Polska w Uniach

Polska jest jednym z krajów europejskich, który w swojej historii wchodził zarówno w unię personalną, jak i unię realną. Najsłynniejszymi uniami, ogólnie znanymi są unie z Litwą. Jednak warto też wspomnieć o związkach naszego państwa z państwem węgierskim, jak i o unii polsko-saskiej.
Kazimierz Wielki sprawił, że Polska była w bardzo dobrej sytuacji ekonomicznej i politycznej, a ponadto uważana była w Europie za państwo z którym trzeba się liczyć. Polska mimo łączącego ją sojuszu z Węgrami uważana była za silne i samodzielne państwo. Po śmierci Kazimierza III Wielkiego, zgodnie z umową w Budzie z 1352 tron polski objął w 1370 roku Ludwik Węgierski. Miał on swoich przeciwników, którzy dążyli do tego by wszystkie ziemie Korony Królestwa Polskiego objął we władanie Kaźko słupski. Jednak przy braku jego zainteresowania odebrano mu wszystkie przypisane mu ziemie, łącznie ze Słupskiem. Ludwik Węgierski był przedstawicielem francuskiej dynastii Andegawenów panujących od 1308 roku na Węgrzech. Podczas panowania Ludwika Węgierskiego Polskę i Węgry łączyła unia personalna, za sprawą króla. Unia ta istniała w latach 1370 - 1382. Po wstąpieniu Ludwika na tron od Polski poodpadały liczne ziemie będące lennem Polski. Rozerwany został związek Polski z Rusią Czerwoną. Na skutek czego Ruś dostała z czasem pod władanie administracji węgierskiej. Ludwik zrzekł się w 1372 roku pretensji do Śląska, a także do Pomorza. Utrzymywał on przyjazne stosunki z Krzyżakami. Ludwik Andegaweński przebywał stale na Węgrzech i dlatego w Polsce w jego imieniu rządy sprawowała jego matka Elżbieta Łokietkówna. Węgrzy kontynuowali politykę Kazimierza Wielkiego - przyjazną dla miast. Mimo dobrej i sprawiedliwej polityki wobec państwa polskiego dynastia Andegawenów nie była w kraju za bardzo lubiana. Nie mogli oni sprawować silnej władzy , bo Ludwik nie miał autorytetu monarchy dziedzicznego. W 1382 roku po śmierci Ludwika Andegaweńskiego szlachta wypowiedziała się przeciwko podtrzymaniu unii z Węgrami.
Korona Polska szukając nowego sojusznika w 1385 roku połączyła się z Wielkim Księstwem Litewskim. Unia ta została podpisana w Krewie. Na tron polski w 1386 roku wstąpił władca litewski Władysław Jagiełło. Poślubił on królową Jadwigę. Objęcie tronu przez Jagiełłę sąsiednie państwa przyjęły bardzo niechętnie. Wiele obcych dynastii chciało zasiąść na polskim tronie, a oprócz tego Jagiełło był poganinem.
Jednym z głównych przyczyn zawarcia kolejnej unii personalnej pomiędzy Koroną i Księstwem, było niebezpieczeństwo zagrażające od północnej granicy. Byli to mianowicie Krzyżacy, którzy już od dłuższego czasu byli w konflikcie z Polską, a poza tym cały czas atakowali Litwę pod pretekstem jej chrystianizacji i walki z poganami, a zamiarami zajęcia Żmudzi i połączenia się z Zakonem Kawalerów Mieczowych. Litwini odebrać Krzyżakom argument do atakowania przyjęli chrzest z rąk Polski, odrzucając oferty innych państw, jak właśnie Krzyżacy, czy Cesarstwo. Jagiełło nie chciał uzależniać swojego państwa od wrogich narodów. Późną jesienią 1396 roku wyruszyła misja chrześcijańska. Na jej czele stanął sam Jagiełło, manifestując swoją gorliwość do bycia chrześcijańskim władcą.
Połączenie tych dwóch państw wzmocniło obie strony, a zarazem stworzyło nową potęgę militarną w środkowej Europie. Polska poprzez unię z Litwą zyskiwała nie tylko nowe tereny, ale zmieniło się także ukierunkowanie polityki zagranicznej - ekspansji bardziej na wschód i południe.
Po wstąpieniu Władysława na tron, do zwierzchnictwa nad Litwą wyznaczył on swego brata Witolda. Witold knuje z Krzyżakami, aby w zamian za Żmudź otrzymać koronę litewską, jednak w 1399 roku Witold powraca do Jagiełły i Polski. Krzyżacy mimo tego nadal walczą o Żmudź z Litwą. Do wojny włącza się Polska broniąc Litwy. Wojnę tę pakt polsko-litewski wygrał, co załamało potęgę Krzyżaków.
