Historia kościoła w Jaćmierzu

Początki Kościoła

Z dokumentów wynika, że obecny kościół rzymsko-katolicki jest z kolei trzecim obiektem sakralnym w Jaćmierzu.

Pierwszy z nich, nie posiada w dokumentach daty jego budowy. Niemniej pośrednio można wnioskować, ze został wzniesiony po założeniu parafii. Anonsuje o tym Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego, w którym czytamy o założeniu w 1440 roku parafii i fundacji zarszyńskiej kościoła przez ks. Jana plebana z Jaćmierza.
Zatem skoro w roku 1440 w Jaćmierzu był pleban, musiał on dysponować w tym czasie zorganizowana już przed tą datą parafią, w której prawdopodobnie był już kościół, lub też był w trakcie budowy.
Ten sam dokument wzmiankuje dalej, że pod datą 1460 roku, pan na Jaćmierzu i Bażanówce, uskutecznił drugą fundacje na rzecz kościoła w Jaćmierzu.

Wspomniane dokumenty nie określają miejsca gdzie owa pierwsza jaćmierska świątynia została posadowiona. Jednakże sugestia innego dokumentu sugeruje, że przypuszczalnym miejscem kościoła pod wezwaniem św., Jana Chrzciciela był obecny stary cmentarz. Teza ta, może być uznana za prawdopodobna, choćby dlatego, że w pobliżu świątyni, sytuowano zwyczajowo miejsce grzebania zmarłych.

Należy również przypuszczać, że owa pierwsza świątynia pobudowana została z drewna, prawdopodobnie w stylu, w jakim budowano ówczesne kościoły tj. zrębowy, kryty gontem jak też niewielkich rozmiarów gdyż, wspólnota religijna owych czasów również nie była liczna.
W 1559 roku, ówczesny właściciel Jaćmierza, Stanisław Drohojewski, przeszedłszy na arianizm, kościół w Jaćmierzu uczynił zborem. Dopuścił się wówczas ogołocenia świątyni z kosztowności, które schronić zdołano przed opryszami beskidzkimi, napadającymi kilkakrotnie między 1530 a 1556 latami kościół w Jaćmierzu i miasteczko. Dzięki jednak ruchowi kontr-reformacyjnemu, w którym czasie, kościół na powrót posiadał status rzymskokatolickiego. W roku 1624 Tatarzy pod dowództwem Kontymira, dokonali napadu na Jaćmierz. Wówczas kościół, dzwonnica przy nim stojąca jak też plebania, uległy całkowitemu zniszczeniu.

W 1640 roku, na miejscu spalonego kościoła postawiony został nowy, drugi kościół, także drewniany, kosztem i staraniem Jana Kazimierza Oleszko. Los owego drugiego kościoła nie był dla niego łaskawy,
Bowiem doszczętnie spalony został w 1737 roku.

Obecny kościół, fundacji Śleszyńskiej, również drewniany, budowany był w ciągu 18 lat przez miejscowych cieśli i majstrów. Konsekrowany został w 1768 roku. W następnych latach wielokrotnie modyfikowano (dodano dwie wieże, kruchtę, powiększono zakrystię, korpus podzielono na trzy nawy). W XIX wieku. Dobudowano do nawy głównej dwie kaplice. W latach 1925-1932 poddany został konserwacji. Korpus posiada kształt prostokątny, nieco szerszy, przy jego części wschodniej. Przy ścianach korpusu, znajdują się dwie prostokątne kaplice z XIX wieku - północna - poświęcona Sercu Pana Jezusa – południowa – Matce Boskiej Różańcowej.

Architektura i wygląd Kościoła

Przy zachodnich narożach korpusu, znajdują się dwie wieże – przy zachodniej ścianie, prostokątna kruchta z 1760 roku.

Wewnątrz, ściany prezbiterium wzmocnione zostały lisicami. Stropy nad korpusem są płaskie. Nawa główna, otwarta została czterema półkolistymi, profilowanymi arkadami, wspartymi na gzymsowanych słupach. Podobnie kaplice, otwarte są półkoliście zamkniętymi profilowanymi arkadami.

