W jaki sposób i dzięki czemu Rzymianie stworzyli najlepszą armię świata starożytnego?

W jaki sposób i dzięki czemu Rzymianie stworzyli najlepszą armię świata starożytnego? Jakie funkcje pozamilitarne pełniła armia w starożytnym Rzymie?


Powodem romanizacji i uzależnienia tak wielkich obszarów przez Cesarstwo Rzymskie była świetnie rozwinięta armia rzymska. Celem wychowania starożytnego Rzymu było właśnie przygotowanie wyszkolonych kadr urzędników i wojowników. Po nauce wstępnej
[6 - 17 rok życia], młody Rzymianin zaczynał praktykę w urzędach lub służbę wojskową.
Ale to nie wystarczyło. Armię trzeba było dostosowywać do zmieniających się warunków technicznych. I trzeba było wykorzystać wszystkie atrybuty, żeby armia ta była najlepszą.
I te wszystkie atrybuty właśnie wykorzystali Rzymianie.
Armia rzymska do I w. p.n.e. miała charakter obywatelskiego pospolitego ruszenia, zwoływanego w razie potrzeby. Obowiązek służby obejmował wszystkich posiadających ziemię mężczyzn wieku 17-46 lat.
Żołnierze sami ponosili koszty uzbrojenia i ekwipunku, dlatego w organizacji wojska rzymskiego decydującą rolę odegrał w tym czasie cenzus majątkowy. Przedstawiciele pierwszych czterech klas majątkowych służyli w jeździe i ciężkozbrojnej piechocie, ostatnia klasa tworzyła lekkozbrojnych. Ze służby wojskowej byli zwolnieni nie posiadający ziemi.
Początkowo żołnierz rzymski był uzbrojony na wzór grecki w ciężką włócznię [hasta], miecz, lekki pancerz, okrągłą tarczę, hełm i nagolennice. Piechota walczyła w falandze, jazda odgrywała rolę pomocniczą. W okresie wojen samnickich [343-290 r. p.n.e.] falanga okazała się nieprzydatna w trudnym, górskim terenie, gdzie przeciwnik stosował odmienny system walki [broń miotającą]. Dawne centurie zastąpiono więc trzydziestoma manipułami,
w miejsce falangi powstał szyk manipularny: utworzono trzy rzuty ciężkozbrojnej piechoty [kolejno- hastati, principles i triarii] po 10 manipułów, które do boju ustawiane były w ten sposób, że manipuły linii następnej kryły luki między manipułami linii poprzedzającej.
Z biegiem czasu szyk bojowy zmieniał się [przejmowano często elementy taktyki nieprzyjaciela, np. Scypion Afrykański podpatrzył działania taktyczne Hannibala w bitwie pod Baeculą w 208 r. p.n.e.], a armia nabierała coraz więcej elastyczności w bitwach
i operacjach wojskowych. Zamiast ciężkiej włóczni wprowadzono lekką [pilum], przeznaczoną do miotania. Nastąpiła także indywidualizacja walki – rzut włócznią i walką wręcz mieczem [wprowadzono miecz obosieczny – gladius]. Manipuł miał swobodę ruchów
i był podporządkowany jedynie ogólnemu planowi bitwy. Dawna zasada podziału według cenzusu została zastąpiona kryterium indywidualnych walorów żołnierza: wyszkolenia, sprawności, a zwłaszcza wieku, według którego przydzielano do poszczególnych rzutów [hastati – do 24 lat, principles – do 30 lat, triarii – do 46 lat].
Decydującym czynnikiem powodującym świetność armii starożytnego Rzymu była dyscyplina panująca wśród żołnierzy. Zmuszeni oni byli słuchać dowódców z powodu przysięgi. Różnie karano złamanie tej przysięgi: lenistwo karane było spędzeniem nocy poza bezpiecznym obozem, za dezercję w obliczu wroga groziło zachłostanie na śmierć,
zaś za narażenie oddziału na niebezpieczeństwo - śmierć przez ukamienowanie.
