Hradczany

Hradczany Siedziba władców Czech znajdowała się przez całe tysiąclecie na wschodnim cyplu wyniosłego wzgórza na lewym brzegu Wełtawy. Właśnie od zamku, czyli hradu, wzgórze i rozpościerająca się na nim dzielnica otrzymała swoją nazwę. Pierwszy drewniano-ziemny gród istniał tu już w końcu IX w. W powstałym na jego miejscu zamku rezydowali do 1306 książęta i królowie z dynastii Przemyślidów. Pod koniec tej długiej epoki budowla spłonęła (1303), a jej odbudowę przeprowadził już król, i zarazem cesarz niemiecki, Karol IV z nowej dynastii Luksemburgów. Ze swoich rodzinnych Niderlandów sprowadził mistrza Mateusza z Arras (1333-52), któremu zlecił wzniesienie nowej katedry Św. Wita i siedziby monarszej, godnej nowej roli Pragi, stolicy Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Dzieło kontynuowali królowie jagiellońscy, zwłaszcza Władysław Rex-Bene (1471-1516). Z jego polecenia Benedykt Rieth von Piesting wybudował 1493-1502 ogromną tronową Salę Władysławowską, perłę późnego gotyku w środkowej Europie. Po kolejnym pożarze w 1541 Hrad odbudował w renesansowej szacie nowy pan Czech, przyszły cesarz, Ferdynand I Habsburg. W ogrodach zamkowych w latach 1534-63 powstał elegancki pawilon letni, nazwany Belwederem. Za rządów kolejnych Habsburgów, Rudolfa II i Macieja (1576-1619), zamek znów był siedzibą cesarską i wielkim ośrodkiem sztuk, w tym także alchemicznej. W 1618 zbuntowani Czesi (protestanci) dokonali na Hradzie słynnej defenestracji praskiej, wyrzucając przez okno przedstawicieli nowego króla Ferdynanda II, gorliwego katolika. Dało to początek wojnie trzydziestoletniej i upadkowi odrębności Czech. W połowie XVIII w. rezydencja praska została gruntownie przebudowana w stylu późnego baroku austriackiego z polecenia cesarzowej Marii Teresy. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 na Hradzie urzędowali prezydenci Czechosłowacji, a od 1993 Czech.

Katedra św. Wita Początki katedry praskiej, górującej z wysokości Hradczan nad miastem, sięgają początków X w., kiedy to za czasów św. Władysława wzniesiono niewielką rotundę Św. Wita. Katedra św. Wita jest nie tylko główną świątynią Zamku, ale również duchowym centrum i klejnotem architektonicznym w skali całego kraju. Złotą Bramę - kiedyś główne wejście do katedry - oddziela od nawy głównej przedsionek, który należy do najpiękniej zdobionych kamieniarką części świątyni. Najcenniejszą ozdobą zwieńczenia portalu Złotej Bramy jest mozaika, przedstawiająca Sąd Ostateczny: pośrodku widnieje postać Chrystusa, pod nim klęczące postacie patronów czeskich, a jeszcze niżej, po obu stronach, postacie Karola IV i jego żony Elżbiety Pomorskiej. Mozaikę wykonano w latach 1370-1371 (według projektu mistrzów włoskich) z drobnych kawałków kwarcu i szkła w 33 odcieniach kolorystycznych. Wieża katedralna ma 96,5 m wysokości; nakrywa ją renesansowy hełm zwieńczony złoconym Rześkim Lwem wysokości 3,5 m. W wieży tej znajdują się 4 dzwony, z których dzwon Zygmunt, odlany w 1549 roku jest największym dzwonem w Czechach.

Złota Uliczka Zawdzięcza swą sławę malutkim domkom, w których mieszkali strzelcy zamkowi. Domki te dobudowane zostały pod koniec XVI wieku do wnęk zamkowych murów obronnych. Początkowo uliczka była zabudowana po obu stronach, tak że jej szerokość nie przekraczała miejscami jednego metra. W uliczce znajdowało się również więzienie żeńskie. Jedynie do legend należy twierdzenie, że za czasów Rudolfa II zamieszkiwali ją alchemicy, zajmujący się wyrabianiem dlań złota. Niestety, strzelcom zamkowym zapewne daleko było do wynalezienia czegokolwiek. W miarę jak traciła na znaczeniu ich profesja, osobliwe domki zaczęli zajmować różni rzemieślnicy, urzędnicy, dzwonnicy i kapelmistrze, a w latach późniejszych także praska biedota i element przestępczy. W XIX wieku niektórzy ludzie zaczęli doceniać romantyczny urok tego miejsca;w XX wieku uliczkę zamieszkiwało kilka wybitnych osób. W domu pod numerem 22 miał swoją pracownię Franz Kafka.