Tęcza z 1760 roku, posiada wykrój półkolisty o profilowanej arkadzie. Na niej znajduje się krucyfiks z dwoma aniołkami, jak tez rzeźby Matki Boskiej Bolesnej i św. Jana Ewangelisty, wykonane po 1760 roku, w stylu późnobarokowym. Również późnobarokowy chór muzyczny, znajduje się przy zachodniej ścianie korpusu.

Chór muzyczny wsparty jest na trzech arkadowych filarach z rzeźbionymi kapitelami. Parapet chóru posiada kształt wypukło-wklęsły z tym, że w części środkowe ujęty jest pilastrami. Na parapecie, znajduje się przymocowana drewniana i malowana tarcza z herbem Jaćmierza oraz literami G.J. (Gmina Jaćmierz). Tarcza pochodzi z pierwszej połowy XIX wieku. Na chórze znajduje się stylowo wkomponowany 12-głosowy, dwuskrzydłowy prospekt organowy ze stołem gry pośrodku.

Portal zachodni w stylu późnogotyckim, pochodzi z około 1664 roku, noszący wykrój tzw. Oślego grzbietu i jest fazowany>

Okna wewnątrz są prostokątne, posiadające nową stolarkę, zaś w elewacji owalne pochodzące z 1760 roku.

Drzwi z prezbiterium do zakrystii i z kruchty do nawy są jednoskrzydłowe, posiadające stare okucia i zamki jeszcze z 1760 roku.


Zewnętrzne ściany korpusu, pobite SA gontami, zaś ściany prezbiterium, wzmocnione zostały lisicami – wszystkie ściany spoczywają na podmurówce kamiennej, nad która znajdują się gontowe fartuchy.

Podokapowy gzyms jest profilowany. Więźba dachowa o charakterze storczykowym, posiada wzdłużane usztywnienie w stylu gotyckim.

Dachy kryte blachą (początkowo gontem), są dwuspadowe nad i prezbiterium, nawą i kaplicami – natomiast nad zakrystią i składzikiem – trójspadowe.

Późnobarokowym ołtarz główny, posiada dekorację rokokową z drugiej połowy XVIII wieku. Tworzy jedną kondygnacje ze zwieńczeniem u góry, bramki i ażurowe ucha po bokach. Po bokach podparty jest po jednej kolumnie na tle zdwojonych pilastrów belkowanych i przerywanym przyczółkiem. Wszystkie rzeźby ołtarza są współczesne ołtarzowi. W polu głównym i w zwieńczeniu zdobią nastawę anioły. Natomiast na bocznych bramkach znajdują się rzeźby postaci św. Anny i św. Joachima. W polu głównym znajduje się obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem Jezus w typie obrazu Santa Maria Maggiore z drugiej połowy XVII wieku w sukience tekturowej z XVIII wieku. Obraz posiada ramę upiększona rokokowymi ornamentami. Nad głównym obrazem zwięczeniu znajduje się obraz św. Rozalii. Na dziczkach bramek, umieszczone zostały wizerunki św. Michała Archanioła i Anioła Stróża, stanowiące współczesność ołtarza.


Ołtarz w południowej kaplicy, wykonany w XX wieku na wzór dawnego z XVII wieku, posiada wmontowane wazony oraz rzeźby aniołów. W polu środkowym nastawy, znajduje się obraz św. Józefa, datowany jako późnobarokowy – drugi natomiast – z połowy XVIII wieku posiada nową sukienkę.

Ołtarz w południowej kaplicy, pochodzi z XIX wieku, wykonany w stylu neorokokowym. W nastawie znajduje się obraz, w polu środkowym, wyobrażający Serce Jezusa, zaś na zasuwie św. Mikołaja. Nad nim w zwieńczeniu obraz św. Wawrzyńca.

