Biografia Gustawa II Adolfa
Gustaw II Adolf (1594-1632)
król szwedzki
Gustaw Adolf stworzył jedną z najsilniejszych armii pierwszych dekad XVII wieku, brawurowo prowadził ją do walki i zasłużenie zdobył przydomek „ojca nowoczesnej wojny”, w nowatorski sposób koordynując na polu bitewnym działania piechoty, kawalerii, artylerii i wojsk zaopatrzenia. Jego dokonania militarne zapewniły Szwecji na długie lata poczesne miejsce wśród europejskich potęg. Stosowane przez niego w czasie walki rozwiązania studiowało wielu przyszłych wielkich wodzów, wśród nich również Napoleon Bonaparte, szukając w nich źródła inspiracji do własnych zamierzeń.
Urodzony w Sztokholmie 9 grudnia 1594 roku Gustaw Adolf odebrał staranne dworskie wykształcenie. Przede wszystkim jednak edukacja przyszłego króla dotyczyła spraw związanych z wojskiem. Już w wieku 16 lat dowodził siłami szwedzkimi walczącymi z Duńczykami we wschodniej Gotlandii.
W 1611 roku, po śmierci swojego ojca Karola IX, zasiadł na szwedzkim tronie, mając zaledwie 17 lat. Uwaga nowego króla koncentrowała się przede wszystkim na problemach militarnych. Zagadnienia administracyjne przekazał bliskiemu współpracownikowi swojego ojca Axelowi Oxenstiernie , który objął urząd kanclerza.
Razem z koroną Gustaw Adolf odziedziczył liczne nabrzmiały konflikty niemal z wszystkimi sąsiadami – Danią, Rosją i Polską. Najpierw ruszył przeciw najbliższemu i najgroźniejszemu przeciwnikowi – Danii, z która zawarł pokój w 1613 roku. W latach 1613-1617 toczył zwycięską wojnę z Rosją, która przyniosła Szwecji nowe zdobycze terytorialne i jednocześnie doprowadziła do całkowitego odcięcia Rosji od wybrzeży Bałtyku. Następne osiem lat spędził król na wojnie z Polską, która przyczyniła się do dalszego umocnienia pozycji Szwecji w basenie Morza Bałtyckiego.
W 1630 roku Gustaw Adolf, nazywany już powszechnie Lwem Północy, zdecydował się przystąpić do wojny trzydziestoletniej i skierować swoją armię przeciw potędze Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego. Bez wątpienia na decyzji wystąpienia przeciw Habsburgom zaważył w znacznej mierze głęboki protestantyzm Gustawa Adolfa i chęć powstrzymania ekspansji katolicyzmu. Nie bez znaczenia była też obawa przed rozszerzeniem się wpływów Habsburgów w Niemczech, co mogło zagrozić nowej mocarstwowej pozycji Szwecji. Po zawarciu porozumienia z głównym przeciwnikiem Habsburgów, Francją, Gustaw Adolf zajął na czele swojej trzydziestotysięcznej armii Pomorze Zachodnie i zaczął spychać siły cesarskie w głąb lądu. Posuwając się wciąż na południe, Gustaw Adolf zwyciężył armię cesarską dowodzoną przez Johanna Tserklaesa von Tilly’ego 17 września 1631 roku, w bitwie pod Breitenfeld niedaleko Lipska.
Wykorzystując to zwycięstwo, skierował swoją armię na zachód i w krótkim czasie zajął bogate doliny Renu i Menu. Po spędzeniu zimy w Moguncji, wiosna 1632 roku ponownie zwyciężył wojska von Tilly’ego. W czasie tej walki wódz armii cesarskiej odniósł śmiertelną ranę i wkrótce zmarł.