W 1413 roku unia w Horodle, pomiędzy Polską i Litwą miała za zadanie ponowić i uregulować różnice pomiędzy państwami, jak np. różnica w rozumieniu i interpretowaniu zasad unii krewskiej. Polacy traktowali te zasady jako podstawę do inkorporacji, czyli wcielenia Litwy w granice Korony, zaś strona litewska podkreślała odrębność swojego państwa. Postanowiono także, aby utrzymać odrębność Polski od Litwy, co znaczyło, że Jagiełło zostanie Wielkim Księciem Litwy dopiero po śmierci Witolda.
Zapoczątkowany został proces tworzenia się unikalnej kultury w wyniku połączenia cywilizacji łacińskiej z elementami kultury ruskiej i litewskiej. Ponadto Polska została wciągnięta w nowe konflikty z Moskwą i Tatarami, jako że wówczas zatargi z nimi miała Litwa. Do zerwania unii Litwy z Polską doszło, w momencie gdy polski król Władysław II Jagiełło wysłał po zamordowaniu Zygmunta Kiejstutowicza na Litwę Kazimierza Jagiellończyka jako namiestnika. Panowie litewscy chcieli mieć jednak własny dwór monarszy, dążyli do ujęcia rządów we własne ręce, a nie godzili się na oddanie ich Polakom. Z inicjatywy dawnego marszałka dworu Jana Gasztołda Kazimierz został Wielkim Księciem Litewskim, a nie tylko namiestnikiem. Jednak jego władzy nie zaakceptowali ani dwór, ani polscy możnowładcy, ani nawet jego brat - król. Wkrótce po śmierci Władysława II, w najgorszym dla Polski momencie, gdy panowało w Polsce bezkrólewie doszło do zerwania unii polsko - litewskiej.
W latach 1440 - 1444 Polska i Węgry zostały zjednoczone unią, ponieważ młody władca polski Władysław III objął po śmierci Albrechta Habsburga tron węgierski. Zjednoczone państwa rozpadły się, gdy król zginął w 1444 roku w bitwie pod Warną.
W 1569 roku doszło do zawarcia kolejnej unii polsko - litewskiej na sejmie w Lublinie trwającym prawie pół roku. Zanim jednak doszło do podpisania umowy w obu krajach powstały liczne obozy mające swoje racje i własną wizję przyszłej unii. W Polsce powstały dwa takie obozy. Pierwszy z nich reprezentowała średnia szlachta należąca w większości do ruchu egzekucyjnego. Uważali oni, że powinna zostać zawarta unia realna zacieśniająca stosunki z Litwą w obliczu groźby wymarcia dynastii Jagiellonów. Drugi obóz składał się z magnaterii polskiej, która była za inkorporacją całej Litwy i utworzeniem Nowej Polski - kolejnej dzielnicy Królestwa Polskiego. W Polsce największymi zwolennikami zamiany unii personalnej na realną byli wcześniej wymienieni członkowie ruchu egzekucyjnego. Chcieli oni zacieśnić stosunki polsko - litewskie.
Na Litwie powstały także dwa obozy. W skład pierwszego wchodziło rycerstwo, które było za przeprowadzeniem unii, było także wielkim sojusznikiem ruchu egzekucyjnego w Polsce. Rycerstwo litewskie dążyło do tego, by uzyskać te same przywileje i prawa co szlachta koronna. Natomiast magnateria litewska była zdecydowanie przeciw unii, ponieważ zachwiałoby to jej dominującą pozycję w kraju. Jednak 4 lipca 1569 roku mimo prób zerwania obrad doszło do podpisania akt unijnych i powstały dwa suwerenne państwa zwane Rzecząpospolitą Obojga Narodów. Na mocy podpisanych umów Polska inkorporowała Podlasie, Wołyń i Kijowszczyznę. Ustanowiono ponadto, że oba państwa będą miały wspólnego monarchę, czuli Zygmunta Augusta, a po jego śmierci miała nastąpić wspólna elekcja przyszłego władcy. Wspólne miały być także sejm z izbą poselską i senatem. Szlachta litewska wywalczyła także by wspólne były prawa i przywileje szlacheckie, przyrównujące i uprawniające ją na równi z szlachtą polską. Poza tym oba państwa łączyła wspólna moneta. Osobne natomiast miały być ważniejsze, centralne urzędy w państwach. Ponadto każde państwo posiadało własną armię, ale cele polityki zagranicznej i jej ukierunkowanie były wspólne. Skarb wraz z sądownictwem miały być także oddzielne w obu krajach. Tak więc wspólna była władza ustawodawcza, a sądownicza i wykonawcza ( bez monarchy ) były osobne. Unia Lubelska zezwalała poruszać się i osiedlać bez żadnych przeciwwskazań na całym terenie Rzeczypospolitej.