Późnobarokowa ambona, posiada wystrój z ornamentem rokokowymi z drugiej połowy XVIII wieku. Posiada płaskorzeźbę wyobrażającą słońce na korpusie i zapiecek w kształcie baldachimu z rzeźbą Chrystusa Zmartwychwstałego u szczytu. Z około 1700 roku pochodzi barokowa chrzcielnica. Posiada kształt kielicha, marmurowa, z peklowaną czarą. Na jej trzonie znajduje się herb Jastrzębiec oraz litery W.G.N.G. Współczesna chrzcielnicy jest drewniana pokrywa, posiadająca ornametryke z suchego akantu i rzeźbę Chrztu Chrystusa.

Dwa stare konfesjonały, późnobarokowe pochodzą z drugiej połowy XVIII wieku. Oba posiadają obrazy – jeden św. Marii Magdaleny – drugi – św. Piotra.


Fundatorzy Kościoła

Jaćmierska zabytkowa świątynia, w ciągu kilku stuleci, ubogacana była darowiznami dawnych kolatorów jak też współczesnych wiernych z kraju i zagranicy. Poniżej podajemy niektórych darczyńców:

- 29.05.1900 roku, właścicielka miejscowego dworu, zakupiła do kościoła kwieciste antepedium, które umieszczono w głównym ołtarzu,
- w 1900 roku, kościół wzbogacony został obrazami stacji Drogi Krzyżowej, zakupionymi w Wiedniu za kwotę 874 koron ze składek parafian przebywających w Rossford ( Ameryka Północna)
- w kwietniu 1905 roku, właścicielka dworu dydniańskiego, ofiarowała antepedium do ołtarza N. Serca Jezusa,
- w 1907 roku, ze składek parafian, zakupiony został w Wiedniu srebrny kielich mszalny,
- w maju 1909 roku, Katarzyna Guzek. Zakupiła dla kościoła ozdobna wieczną lampkę, sprowadzona z Wiednia,
- do darów ofiarodawców, zaliczyć należy bogaty zestaw szat liturgicznych, gustownie wyszywanych obrusów, tuwalni i innych.
Drewniany kościół, ze względu na względną trwałość budulca, poddawany był permanentnym zabieg konserwacyjnym. Troskę w tym względzie sprawowali kolejni proboszczowie przy wydatnej pomocy miejscowej wspólnoty religijnej.
Poniżej podajemy niektóre zabiegi renowacyjno-konserwacyjne:

- w marcu 1902 roku, pokryty został kościół blachą.
- w czerwcu 1907 roku

Proboszczowie parafii w Jaćmierzu


Wykaz proboszczów parafii rzymsko-katolickiej w Jaćmierzu


Nazwisko i imię lata pracy uwagi
Olbrycht Około 1642 Za jego kadencji Tatarzy napadli na Jaćmierz
Grabowicz Około 1635 Odbudował kościół po napadzie Tatarów
Oleszko Około 1640 Za jego kadencji konsekrowano kościół, założył „Rejestr dusz zmarłych”
Nałogłowski Jan Około 1679 v-ce dziekan sanocki proboszcz W Jaćmierzu
Kwolek Około 1700 -
Przygocki Około 1737 Za jego kadencji spłonął kościół
Nyszewski Około 1760 Za jego kadencji odbudowano i konsekrowano kościół
Trojanowski Około 1770 Za jego kadencji urządzono wnętrze Kocioła
Ciszewski Wincenty 1791 – 1796 -
Machajski Ignacy 1796 – 1812 -
Blok Walenty 1812 – 1822 -
Żurowski Walenty 1822 – 1841 Po raz pierwszy w miejsce organisty nauczał w szkole
Gromadzki Ludwik 1841 – 1841 Administrator
Stokowski Leon 1841 – 1846 Organizator ruchu powstańczego 1864 r.
Łyczkowaki Aleksander 1846 – 1848 -
Kulczykowski Onufry 1848 – 1874 Dziekan krośnieński, za jego kadencji zniesiono pańszczyznę, pogrzebany w Jaćmierzu
Stawicki Bronisław 06.1874 – 05.1899 Członek komitetu Budowu 4-kl szkoły w Jaćmierzu
Olkiszewski Roman 1889 – 5.12.1920 Organizator Kasy Stefczyka, członek miejscowej rady Sz. Pogrzebany w kaplicy Grotowskich
Żmudziński Stanisław 1921 – 02.1925 -
Boczar Wincenty 02.1925 – 03.1939 Za jego kadencji wybudowano obecna plebanie, fundator dzwonów.
Sołtysik Andrzej 03.1929 – 17.12.1938 Patronował budowie pomnika poległych w 1930r.
Szpytman Wojciech 17.12.1938 – 28.04.1956 Organizator chóru kościelnego, orkiestry dętej, uczestnik tajnego nauczania
Kościński Stanisław 28.04.1956 – 07.05.1967 -
Miś Mieczysław 07.05.1967 – 27.12.1975 Restaurator obejścia kościoła i cmentarza
Zając Aleksander 19.12.1975 – 21.08.1996 Za jego kadencji obito gontami kościół
Giera Kazimierz 17.08.1996 - Innowator wnętrza i obejścia kościoła.