Na jego miejsce nowym dowódcą wojsk cesarskich został mianowany Wenzel von Wallenstein. We wrześniu i październiku 1632 roku wojska Wallensteina starły się kilkakrotnie z siłami szwedzkimi w okolicach Norymbergii. Do decydującego spotkania doszło jednak dopiero 16 listopada 1632 roku pod Lutzen. Gustaw Adolf osobiście poprowadził szwedzką kawalerię do szarży. Jak się okazało, była to ostatnia szarża króla, który zginął pod Lutzen śmiercią żołnierza w wieku 38 lat. Śmierć Gustawa Adolfa nie załamała świetnie wyszkolonej armii szwedzkiej. Zamiast poddać się czy wycofać z pola bitwy, Szwedzi natarli na wojska cesarskie z jeszcze większym impetem, odnosząc dla Lwa Północy ostatnie zwycięstwo.
Odwaga i brawura podobne do tych, z jakimi Gustaw Adolf prowadził swoją ostatnią szarżę, charakteryzują cała jego karierę wojskową. Jednak sukcesy militarne król szwedzki zawdzięczał nie tylko osobistej odwadze. Gustaw Adolf, poczynając od stworzenia efektywnego systemu zaciągu do wojska szeregowych żołnierzy po system organizacji sił zbrojnych, przetarł szlak, którym przez całe stulecia podążali wielcy wodzowie.
W okresie poprzedzającym panowanie Gustawa Adolfa, armie większości państw składały się z oddziałów najemników, które z trudem dawało się włączyć w rozbudowany system dowodzenia. Gustaw Adolf zaś podzielił wojsko na stałe jednostki, określił jasno zasady podległości i wzajemnej współpracy poszczególnych oddziałów. Zintegrowanie działań piechoty, kawalerii i artylerii, umiejętne wykorzystanie linii zaopatrzenia i baz pozwoliło stworzyć szwedzkiemu monarsze pierwszą prawdziwie profesjonalną nowoczesną armię.
Gustaw Adolf nakazał powszechny pobór do wojska. Służba w armii miała trwać dwadzieścia lat. Król wymagał od swoich żołnierzy wysokich walorów moralnych. W wojsku obowiązywał zakaz przeklinania, bluźnienia, nie można było upijać się, cudzołożyć i grabić. Żołnierze otrzymywali regularnie żołd nadania ziemskie. W odróżnieniu od służących w większości innych europejskich armii najemników, których nie łączyły żadne bliższe więzy z ogółem społeczeństwa, żołnierze szwedzcy byli świadomi swoich praw obywatelami, walczącymi nie tylko dla pieniędzy i łupów.
Organizując swoją armię, Gustaw Adolf podzielił ją na stałe jednostki, ustanawiając przejrzyste reguły zależności między nimi. Skwadron składał się z 216 pikinierów , 192 muszkieterów organicznych, 96 muszkieterów towarzyszących (nie licząc oficerów i podoficerów, furierów i muzykantów) oraz dwóch dział regimentowych. Surowa dyscyplina, regularna musztra oraz ciągłe ćwiczenia polowe zapewniały armii odpowiednie wyszkolenie i utrzymywały ją w stałej gotowości bojowej.
Gustaw Adolf przywiązywał również dużą wagę do rozwoju nowych rodzajów broni i nieustannego udoskonalania znanych już środków bojowych. Do roku 1628 skwadrony walczyły po 3 w grupach, potem w brygadach złożonych z 3-4 skwadronów. Gustaw Adolf prowadził doświadczenia z różnymi typami pik – różnicował ich długości, wprowadzał metalowe osłony na drzewce, co miało uniemożliwić ich przecięcie przez nieprzyjaciela. Stare, ciężkie muszkiety zastąpił nowymi, znacznie lżejszymi i nauczył swoich żołnierzy strzelania salwami, a nie jak było wówczas w zwyczaju oddawania pojedynczych strzałów. Muszkieterzy byli podzieleni na trzy grupy, co umożliwiło prowadzenie praktycznie ciągłego ostrzału.
