Artur Evans

Evans, Sir Arthur
John

1851-1941


Archeolog angielski, prof. Oksfordu; Był synem walijskiego przemysłowca, który amatorsko zajmował się archeologią. Syn odziedziczył po nim zamiłowanie do tej dziedziny nauki i został w roku 1884 kuratorem oksfordzkiego Ashmolean Museum. Specjalista od kultury kreteńskiej oraz wpływ jaką miała na kulturę mykeńską, inicjator wykopalisk na Krecie; od 1900 pracował w Knossos odkrywając m. in. pałac z II tysiąclecia p. n. e. , pełnego zabytków, dzieł sztuki i przedmiotów codziennego użytku oraz inskrypcje w piśmie linearnym; 1911 uszlachcony w uznaniu jego odkryć archeologicznych;

Wykopaliska Evansa udowodniły, że Kreta i jej cywilizacja należała do przodujących w III tysiącleciu p. n. e. Opublikował: Cretan Pictographs, Prae-Phoenician Script (1895), The Mycenaean Tree and Pillar Cult (1901) oraz Palace of Minos at Knossos t. 1-4 (1921-1936).
W 1900r. Arthur Evans rozpoczął swoje prace wykopaliskowe w Knossos. Nie były to pierwsze prace wykopaliskowe w Knossos, pierwszym który zapoczątkował badania był grek Minos Kalokairinos. Było to w roku 1878, ale dopiero Evans odkrył pałac i tym samym wydobył na światło dzienne nieznaną cywilizację - być może najstarszą w Europie. Podstawowe prace wykopaliskowe zajęły cztery lata a przez resztę swojego życia Evans kontynuował prace w Pałacu Knossos, rekonstruując i budując, głównie ze względu na zabezpieczenie odkrytych szczątków przed warunkami atmosferycznymi które to po 3500 latach przebywania w ziemi ujrzały światło dzienne.

Evans określił odkryte budynki jako Pałac Knossos a cywilizację która go zbudowała - minojską, od nazwy mitycznego króla Minosa. Od tego czasu funkcje jakie spełniały te budowle jak i inne tego typu pałace były często kwestionowane i próbowano nadać im nowe znaczenia. Za alternatywę uznano funkcje czterech wielkich pałaców Minojskiej Krety jako świątyń lub centrów administracyjnych lub i jedno i drugie, a jedna z interpretatacji określa Knossos jako nekropolię - wielkie miejsce pochówków do którego miała dostęp mała grupa kapłanów i balsamistów. Stosując się do przyjętej konwencji, miejsce to nazywa się Pałacem.

Evans, tak jak i my wszyscy był człowiekiem swoich czasów, a jego czasy to czasy Wiktoriańskiej Anglii. Jak wielu innych archeologów w tym czasie Evans był archeologiem amatorem. Tylko bogacz i ludzie, mający dużo czasu mogli prowadzić takie prace wykopaliskowe jakie prowadził Evans w Knossos bowiem profesjonalni archeolodzy uzyskiwali od rządu niewielką pomoc, mniejszą niż obecnie. Jesteśmy szczęśliwcami, że Evans był lepszym archeologiem niż wielu mu współczesnych, po części dlatego, że jego ojciec był również archeologiem amatorem. Nie mniej ważne, Evans otrzymał wsparcie od wspaniałej grupy Brytyjskich archeologów włącznie z Theodore Fyfe i Duncan Mackenzie jak też i utalentowanych greków Cypriot Gregorios Antoniou oraz Kreteńczyka z pochodzenia Emmanouela Akoumianakis, zwanego Manolaki, który później zginął w walce z Niemcami podczas bitwy o Kretę.

Mckenzie odgrywał szczególną rolę w pracach wykopaliskowych prowadząc dziennik prac w którym notował wszystkie wydarzenia. Prawdopodobnie miał on najlepsze naukowe podejście ze wszystkich archeologów biorących udział w pracach wykopaliskowych basenu morza Egejskiego. Później nieszczęśliwie zapadł na chorobę psychiczną co uczyniło jego niezdolnego do dalszych prac.
Choć wiele uwag krytycznych poczyniono Evansowi za odbudowę przed stu laty części Knossos to mogło być znacznie gorzej gdyby Heinrich Schliemann zdołał odkupić ziemię w Knossos. Historia mówi, że Turek który sprzedawał ziemię zbyt wysoko ocenił liczbę drzew oliwnych na co biznesmen Schliman odstąpił od transakcji i Evans mógł zostać właścicielem ziemi i prowadzić prace intensywne prace tak jak Schliemann prowadził je w Troi.