Most Karola Słusznie uważany jest za perłę budownictwa średniowiecznego. Imię swego fundatora nosi dopiero od roku 1870. Przedtem nazywany byt Mostem Kamiennym lub Mostem Praskim. Tak jak wiele innych budowli gotyckich, również Most Karola miał swego poprzednika - kamienny Most Judyty (Judyta była żoną króla Władysława I). Most Judyty byt węższy i miał dużo potężnych szerokich filarów. W 1342 roku został zerwany pod naporem wielkiej powodzi. I tak 9 lipca 1357 roku Karol IV położył po stronie staromiejskiej kamień węgielny pod budowę obecnego mostu. Jego budowniczym stał się Peter Parler. Budowę mostu rozpoczęto w 1357 roku, a ukończono w początkach XV wieku. Most Karola ma 520 m długości i 9,5 m szerokości. 16 przęseł spoczywa na 2 podporach skrajnych, 12 filarach z fundamentami pod wodą i 3 filarach na wyspie Kampa. Od samego początku most posiadał nawierzchnię brukową. Początkowo był przyozdobiony jedynie prostym krucyfiksem, natomiast rzeźby dekorują most dopiero od XVII wieku.

Staromiejska Wieża Mostowa Jest najpiękniejszą tego rodzaju budowlą w Europie. Wzniósł ją w 1380 roku Peter Parter, budowniczy katedry św. Wita. Prace związane z wystrojem wieży kontynuowano jeszcze w latach późniejszych. Wschodnia fasada wieży posiada bogatą dekorację rzeźbiarską. Gotycki tuk przejazdu zdobi 28 rozet. Nad tukiem umieszczone są herby ziem należących do Luksemburgów. Na wysokości l piętra znajdują się figury tronujących władców - Karola IV i Wacława IV, pośrodku między nimi posąg patrona mostu św. Wita, który jest także patronem Rzeszy i Królestwa Czeskiego. Prace te są wybitnymi dziełami rzeźbiarstwa gotyckiego z roku 1380. Na wysokości II piętra pod blankami z korytarzem mieszczą się wielkie okna, a w niszach rzeźby przedstawiające patronów Czech - św. Wojciecha i św. Zygmunta. Postaciom władców i patronów towarzyszy wszechobecny zimorodek. Zimorodek byt ulubionym symbolem Wacława IV, a poza tym także godłem łaziebników; stąd zrodziła się legenda o łaziebnej Zuzannie, która uratowała króla. W wieży znajdowała się brama, która - podobnie jak inne bramy w murach obronnych - zamykano żelazną kratą. Opuszczano ją w momentach grożącego niebezpieczeństwa. Doszło do tego m. in. w lutym 1611 roku, kiedy to na Pragę uderzyli Pasawianie. Po splądrowaniu Malej Strany spiesznie parli przez most na prawy brzeg Wełtawy, by ograbić także Stare Miasto. Powitani zostali wszakże spuszczoną kratą i ogniem broniących się prażan. W rezultacie Pasawianie nie zdołali się przedrzeć na teren Starego Miasta. Podobnie też wsławiła wieżę bohaterska obrona miasta przeciw napaści Szwedów w roku 1648. Jednakże ich natarcie oznaczało stratę wystroju tylnej fasady bramy. Wskutek szwedzkiego ostrzeliwania wieży jej dekoracja uległa takiemu zniszczeniu, że reszty ozdób musiano obtłuc, by zapobiec dalszym zranieniom.

Teatr Narodowy Ma szczególne znaczenie dla narodu czeskiego. W połowie XVIII wieku Praga nie miała teatru, który grałby wyłącznie w języku czeskim, Wprawdzie mowę czeską można było usłyszeć na niektórych scenach teatralnych, ale tylko w określonych okolicznościach. Własnego budynku teatr czeski nie posiadał. W porywającej atmosferze, towarzyszącej procesowi uświadamiania sobie tożsamości narodowej, urządzano w całym kraju - pod hasłem "Naród sobie"-zbiórki środków na budowę własnego teatru. W 1868 roku położono uroczyście kamień węgielny pod nową budowlę. Gmach Teatru Narodowego wzniesiony został w stylu późnorenesansowym według projektu architekta Josefa Zitka. Budowę ukończono w 1881 roku, ale wkrótce potem, w trakcie prac wykończeniowych na dachu teatru, wybuchł przez niedbalstwo rzemieślników pożar, który strawił scenę i widownię. Z nowych składek społeczeństwa podjęto odbudowę teatru, którą ukończono w 1883 roku (według projektu architekta Josefa Schulza). Na uwagę zasługuje wystrój malarsko-rzeźbiarski gmachu teatru.