Unia Lubelska pociągnęła za sobą liczne konsekwencje, zarówno korzystne jak i te nie korzystne dla Polski. W kraju wzmocniła się pozycja magnaterii i możnowładców, gdyż nowo nabyte przez Koronę ziemie zasiliły głównie posiadłości magnackie ograniczone przez ruch egzekucyjny. Włączenie nowych ziem wciągnęło Polskę w wojny z Tatarami, Turkami, a z czasem i z Moskwą. Polska stała się swoistą tarczą obronną dla zachodu przed Islamem, ale i pomostem handlowym pomiędzy wschodem i zachodem. Ziemie ruskie stały się miejscem licznych konfliktów na tle religijnym i etnicznym, sprawiło to, że Polska była najbardziej zróżnicowanym krajem pod tymi względami w Europie. Część zachodnia obu narodów, czyli Polska była gęsto zaludniona i dobrze zagospodarowana, natomiast część wschodnia, czyli litewska była mniej zaludniona i uboższa.
Na tron Polski wstąpili poprzez elekcję Sasowie. Związki Polski z Saksonią trwały dość długo, ponieważ od 1697 do 1763. Król August II tworząc unię realną pomiędzy Saksonią i Rzecząpospolitą miał nadzieję, że rolnicza Polska i uprzemysłowiona Saksonia stworzą razem potężne i zgrane mocarstwo. Niestety oba te kraje dzieliły zbyt duże różnice. Po pierwsze kraje te różnią się wielkością, Saksonia była za daleko od Polski by móc sprawnie ingerować w jej sprawy. Po drugie Polska była chrześcijańska, a Saksonia luterańska. Jako inne różnice można wymienić wielkość stałej armii, a także rozwój gospodarczy i społeczny. August II chciał stworzyć silne państwo, przepełniony był idealistycznymi myślami o niezmiernych korzyściach dla obu krajów, liczył bardzo na poparcie Saksonii w jego dążeniach.
August wciągnął Polskę w wojnę o Inflanty, a z powodu licznych przegranych ze Szwedami konfederacja warszawska w 1704 roku detronizuje Sasa. Pod presją Szwedów koronowany zostaje Stanisław Leszczyński w 1704 roku. W tym samym roku przeciwnik Szwecji, czyli Rosja poparła Augusta II na konfederacji sandomierskiej. Wybuchła wtedy wojna domowa w Polsce i powstało przysłowie "Jedni do Sasa, inni do Lasa". W 1706 roku po kolejnych porażkach militarnych zrzekł się tronu. W 1715 roku zawiązano konfederację tarnogrodzką opowiadająca się przeciw poczynaniom wojsk saskich na terenie Rzeczypospolitej. W 1717 był tzw. Sejm niemy na którym doszło pod presją Rosji do kompromisu pomiędzy Augustem II i konfederatami. Od tej pory Rzeczpospolita była niepodległa, ale nie suwerenna. Ponadto podkreślono personalny charakter unii polsko - saskiej, nakazano wyjść wojskom saskim z Polski. Ograniczono kompetencje hetmanów, a także ustanowiono liczbę stałego wojska w liczbie ok. 28 tyś. Unia polsko - saska dobiegła końca wraz ze śmiercią Augusta III w 1763 roku. Saksonia została zaatakowana przez Prusy na czele z Fryderykiem II. Polacy natomiast za związane z tym nie powodzenia obarczyli Sasów.
Dla Polski wszystkie unie wnosiły dużo zmian do historii, warunkowały nawet losy całych dynastii. Dzięki połączeniom Polacy często stawali się potęgą w Europie, ale też często wciągani byliśmy w liczne wojny i zatargi, z których nie zawsze wychodziliśmy zwycięską ręką. Obecnie także dążymy do unii, ale z całą Europą, do Unii Europejskiej.




Źródła:
- P. Pieśniarczyk - Historia w Pigułce.
- J. Tazbira - Zarys Historii Polski
- M. Tymowski, J. Kieniewicz, J. Holzer - Historia Polski
- Nowa Encyklopedia PWN
- T. Cegielski, K. Zielińska - Historia 2, Dzieje Nowożytne
- H. Samsonowicz, A. Sucheni-Grabowska - Dzieje Narodu I Państwa Polskiego