Zabiegi konserwacyjne


Drewniany kościół, ze względu na względną trwałość budulca, poddawany był permanentnym zabiegą konserwacyjnym. Troskę w tym względzie sprawowali kolejni proboszczowie przy wydatnej pomocy miejscowej wspólnoty religijnej.
Poniżej podajemy niektóre zabiegi renowacyjno-konserwacyjne:

- w marcu 1902 roku, pokryty został kościół blachą.
- w czerwcu 1907 roku, odnowiona została kaplica N. Serca Jezusa przez ułożenie nowej posadzki, wykonanie nowego dębowego ołtarza, którego rzeźbiarzem był Ferdynand Majewski z Przemyśla.
- w czerwcu 1913 roku, nastąpiła restauracja kaplicy N.M.P. Różańcowej. Otynkowano ściany, położono nową posadzkę, ustawiono nowy dębowy ołtarz.
- w latach 1925-1927, odmalowane zostało prezbiterium – poddany został również renowacji główny ołtarz
- w 1950 roku, staraniem Rady Parafialnej, zlecono wykonanie 20 ławek. Prace stolarskie wykonał majster Bronisław Siermiński
- w 1952 roku, zakupiony został nowy pająk, stary został umieszczony pod chórem
- w czerwcu i lipcu 1954 roku, konserwatorzy z Krakowa, dokonali odnowienia polichromii nawy głównej
- w 1967 roku, zainstalowane zostało nagłośnienie kościoła, w tym samym roku dokonano malowania dachu,
- w 1972 roku, stare schody wiodące do świątyni, zastąpione zostały nowymi cementowymi,
- w 1979 roku, wymieniona została stara instalacja elektryczna,
- w 1985 roku, nastąpiło odnowienie obrazu Matki Boskiej w głównym ołtarzu,
- w roku 1987 roku, położny został dywanik asfaltowy na placu dojazdowym do kościoła,
- 10.07.1997 roku, rozpoczęto generalne prace remontowe przy kościele.Drugi etap renowacji rozpoczęto 25.05.1998 (wymieniono oszalowanie wież i gontowych fartuchów, zaimpregnowano drewniany materiał). Nadzór nad pracami sprawował konserwator wojewódzki Krzysztof Habrat i Mariusz Czuba, zaś nadzór budowlany spoczywał na Zenonie Jamrodze z Turaszówki.
- w czasie dwóch miesięcy 2000 roku konserwatorki z Krosna Władysława Menet i Barbara Czajkowska-Palusińska, wykonały konserwację ściennych malowideł w zakrystii,
- w 2001-2002, odnowienie polichromii na suficie w nawie górnej,
- 2002 roku, konserwacja techniczna i estetyczna paść na belce tęczowej
- w 2003-2004, remont kaplic i konserwacja ołtarzy w kaplicach Matki Boskiej Różańcowej i N. Serca Jezusa.