Plac Wacława Plac Wacława jest dziś główną arterią praską, która w dzień i w nocy tętni życiem handlowym i kulturalno-towarzyskim. Jego nazwa związana jest z pomnikiem przedstawiającym św. Wacława w otoczeniu czterech patronów ziemi czeskiej(dzieło J. V. Myslbeka). Plac istniał już w średniowieczu, służąc jako targowisko zwane Końskim Targiem. Było to jedno z trzech targowisk, których utworzenie zainicjował Karol IV przy zakładaniu Nowego Miasta. Pierwotnie targowisko to - a później i plac - spełniało funkcje wyłącznie handlowe. Ale w miarę upływu czasu i zachodzących przemian społecznych, plac przeistaczał się w swego rodzaju trybunę publiczną, gdzie lud mógł wyrażać swoje zadowolenie czy też niezadowolenie. Wielokroć patrzył święty Wacław na burzliwe manifestacje tłumów zalegających plac. Do tych niezapomnianych zaliczyć należy z pewnością demonstracje, w czasie których domagano się przywrócenia niezawisłości narodowej oraz publicznie protestowano przeciwko każdej formie totalitaryzmu. Obok pomnika św. Wacława znajduje się symboliczny pomnik pamięci ofiar reżimów totalitarnych. Plac Wacława zamyka monumentalny gmach Muzeum Narodowego, wznoszący się w miejscu, gdzie niegdyś stała Brama Prokopa, zwana też Końską.

Kościół Panny Marii przed Tynem Stanowi godną przeciwwagę Ratusza Staromiejskiego. Powstał pod koniec panowania Jana Luksemburskiego, a przy jego budowie zatrudniony byt od 1380 roku warsztat Parlera. 80-metrowe wieże nakryte są ostrym hełmem z czterema wieżyczkami. Między obiema wieżami wznosi się potężny późnogotycki szczyt (z roku 1463), którego wnęki mieściły niegdyś husycki kielich i posąg Jerzego z Podiebradów. Oznaczało to, że kościół Tyński należał do świątyń z zakorzenioną tradycją reformatorską. W kościele wygłaszali kazania poprzednicy Husa: Konrad Waldhauser, Jan Milic z Kromehza i Thomas Munzer, przedstawiciel radykalnego skrzydła reformacji niemieckiej. Po bitwie pod Białą Górą ów posąg został usunięty (1623 r.); zastąpiono go potem figurą Panny Marii. Jej aureolę wykonano ze wspomnianego kielicha husyckiego. W miejscu, gdzie wznosi się dziś kościół Panny Marii przed Tynem, stał niegdyś kościółek romański z roku 1135. Należał do Dworu Tyńskiego, gdzie zatrzymywali się obcy kupcy, przywożący do Czech przeróżne towary Przebudowano go wprawdzie w stylu wczesnogotyckim, ale w połowie XIV wieku ustąpił miejsca budowie nowej świątyni, którą wykończono dopiero na początku XVI wieku. Mistrzowskim wytworem architektonicznym jest północny portal kościoła, będący dziełem warsztatu Parlera.

Dom Miejski Ten wspaniały gmach secesyjny, zbudowany w latach 1905-1911 według projektu Antonina Balśanka i Osvalda Polivki, wznosi się na pamiętnym miejscu. Właśnie tutaj stał niegdyś Królewski Dwór, rezydencja królów czeskich, założona przez Wacława IV w dobie, gdy znaczną część Zamku Praskiego zniszczył pożar. Również i kilku kolejnych władców zamieszkiwało na stałe ów Dwór na Starym Mieście; dopiero w roku 1483 Władysław II Jagiellończyk przeniósł swą siedzibę z powrotem na Zamek Praski. Później obiekty Królewskiego Dworu zmieniały swych właścicieli, stopniowo niszczały, aż wreszcie w 1903 roku zostały zburzone, a na ich miejscu zaczął wyrastać piękny gmach secesyjny, tworzący harmonijną kompozycję ze stojącą obok historyczną Bramą Prochową. Jego znakomitą architekturę secesyjną uzupełniają na elewacjach i we wnętrzach dzieła najwybitniejszych artystów czeskich tamtej doby. Nad portalem znajduje się wielka mozaika "Hołd składany Pradze", zaprojektowana przez Karela Spillara. Ten sam artysta jest autorem wystroju malarskiego Sali Smetany - centralnej części Domu Miejskiego oraz sali koncertowej. Ściany bocznych balkonów przyozdobione zostały alegorycznymi wyobrażeniami Muzyki, Tańca, Poezji i Dramatu, sufit sali - figuralnymi malowidłami pędzla Frantiśka Źeniska. Również inne pomieszczenia (z salonami włącznie) są bogato zdobione dziełami artystów, do których należeli m. in. rzeźbiarze: J. Maratka, L. Śaloun, J. V. Myslbek, czy malarze: A. Mucha, M. Svabinsky, J. Panuśka i M. Aleś.