Głębsze zmiany w taktyce i uzbrojeniu wojsk przyniosło panowanie króla szwedzkiego Gustawa Adolfa. Władca ten wkrótce po wstąpieniu na tron w 1611 r. doprowadził do tego, że królestwo leżące na peryferiach ówczesnej Europy stało się militarną potęgą. Gustaw Adolf podzielił piechotę szwedzką na bataliony liczące 418 żołnierzy, z których 216 uzbrojonych było w piki, pozostali zaś w muszkiety. Na polu bitwy oddział taki ustawiał się w sześciu szeregach w ten sposób, że w środku szyku miejsce zajmowali piechurzy wyposażeni w piki, zaś na obu skrzydłach stawali muszkieterzy. W omawianym czasie unowocześniona została broń palna. Dzięki postępowi technicznemu armia szwedzka mogła posługiwać się lżejszym muszkietem, który jednak mógł strzelać mocniejszymi ładunkami. W celu przyspieszenia procesu ładowania broni Gustaw Adolf wprowadził do wyposażenia swojej armii gotowe ładunki prochowe.
Ładowanie muszkietu było bowiem procesem tak skomplikowanym, że w zamieszaniu bitewnym żołnierze zapominali o wykonaniu pewnych czynności, czego skutkiem były częste niewypały. Wprowadzenie ładunków prochowych przyspieszyło i usprawniło cykl załadunku broni. Ładunek prochowy zawierał zapakowany w papier, przygotowany do użycia zestaw, czyli ołowianą kulę i odmierzoną porcję prochu. Co ciekawe, muszkietem mogli się posługiwać jedynie żołnierze posiadający przednie zęby. Regulamin wojskowy przewidywał bowiem, że żołnierz ładujący muszkiet w jednej ręce powinien trzymać broń, a w drugiej ładunek prochowy, którego koniec powinien odgryźć zębami w celu przesypania go do lufy. Przy ówczesnym poziomie stomatologii brak przedniego uzębienia było pewnie dość poważnym utrudnieniem
Gustaw Adolf nie wahał się także korzystać z doświadczeń swoich przeciwników. Od Niemców kawaleria szwedzka nauczyła się atakować falami, oddając najpierw salwę, następnie szarżując z białą bronią. Gustaw Adolf próbował również ujednolicić kaliber dział używanych przez jego artylerię, aby ułatwić w ten sposób zaopatrzenie w amunicję. Włączył także jednostki artyleryjskie do oddziałów piechoty i jazdy, przydzielając im zadania bezpośredniego wsparcia tych ostatnich. Realizowane przez Gustawa Adolfa koncepcje stworzenia jednostek wojskowych, składających się z wzajemnie wspierających się oddziałów, pozostają aktualne do dzisiaj.
Dokonań Gustawa Adolfa nie można oceniać jedynie w odniesieniu do jego osiągnięć dla rozwoju myśli wojskowej. Poległy pod Lutzen król zostawił po sobie trwałe dziedzictwo również w bardziej konkretnym wymiarze. Opuszczony przez niego tron objęła jego córka Krystyna, a Oxenstierna nadal pilnie czuwał nad biegiem spraw państwa. Również stworzona przez Gustawa Adolfa armia nie rozpadła się wraz z jego śmiercią. Dowódcy, odwołując się do doświadczeń swojego króla, z powodzeniem kontynuowali jego dzieło, zapewniając wojskom szwedzkim na całe dziesięciolecia miano najlepszej armii Europy.
Bez wątpienia, Gustaw Adolf swoją postawą na polu bitwy dowiódł, iż słusznie uważano go za największego wodza tamtych czasów. Co ważniejsze jednak, z jego imieniem łączyć można innowacje organizacyjne i taktyczne, które określiły kierunki rozwoju sił zbrojnych w Europie na przeszło sto lat. Z pewnością Gustaw Adolf zasłużył na miano „ojca nowoczesnej sztuki wojennej”. Zaliczyć go można również do nielicznego grona wybitnych wodzów, cieszących się szacunkiem i uznaniem zarówno swoich żołnierzy, jak i ludności cywilnej.
Gustaw Adolf w największej mierze przyczynił się do wprowadzenia na pole bitwy nowych rozwiązań organizacyjnych czy rodzajów broni. Gdyby nie przedwczesna śmierć sądzę, która uniemożliwiła mu pełną realizację jego zamierzeń, mógłby być uważany za najlepszego wodza wszech czasów.
Literatura:
Michael Lee Lanning „100 największych dowódców wszech czasów”