Zasadniczych reform dokonał w końcu II w. Mariusz. Wobec nieustannie wzrastającej ilości nie posiadających majątku obywateli rzymskich i wynikających z tego trudności rekrutacyjnych Mariusz dopuścił do służby ochotników z proletariatu, otwierając tym samym drogę do przekształcenia wojska rzymskiego w zaciężną armię zawodową. Nastąpiły także zmiany w taktyce, np. zgładzono zasadę ustawiania legionu do boju w trzech rzutach, wprowadzając także, stosownie do potrzeby, dwa, a nawet jeden rzut.
W taktyce dużą rolę odgrywały obozy warowne [castra] zakładane według ściśle określonego planu, który przetrwał z małymi zmianami do końca istnienia rzymskiej wojskowości. Stanowiły one miejsca noclegu lub schronienia w wypadku odwrotu, punkty oparcia w operacjach wojennych oraz miejsce zamieszkania podczas dłuższych postojów [zimowe i letnie].
Równocześnie, wraz z utworzeniem pierwszych prowincji, w wojsku rzymskim pojawiły się prowincjonalne kontyngenty [auxilia], początkowo tylko w lekkich rodzajach broni [łucznicy, procarze, itp.]. Po wojnie ze sprzymierzeńcami [81-79 r. p.n.e.] i nadaniu im obywatelstwa rzymskiego znikli dawni socii [dodatkowe kontyngenty wystawiane przez miasta italskie sprzymierzone z Rzymem] na korzyść kontyngentów pozaitalskich [auxilia], dostarczających lekkiej jazdy, łuczników, procarzy i lekkozbrojnej piechoty. Żołd, który początkowo był odszkodowaniem za koszty uzbrojenia i utrzymania, stopniowo wzrastał, odgrywając coraz większą rolę.
Właściwym jednak twórcą wojska stałego, opartego na zaciągu był Oktawian August. Regularną armię rozmieszczono w prowincjach nadgranicznych [gł. nad Renem i Dunajem]
i pod koniec rządów Oktawiana Augusta liczyła ona 25 legionów [później liczba legionów wzrosła do 30]. Ponadto istniały wspomniane już wcześniej oddziały pomocnicze (auxilia). Ogólna liczebność armii rzymskiej sięgała ok. 250 tys. żołnierzy. Legiony w okresie dynastii julijsko-klaudyjskiej rekrutowały się z mieszkańców Italii, od rządów Wespazjana rozpoczęła się rekrutacja z mieszkańców prowincji, a od czasów Hadriana mieszkańcy służyli na terenie ich ojczystych prowincji. Oddziały pomocnicze rekrutowały się z nieobywateli, którzy
po zakończeniu służby wojskowej uzyskiwali prawa obywatelskie, co powodowało wśród nich większą chęć naboru do armii rzymskiej. Służba ta trwała 25-30, a nawet 40 lat. Żołnierze do czasów Septymiusza Sewera pozbawieni byli prawa zawierania małżeństw,
co eliminowało chęć opuszczenia armii i powrotu do żony/dzieci. Po odbyciu służby wojskowej weterani otrzymywali odprawę pieniężną oraz działki ziemi
W okresie cesarstwa armia stała się podstawą władzy cesarzy, równocześnie
zaś odgrywała coraz większą rolę jako czynnik polityczny, decydujący często w sprawach wewnętrznych państwa. Armia rzymska pełniła także wiele innych funkcji pozamilitarnych, np. specjalne oddziały pełniły też służbę porządkową w Rzymie: funkcjonowały jako „straż miejska” [cohortes urbanae] oraz straż pożarna [cohortes vigilium]. W uprzywilejowanej sytuacji znajdowali się stacjonujący w bezpośredniej bliskości Rzymu pretorianie: zajmowali się ochroną cesarza. Oraz ważna funkcję językową pełnili także żołnierze, znajdujący się na obrzeżach cesarstwa, bowiem używając łaciny rozpowszechniali ją wśród ludów graniczących z cesarstwem.
Podsumowując nie da się zanegować stwierdzenia, że armia starożytnego Rzymu była najlepszą armią tamtego świata. Wysokie zaawansowanie techniczne, doskonała dyscyplina oraz udoskonalane i mieszane taktyki zapewniły cesarstwu wiele zwycięstw. A podbijając obszerne ziemie wprowadzili tam swoje zdobycze cywilizacji, zdobycze techniki.