Dzieje Narola od powstania do dnia dzisiejszego

Miasto Florianów założył w 1585r. Za przywilejem Stefana Batorego- Florian Łaszcz Neledewski syn Stanisława herbu „Prawdzic” dziedzic Rudy Wołowskiej i Narola Starego, i nazwał je Florianowem. Miasto otrzymało herb „Świętego Floriana”.
Florian Łaszcz Neledewski w centrum miasta wzniósł ok.1590r. murowaną kaplicę wezwaniem św. Anny, która spłonęła w1648r.
Za czasów Feliksa Antoniego Łosia nastąpiła szybka rozbudowa Narola. To on wybudował kościół murowany w miejscu spalonej w 1648r.kaplicy. Budowę ukończono w 1804r. Wystrój kościoła był fundacji Tadeusza łosia i jego żony Anieli z Kownackich. Kościół jest okazałą budowlą z półkoliście zamkniętym prezbiterium. Od wschodu budowli wznosi się czworoboczna wieża trzy kondygnacyjna zwieńczona baniastym hełmem.
Pod kaplicą znajduje się krypta-mauzoleum narolskich Łosiów. W kaplicy po prawej stronie znajdowało się niegdyś pięć portretów malowanych na płótnie, a pod nimi murowane tablice z łacińskimi napisami. Kościół wybudowano na terenie bagnistym. Już trzynaście lat później, budowli groziła ruina, gdyż jej fundamenty zapadały się w ziemię. By ulżyć naciskom na mury zrzucono kamienne sklepienia nad kaplicami. Kościół otoczono murem, na którym przetrwała inskrypcja z 1778r. Konsekrowany został pod wezwaniem „N.N.M.P”
W 1847r.
Feliks Antoni hrabia Łoś na wzgórzu za miastem wzniósł pałac na wzór włoski, który wraz z parkiem tworzą jedną całość – zespół architektoniczno-ogrodowy. Na przyczółku pałacu widnieje inskrypcja fundacyjna pałacu z 1781 roku. Park pałacowy na tarasach typu francuskiego o układzie symetrycznym został założony w 1773 roku. Pałac zawierał 50 pokoi, zdobionych malowidłami, kominkami i wyposażonych w stylowe meble. Między innymi salę tańców zdobiło malowidło wyobrażające wieżę Leandra na Bosforze i rybołówstwo. W sali familijnej umieszczono 15 olejnych portretów członków rodziny Łosiów. Za czasów wojewody pomorskiego F.A. hr. Łosia powstała w pałacu szkoła muzyczna, dramatyczna i teatr, a w miasteczku szkoła ludowa.

Hrabia Łoś w dowód pamięci dla założyciela miasta Florianowa – Floriana Łaszcza Neledewskiego, w rynku miasta Narola wzniósł pomnik św. Floriana z wyrytym napisem łacińskim. Święty Florian – patron strażników-patronuje również i miastu Narol. Hrabia Łoś w pobliżu pałacu przy drodze do Narola, na bagnach wzniósł kaplicę dworską pod wezwaniem „Serca Jezusowego” wraz z dzwonnicą.
Narolszczyzna w wyniku rozbiorów dostała się pod zabór austryjacki. W tym okresie miały miejsce pewne wydarzenia. Około roku 1800 rząd austryjacki uchwalił budowę tartaku handlowego. Budowie sprzeciwił się burmistrz miasta Żyd Adler.
W 1818 roku miasto Narol nawiedził straszny pożar, który strawił 30% zabudowań.
Po upadku powstania styczniowego dobra Narola przeszły w posiadanie księcia Juliana Puzyna (uczestnika powstania), który połączył się związkiem małżeńskim z hrabiną Marią Łoś, córką Maurycego. Druga żona pochodziła z dóbr Wielkie Oczy z baronów Hagenów. Dużą stratą młodej pary było spalenie pałacu Łosiów
w 1870 roku. Pałac Łosiów odbudowano podnosząc go o jedno piętro. Budynek pierwotnie kryty był gontami, a w czasie remontu pokryto go dachówką „karpiówką” sprowadzona z Krakowa.
Na skutek działań wojennych 10 września 1914 roku Narol został prawie doszczętnie spalony w celu strategicznym na rozkaz generała austryjackiego Harsa.
Zakończona wojna i wolność nie przyniosły lepszego bytu chłopom i mieszczanom. Ludność cierpiała na okropny głód i niedostatek. Wsie były przeludnione. Biedota wynajmowała się do pracy w dworach i u bogatszych chłopów.
W 1919 roku dobra Narola przeszły w posiadanie księżnej Jadwigi Puzynianki, żony hrabiego Władysława Korytowskiego. Hrabia Korytowski prowadząc hulaszcze, rozwiązłe życie, został zastrzelony we Lwowie przez sędziego, męża jego kochanki.
Narol po pierwszej wojnie światowej stał się drobną mieściną. Nękany często pożarami w 1926 – 1935 roku. Wygląd miasta był podobny jak przed stu laty. Czworoboczny rynek z kolumną św. Floriana, który nadal patronował miasteczku. Domostwa małe. Kilkanaście wąskich uliczek. Nie przywrócono już miasteczku pierwotnego wyglądu. Odbudowany został kościół po ostatnim pożarze w 1914 roku. Ołtarz główny ufundowała dziedziczka Łukawicy i części Lipska – Maria z Łokuciejowskich.
Narol z uwagi na upadek sąsiedniego miasta Lipska w szybkim tępię rozwijał się gospodarczo. Z Lipska do Narola przeniesiono jarmarki. Dniem targowym został czwartek. 1928 roku gmina uchwaliła budowę ratusza. Rozpoczęcie tej budowy było przyczyną dwuletnich procesów burmistrza Andrzeja Zuchowskiego z dziedziczką dóbr Narol – hrabiną Korytowską. Powodem procesu było nie uzgodnienie z właścicielką tej budowy.