Bazylika św. Jerzego Jest drugim co do wielkości kościołem Zamku Praskiego. Dwie białe smukłe, ale różnej szerokości wieże z opoki, lśnią w panoramie Hradczan. Kamień węgielny pod budowę św ątyni - natenczas jeszcze rotundy - położył około roku 920 książę Wratysław (ojciec św. Wacława). W 973 roku Mlada, siostra Bolesława II, założyła przy kościele klasztor. To właśnie ona, wyświęcona w Rzymie, sprowadziła do Czech pierwsze zakonnice reguły św. Benedykta. Mlada zainicjowała także rozbudowę i przekształcenie romańskiej rotundy w trójnawową bazylikę. Na początku XIII wieku do południowej wieży dobudowano późnoromańską kaplicę św. Ludmiły. Południowy portal bazyliki (od strony ul. Jirskiej) ozdobiony jest reliefem przedstawiającym scenę walki św. Jerzego ze smokiem (autor - Benedikt Ried). Aczkolwiek barok definitywnie zaznaczył się w południowej fasadzie bazyliki, obecny wygląd nadali kościołowi Francesco Caratti (w 1671 roku) i Frantiśek Maximilian Kańka (w latach 1718-1722). Na fasadzie umieszczone są figury księcia Wratysława i ksieni Mlady.

Pałac Wystawowy Tereny Wystawowe. Został zbudowany w roku 1891 przez architekta Bedricha Munzbergera w związku z Jubileuszową Wystawa Krajową. W 1897 i 1898 roku dokonano przebudowy secesyjnej według projektu architektów B. Ohmanna i A. Dryaka. Ostatnie przekształcenia z roku 1907 są dziełem Josefa Fanty. W 1991 roku cały zespół został w uroczystym duchu zrekonstruowany (łącznie ze słynną fontanną Kriźika) z okazji Czechosłowackiej Wystawy Jubileuszowej 1991.

Orloj Zegar ratuszowy.Wykonany został w 1410 roku przez zegarmistrza Mikulaśa z Kadania i astronoma Jana Śindela. W 1490 roku owa "cudowna machina" została przebudowana przez mistrza Hanuśa z Ruźy Figurki apostołów, które co godzinę ukazują się w okienkach Orloja, zostały zainstalowane dopiero w XVII wieku. W XIX wieku dokonano gruntownej naprawy zegara oraz umieszczono nową tarczę kalendarzową, będącą dziełem czeskiego malarza Josefa Manesa. Jednakże Orloj nie sprowadza się li tylko do figurek apostołów, Śmierci, Chciwości i Próżności; jest także wytworem wiedzy astronomicznej. Orloj pokazuje lata, miesiące, dni i godziny wskazuje wschód i zachód Słońca i Księżyca w znakach zodiaku. Jest rzeczą osobliwą, że w środku tarczy zegarowej widnieje Ziemia, wokół której krąży Słońce. Na praskim Orloju przedstawiono więc geocentryczną teorię budowy Wszechświata.

Brama Prochowa Zwana pierwotnie Nową Wieżą - zbudowana została po roku 1475 przez Mateja Rejska na koszt miasta. Wzniesiono ją na miejscu dawnej bramy (noszącej nazwę Obdarta), która była jedną z bram fortyfikacji staromiejskich. Inspirację i wzór dla Nowej Wieży (65 m wysokości) znalazł budowniczy Rejsek w Staromiejskiej Wieży Mostowej, będącej dziełem Petera Parlera. Również i Rejsek bogato ozdobił swą wieżę, z tym że nadał dekoracji wyraz bardziej niefrasobliwy. "Złoty wiek" tej wieży bramnej przypadł na czasy, kiedy w jej sąsiedztwie (w miejscu obecnego Domu Miejskiego) wyrastał Królewski Dwór (koniec XIV wieku) - rezydencja królów czeskich w dobie husyckiej. Gdy jednak Władysław II Jagiellończyk - który osobiście położył kamień węgielny pod budowę Nowej Wieży -przeniósł się stąd na Zamek, brama straciła swoją funkcję reprezentacyjną, a prace nad jej dalszą budową ustały, l tak wieża pozostała nie dokończoną budowlą, którą prowizorycznie zadaszone. Ciężki cios zadał bramie rok 1757, gdy Pragę oblegały wojska pruskie. Wtedy to wieża stała się składem prochu strzelniczego; od tego czasu zwana jest Prochową. Resztki pierwotnej dekoracji rzeźbiarskiej możemy obejrzeć na l piętrze wieży. W latach 1875-1886 architekt Josef Mocker dokonał renowacji Bramy Prochowej.