Nie dziwi fakt, że usytuowanie Evansa w bogatej klasie średniej wiktoriańskiej Anglii wpłynęło na jego obraz społeczeństwa minojskiego z perspektywy monarchii Brytyjskiej. Evans zidentyfikował Knossos jako pałac a następnie wielu odkopanym pomieszczeniom nadał funkcje pomieszczeń użytkowych minojskiego króla i królowej. Odbudował też dużą część budynków, niekiedy w wątpliwy sposób, choć w niektórych przypadkach, np. wielkich schodów było to konieczne bowiem gdyby nie podjęte prace mogły one upaść na pracujących robotników. Zastosowany przez Evansa w Knossos sposób rekonstrukcji, polegający na odbudowie zniszczonych budowli współczesnymi technikami i materiałami do dziś budzi wiele kontrowersji. Być może dlatego w Fajstos zdecydowano się tylko na odkopanie i zabezpieczenie odkrytych pozostałości pałacu, przeprowadzając rekonstrukcję w minimalnym stopniu. Knossos zostało dość swobodnie zrekonstruowane przez Evansa. Odnowienie to jest źródłem poważnych kontrowersji pomiędzy archeologami. Stało się jasne, że większa część górnego poziomu, w tym. Piano Nobile, to czysta fantazja Evansa. Nawet jeśli tak jest, to jego wyobrażenie o wyglądzie pałacu jest równie dobre jak każde inne. Oglądanie innych zabytków nabiera większego znaczenia, jeśli widziało się wpierw Knossos. Bez przeprowadzonej renowacji niemożliwością byłoby wyobrażenie sobie tego wielopiętrowego pałacu, ceremonialnych schodów, dziwnych, ciężkich kolumn i wesoło pomalowanych murów, które wyróżniają to miejsce.

Z pozycji współczesnej wiedzy krytyka podejścia do prac archeologicznych Evansa jest bezprzedmiotowa. Powinniśmy być wdzięczni, że dużą część majątku przeznaczył na odkopanie Knossos i poświęcił całe swoje życie nad studiami kultury minojskiej. Dziś, nie akceptujemy wszystkiego co powiedział o tej cywilizacji. Przez 60 lat po jego śmierci prowadzono wiele prac wykopaliskowych i zebrano wiele nowych materiałów ale prace Evansa stanowią podstawę dla dalszych prac nad badaniem kultury minojskiej.

Sanktuarium jest fenomenem z okresu średnio minojskiego MM I. Sanktuarium na górze Iuktas służyło pałacowi minojskiemu Knossos. Przypuszczalnie zbudowano je w okresie MM IA to jest około 2100 p. n. e. Pierwszym który odkopał sanktuarium był Evans (1909r).
Sanktuarium znane też jest pod inną nazwą - Psilli Korfi. Znajduje się ono 13 km na płd-zach od Knossos skąd szczyt Iuktas jest dobrze widoczny. Na wschód od sanktuarium leży wieś Archanes która w czasach minojskich była dużą osadą, możliwe, że posiadała też i pałac. Nieszczęśliwie, na miejscu osady minojskiej zbudowano współczesną wieś co uniemożliwia przeprowadzenie właściwych prac wykopaliskowych. Gdy Artur Evans odkopał Iuktas stwierdził on, że był to dom kapłana z okresu wczesno egejsko-kreteńskiego typu "pokój z kuchnią".
Prace wykopaliskowe zostały wznowione w 1974 r pod kierownictwem Alexandry Karetsou która opisała swe prace w artykule "Sanktuaria - Kulty w epoce Brązu Egejskiego". Wkrótce okazało się, że to co Evans brał za dom kapłana, faktycznie są to pozostałości sanktuarium na otwartym powietrzu posiadającym dwu stopniowy taras zorientowany płn-płd. Do ołtarza prowadziła z południa rampa zidentyfikowana już przez Evansa.

Przemożny wpływ na kulturę mykeńską wywarły kontakty z minojską Kretą, o czym świadczą liczne przedmioty pochodzenia minojskiego oraz minojskie motywy w dziełach sztuki tworzonych na lądzie greckim. Obecność w materiale archeologicznym dowodów na niezwykle ożywione kontakty Mykeńczyków z Minojczykami sprawiła, że badacze zaczęli toczyć ze sobą spór na temat przyczyn kulturowej przemiany. Ponieważ mykeńska sztuka i rzemiosło w połowie II tysiąclecia p. n. e. wykazują wiele cech naśladowania kreteńskich wzorców, Arthur Evans - archeolog, odkrywca Knossos - doszedł do wniosku, że minojscy koloniści, którzy bez wątpienia osiedlali się na egejskich wyspach, między innymi na Therze, dotarli także na ląd grecki i odegrali inspirującą rolę w rozwoju kultury mykeńskiej. Twierdzenie to, sprowadzające kulturę mykeńską do drugorzędnej roli, dotknęło do żywego archeologów badających Mykeny, w wyniku czego narodziła się trwająca w zasadzie do dziś dyskusja na temat związków między obydwiema kulturami. Kultury te nie były z całą pewnością identyczne. Mykeńczycy i Minojczycy mówili różnymi językami. Mykeńczycy składali bogom ofiary całopalne, Minojczycy nie. Minojczycy wznosili sanktuaria w rozmaitych miejscach rozrzuconych po całej Krecie: w jaskiniach, na szczytach wzgórz i w wiejskich domach; Mykeńczycy nie budowali świątyń z dala od miejsca zamieszkania. Kiedy w XIV wieku p. n. e. Mykeńczycy zaczęli wznosić swoje pałace, przypominające pałace kreteńskie, centralnym punktem tych budowli uczynili - inaczej niż Minojczycy - megaron, pomieszczenie z dużym ceremonialnym paleniskiem pośrodku i tronem dla władcy. Niektóre pałace miały więcej niż jeden megaron, mogły mieć dwie kondygnacje i kolumny podtrzymujące sklepienie ponad znajdującymi się na drugim poziomie balkonami.