój dziecka
- zakończy edukację przedszkolną z wynikiem pozytywnym

5. Propozycje działań

Podjęłam następujące kierunki działań:
? Nakłoniłam dziadków dziecka do ścisłej współpracy z psychologiem i objecie chłopca systematyczną opieką psychologiczno ? pedagogiczną.
? Przeprowadziłam warsztaty dla nauczycielek pracujących w mojej grupie w celu poszerzenia wiadomości z zakresu charakterystyki i najczęściej występujących objawów. Podczas warsztatów zaproponowałam zabawy i ćwiczenia sprzyjające pokonywaniu przez dziecko trudności. Wręczyłam również materiały poświęcone nadpobudliwości.
? Podjęłam działania zalecane w pracy z dzieckiem z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej:
- bezwzględna akceptacja chłopca, co zapewnia mu nie tylko dobre samopoczucie, ale wywołuje również pozytywne reakcje grupy,
- bardzo konsekwentne postępowanie, a mianowicie; odesłanie w miejsce odludne, pozbawienie przyjemności, brak uwagi,
- polecenia krótkie, na miarę aktualnych możliwości, spokoje, ale zawsze egzekwowane,
- dbałość o nawiązanie kontaktu wzorkowego,
- manifestowanie radości z sukcesu dziecka,
- ćwiczenie koncentracji uwagi wzrokowej i słuchowej poprzez zajęcia grupowe oraz kontakty indywidualne.
? Włączenie do pracy z chłopcem personelu pomocniczego (woźna), którą poinformowałam o sposobach reagowania na prezentowane przez chłopca zachowanie, tak by była ona wsparciem dla mojej pracy i koleżanki.
? Nawiązałem ścisłą współpracę z dziadkami chłopca:
- zapoznałam dziadków z przyjętym w przedszkolu kierunkiem działań wychowawczych i dydaktycznych i przekazałam wskazówki do pracy w domu
- uświadomiłam im, że najlepszym źródłem informacji o swoim dziecku są oni sami i ich uwagi są bardzo ważne i cenne i prosiłam o ich systematyczne przekazywanie
- przyjęłam zasadę informowania dziadków o najdrobniejszych sukcesach chłopca, ustaleniu jednolitych działań w przedszkolu i w domu, w zakresie nabywania przez Cypriana umiejętności, w celu ich utrwalania np. czytanie, liczenie, pisanie znaków literopodobnych itp.
- wspólnie ustalanie, czy Cyprian jest gotowy do pewnych zmian w trybie dziennym, np. wycieczka poza przedszkole, udział w imprezach.
? Prowadziłam uważną obserwację zachowania dziecka w celu uzyskania od chłopca informacji i wykorzystywania przypadkowych odkryć (np. odkryłam, że gdy mówię do Cypriana, jednocześnie głaskając go po głowie ? uważniej mnie słucha, chętnie ze mną rozmawia gdy siedzimy w kącie i razem pracujemy nad dekoracjami lub zadaniem. Jestem jedyną osobą, której słucha i potrafi się na moich zajęciach kontrolować. Sprawia mi mniej kłopotów niż moim koleżanką).
? Na terenie grupy podejmowałam działania z udziałem wszystkich dzieci, dobierałam odpowiednie zabawy, sukcesywnie uczyłam chłopca pojedynczych czynności, ukazywałam sposoby zachowania w określonych sytuacjach, angażowałam dzieci do wspólnych zabaw ( zabawy integracyjne, zabawy interaktywne), organizowałam zajęcia z muzykoterapii i choreoterapii.
? Raz w miesiącu odbywały się spotkania z dziadkami w celu omówienia i ustalenia dalszych kierunków pracy.