W 1930 roku Narol otrzymał ponownie prawa miejskie zawarte w Dz.U.Nr.38.poz.333.
Wybuch drugiej wojny światowej zapoczątkował masowe ucieczki ludzi zamożnych za granicę. Wśród tej fali uciekinierów była też hrabina Jadwiga Korytowska. Hrabina wraz z najbliższym dworem, końmi wyjechała na „ wschód „ za Tarnopol, prawdopodobnie do Połtycz, skąd pochodził jej mąż.
7 września mieszkańcy narolszczyzny przeżyli bombardowanie niemieckie. Jedna z bomb spadła na plebanie w Narolu i nie eksplodowała. Druga spadła w miejscu znajdującej się obecnie szkoły gminnej.
13 września narolszczyznę zajęli Niemcy.
Świtem 20 września Niemcy od strony Płazowa ostrzelali z dział miasto Narol. Najbardziej ucierpiał kościół. Około 11-tej do Narola wjechały czołgi , a za nimi piechota niemiecka. Po wypędzeniu ludności pod Zagrody, Niemcy spalili Narol. W rynku ocalał tylko ratusz, kościół i kilka domów tuż nad Tanwią. Narol został zaliczony do miasta karnego i obowiązywały godziny policyjne od 18 do 5 rano.
Niemcy okupując narolszczyznę zakwaterowali się w opuszczonym pałacu Łosiów w Narolu.
27 września wkroczyła Armia Radziecka, która również zakwaterowała się w pałacu. Rosjanie ograbili pałac z mebli, powozów, dzieł sztuki. Na „ wschód ” uprowadzili również bydło dworskie.
Wczesną wiosną 1943 roku na pałac uderzyła partyzantka radziecka „ Kowpakowcy”. Była zdrada i Rosjanie wpadli w zasadzkę ponosząc duże straty.
W walce z UPA poległo wiele osób. Zginął również mój pradziadek – Jan Markiewicz ps. „Stopka”. Pamięci pomordowanych społeczeństwo narolszczyzny ufundowało w Lipsku pomnik i tablicę pamiątkową w kościele w Narolu.
W wyzwolonej narolszczyźnie następuje rozwój rolnictwa. Po reformie rolnej w 1946 roku, dobra Narol przeszły pod opiekę Państwowego Ośrodka Kultury Rolnej, a następnie pod Państwowe Nieruchomości Ziemskie.
W latach 1960-1985 Narol rozbudowuje się. Powstają tu nowe obiekty. Wśród nich jest Wiejski Dom Towarowy, Ośrodek Zdrowia, Bank Spółdzielczy, Stacja Obsługi, GS, Piekarnia i Wytwórnia Wód – „Galicya”. W ostatnich latach wybudowano osiedle na Krupcu. Staraniem miejscowej parafii odnowiono gruntownie kościół i plebanię w Narolu. Jedną z największych inwestycji jest szkoła gminna na pograniczu Narola i Lipska. W roku 1999 powstało publiczne Gimnazjum, a w roku 2002 szkole podstawowej nadano imię św. Brata Alberta.
Tymi słowami kończę opis historii narolszczyzny.