Środki poetyckie

Alegoria – motyw zawarty w dziele literackim, np. postać, zdarzenie, który oprócz znaczenia dosłownego ma sens dodatkowy, domyślny, czyli alegoryczny.

Aliteracja - to powtórzenie w celach ekspresywnych jednej lub kilku głosek na początku lub w akcentowanych pozycjach kolejnych wyrazów tworzących zdanie lub wers.

Anafora – środek poetycki polegający na powtórzeniu tych samych wyrazów na początku następujących po sobie wersów, strof.

Apostrofa – bezpośredni, często uroczysty zwrot do osoby, pojęcia, przedmiotu, np. ,,Litwo! Ojczyzno moja!”

Archaizm – element języka dawnej epoki historycznej, który wyszedł z użycia lub został zastąpiony przez inny, nowszy, np. kmieć, jeno, sierce, dziem.

Epifora - figura stylistyczna polegająca na powtórzeniu tego samego słowa lub zwrotu na końcu następujących po sobie wersów, strof, zdań, grup składniowych.

Epitet – wyraz, który w tekście literackim jest określeniem rzeczownika. Może nim być przymiotnik, imiesłów przymiotnikowy, a także rzeczownik.

Hiperbola – przedstawienie jakiegoś zjawiska w sposób wyolbrzymiający jego wygląd, znaczenie, działanie, np. oszaleć ze szczęścia, płomienna miłość.

Inwokacja – rozwinięta, pełniejsza treściowo apostrofa, umieszczona na początku utworu, najczęściej epopei. Zawiera z reguły prośbę autora skierowaną do istoty nadprzyrodzonej (Bóg, muza).

Neologizm – nowy wyraz (wyrażenie zwrot) nazywający nowy przedmiot, pojęcie, czynność.

Oksymoron - wyrażenie złożone z dwóch przeciwstawnych znaczeniowo składników, zwykle z rzeczownika i określającego go epitetu, czasownika i przysłówka, ukazujące właściwości, stany, działania itp. o charakterze paradoksalnym, łączącym w jedną całość sprzeczności, stosując pozorną nielogiczność w celu podkreślenia złożoności obrazu lub pojęcia, np. "ogień-blednie”, ,,blask-ciemnieje".

Onomatopeja - wyrazy dźwiękonaśladowcze, naśladowanie zjawisk pozajęzykowych (np. tętentu konia, szumu morza, bicia dzwonów).

Ożywienie (animizacja) - odmiana metafory polegająca na nadawaniu przedmiotom martwym lub zjawiskom przyrody cech istot żywych, np. wierzba płacząca, bieda piszczy, dąsa się okręt.

Peryfraza - omówienie, polegające na zastąpieniu zwykłego, prostego określenia innym, szerszym, rozbudowanym, często o charakterze metaforycznym.

Porównanie – zestawienie jednego zjawiska z drugim, podobnym. To drugie zjawisko pozwala wówczas pełniej zrozumieć pierwsze. Porównanie składa się z dwóch członów połączonych spójnikami: jak, niby, na kształt, niczym, np. ,,gryka jak śnieg biała”.

Powtórzenie - zabieg stylistyczny polegający na wielokrotnym użyciu tego samego wyrazu, zespołu wyrazów, wersów lub zwrotek celem uzyskania podkreślenia znaczenia, zwiększenia ekspresji, np. „Zieleń, zieleń, coraz więcej zieleni”.

Przenośnia (metafora) – główny element języka poetyckiego polegający na połączeniu słów niezgodnie z ich podstawowym znaczeniem, np. łagodne oko błękitu, toczą się krajobrazy.

Przerzutnia – przeniesienie części zdania lub jego równoważnika z poprzedniego do następnego wersu.

Pytanie retoryczne - pytanie zadane przez podmiot liryczny nie w celu uzyskania odpowiedzi, lecz w celu skłonienia odbiorcy do przemyśleń na określony temat lub podkreślenia wagi problemu.

Symbol – znak sensów i treści ukrytych, niewypowiedzianych wprost. Symbolem może być postać, zdarzenie, przedmiot, miejsce, np. symbolem mądrości jest sowa.

Średniówka – wewnętrzny podział w wersie, słyszany podczas czytania jako pauza, odstęp na oddech. Stosowany w utworach poetyckich, których wersy mają jednakową liczbę sylab (więcej niż osiem).

Synonim - wyraz lub dłuższe określenie równoważne znaczeniowo innemu, lub na tyle zbliżone, że można nim zastąpić to drugie w odpowiednim kontekście. Synonimia może dotyczyć konstrukcji składniowych (mówić wiersz - mówić wierszem), form morfologicznych (profesorowie - profesorzy) i leksemów.

Uosobienie (personifikacja) - rodzaj animizacji polegający na przedstawianiu przedmiotów martwych, zjawisk natury i kosmosu, zwierząt, roślin, a w szczególności pojęć abstrakcyjnych jako postaci ludzkich.

Wykrzyknienie - krótkie zdanie wykrzyknikowe wtrącone w tok wypowiedzi, wyrażające bardzo silną emocję. Wykrzyknienie często występuje w formie apostrofy. np. „Przeklęty, kto zasmuca matkę swoją!”.