6. Wdrożenie działań i ich efekty

W toku codziennych zajęć i czynności w przedszkolu , konsekwentnie przestrzegałam ustalonych reguł. Wprowadziłam ? system żetonowy? polegający na przyznawaniu punktów i nagród za właściwe zachowanie. Konsekwentnie wymagałam doprowadzenia pracy do końca i gromadzenia swoich prac i przyborów w segregatorze. Gdy przezwyciężył nawet małą trudność chwaliłam chłopca przy całej grupie. Wyrażałam aprobatę za właściwe postępowanie, pomoc innym. Ze względu na jego nadpobudliwość dawałam mu możliwość zaspokojenia potrzeby ruch, jednocześnie podsuwając wykonywanie pewnych czynności porządkowych( pomoc woźnej w pracy, ulotnie zabawek, książek, wycieranie półek itp.). Proponowałam by pomagał mi w przygotowaniu pomocy do zajęć. Często przypominałam jakie zasady obowiązują w naszej grupie, sporządzałam przejrzysty i jasny plan dnia i informowałam kiedy trzeba to wykonać. Podawałam Cyprianowi informacje w skrótowy ? reporterski? sposób w małych dawkach. Mierzyliśmy wykonywanie zadań przez Cypriana klepsydrą, dzieliłam je na mniejsze części, korzystaliśmy z materiałów do manipulowania. Często powtarzałam instrukcje, zachęcając chłopca do ich potarzania. Akcentowałam ważne komunikaty przez powtarzanie ? To jest ważne?. Włączyłam Cypriana w życie grupy przydzielałam zadania i obowiązki możliwe do wykonania i sprawiające mu satysfakcję ( dyżury w kąciku przyrody, dyżury w nakrywaniu do stołu i rozdawaniu posiłków).
Organizowałam zajęcia z muzykoterapii i choreoterapii, które sprzyjały rozładowaniu przez chłopca zablokowanych emocji i napięć. Po tych zajęciach stawał się spokojniejszy i wyciszony. Na jakiś czas mijało napięcia mięśniowe.
Współpracowałam z dziadkami zapraszałam na zajęcia, spotkania i uroczystości. Zachęcałam do ograniczenie bodźców w otoczeniu chłopca ? likwidowanie nadmiaru zabawek i przyborów, ograniczeniem do minimum gry na komputerze. Prosiłam by wiele czynności wykonywał samodzielnie.
W miarę upływu czasu coraz bardziej widoczne były wyniki naszej pracy.
Przyjęty kierunek działań okazał się właściwy, ponieważ są zauważalne efekty:
- Cyprian zaczął brać czynny udział w zajęciach ? przestał przeszkadzać, wykonuje polecenia. Wypowiada się na zajęciach, stara się czekać na swoją kolej, chociaż czasami jest mu trudno zapanować nad własnymi emocjami. W pracy indywidualnej widać ogromne postępy i dobre opanowanie treści programowych.
- Bezwzględna akceptacja chłopca spowodowała, że mimo niekonwencjonalnych i często uciążliwych zachowań. Cyprian jest akceptowany przez rówieśników. Wyraźnie stawiają mu inne wymagania niż pozostałym członkom grupy.
- Nadal nie potrafi bawić się dłużej z dziećmi, ale szuka z nimi kontaktu.
- Stał się bardziej samodzielny i zrównoważony, pamięta o moich poleceniach i chętnie współpracuje.
- Jest radosny, potrafi samodzielnie wykonać niektóre zadania.
- Chętnie rysuje i wykonuje prace plastyczne. Dobrze czyta i liczy, zna figury geometryczne, dopasowuje cyfry do zbiorów.
- Chętnie pracuje i wykonuje zadania indywidualnie z nauczycielem, z wielkim zaangażowaniem pomaga nauczycielce i woźnej.
- Jest lubiany przez dzieci i chętnie chodzi do przedszkola.
- Osiągnął przeciętny pułap gotowości szkolnej mierzony programem ? Skala Gotowości Szkolnej? opracowanym przez Elżbietę Kożniewską, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno ? Pedagogicznej, Warszawa 2006r.

7. Uwagi końcowe
Chłopiec został przebadany przez psychologa. Pani psycholog potwierdziła przedstawione w analizie zaburzenia. Skierowała dziadków do neurologa dziecięcego. Stwierdzono u chłopca nadpobudliwość psychoruchową. Wydano odpowiednie zalecenia do pracy z chłopcem zarówno w przedszkolu jak i w domu rodzinnym, które są na bieżąco realizowane.
Ci którzy uważają, że dziecko nadpobudliwe ? to dziecko ? trudne?, nie wierząc w efekty właściwego wychowania, powinni zapamiętać tęchnące optymizmem zakończenie ksiązki Hanny Nartowskiej pt. ? Wychowanie dzieci nadpobudliwych?
? Dziecko nadpobudliwe psychoruchowo wychowywane od najwcześniejszego dzieciństwa w spokojnej atmosferze w systemie konsekwentnych wymagań i stałej kontroli, przy pełnej pomocy rodziców i nauczycieli, mają szanse prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie, aczkolwiek nadal pozostaną skłonne do przejściowych zaburzeń procesów nerwowych?