Determinizm a zjawiska parapsychiczne

„Determinizm a zjawiska parapsychiczne”

Na początku należałoby wyjaśnić pojęcie determinizmu i zjawisk parapsychicznych.
Według Encyklopedii PWN „Determinizm to pogląd, zgodnie z którym zajście każdego zdarzenia jest wyznaczone jednoznacznie przez zdarzenia poprzedzające je w czasie”. Ze względu na dziedzinę wyjaśniania wyróżnia się:
Determinizm przyrodniczy, który dotyczy sposobu powiązania i prawidłowego następowania po sobie zdarzeń oraz procesów fizycznych i biologicznych; determinizm filozoficzny jako metafizyczna koncepcja struktury i działania bytów wyjaśnia przyczynowe powstanie bytów i procesów w świecie terminologii metafizycznej; determinizm psychospołeczny przyjmujący czynniki natury organicznej lub kulturowo – społecznej za determinanty działalności psychiki oraz zachowań człowieka i zakłada, że są one włączone w łańcuch przyczynowy zamknięty w sobie (np. przyczyny i skutki); w wyniku takiej koncepcji człowiek stanowi układ procesów, w których nie ma miejsca na wolne działanie oraz determinizm teologiczny dotyczący relacji między Bogiem a człowiekiem.
Natomiast ze względu na sposób determinowania wyróżnia się:
Determinizm przyczynowy utożsamiany jest z przyczynowością, która wyraża regularne następstwo zjawisk oraz dynamiczne oddziaływanie między nimi; każdy skutek jest zdeterminowany swą przyczyną; determinizm mechaniczny określa przebieg zdarzeń i procesów będących szczególnym zainteresowaniem zwłaszcza mechaniki klasycznej; ujmuje się go funkcjonalnie i wyraża w języku matematycznym w równaniach różniczkowych; determinizm strukturalny jest konsekwencją budowy układu, w którym zachodzą związki między strukturą jako całością a jej elementami; determinizm teologiczny określa relacje pomiędzy przedmiotem działającym a celem działania; byty nieożywione podlegają prawom fizyki, które nakreślają im kierunek działania, a organizmy żywe mają cel działania zakodowany w swej strukturze (DNA); działanie człowieka związane jest z jego strukturą i świadomością, a cel determinuje jego działanie o tyle, o ile zostanie wybrany oraz determinizm statystyczny według którego prognozy formułuje się na podstawie częstotliwości występowania pewnych zjawisk.
Wikipedia zjawiska paranormalne określa tak: „termin stosowany w literaturze pseudonaukowej, obejmujący zjawiska, których istnienie jest postulowane zwykle na podstawie relacji świadków, ale nie zostało potwierdzone w rzetelny, naukowy sposób”.
Do zjawisk parapsychicznych zalicza się telepatię, kryptoskopię, radiestezję i wiele innych, ale tylko te wymienione, zgodnie z kryteriami istnienia zjawisk parapsychicznych można uznać za występujące.
Encyklopedia PWN z 1961 roku określa telepatię jako rzekome bezpośrednie przekazywanie i odbieranie na odległość myśli bez udziału narządów zmysłowych. W 1975 roku w encyklopedii tego samego wydawnictwa hasło telepatia już jest potraktowane mniej napastliwie i znika słowo rzekome. Pojawia się natomiast informacja, że telepatia jest przedmiotem prób interpretacji naukowych.
Radiestezja czyli różdżkarstwo to dziedzina psychotroniki obejmująca wykrywanie anomalii geologicznych (np. uskoków), cieków wodnych, złóż minerałów itp. na podstawie reakcji biologicznych badacza (radiestety) w strefach występowania tzw. promieniowania geopatycznego, głównie za pomocą różdżki lub wahadełka.
Kryptoskopia to zdolność odczytywania tekstu bez pomocy wzroku.
Telekineza (psychokineza) to możliwość zdalnej kontroli np. przesuwania przedmiotów znajdujących się w polu widzenia lub poza nim. Zjawisko to nie jest do końca zbadane i prawdopodobnie polega na skierowaniu w stronę przedmiotu silnego pola elektromagnetycznego wytwarzanego przez mózg. Przypuszcza się, że za telekinezę oraz inne zdolności telepatyczne odpowiada szyszynka – część mózgu będąca u większości osób nieaktywna. W psychotronice określa się ją jako bezdotykowe oddziaływanie na materię statyczną, ruchomą lub ożywioną, powodującą rozmaite formy manifestacji parapsychicznej.
Należy zauważyć, że determinizm (sam w sobie) wyklucza istnienie zjawisk paranormalnych. Jednakże w wyniku teorii powstałych w determinizmie przyrodniczym, można powiedzieć, że determinizm jest tylko założeniem teoretycznym, który pozwala na ustalenie praw prawdopodobieństwa w przyrodzie.
Konsekwencją wyprowadzoną z teorii przyrodniczej lub filozoficznej o współzależności zdarzeń we wszechświecie jest uwzględnienie istnienia zdarzeń przypadkowych, wolnej woli czy zjawisk celowych na świecie. Zwolennicy teorii przypadku (F. H. Jacobi, J. Monod), negując sukcesywność i współzależność zjawisk w świecie, przyjmują ich skokowe powstanie, a proces ich rozwoju wyjaśniają zasadą konieczności. Ich zdaniem przypadkowość uwidacznia się na wszystkich etapach rozwoju materii i jest nieusuwalnym momentem rozwoju wszechświata. Reprezentują oni dwa stanowiska – absulustyczne (zasada przypadku ma walor metafizyczny, stąd działa na wszystkich szczeblach organizacji materii) i umiarkowane (obok zasady przypadku dopuszcza się możliwość działania innych zasad, np. konieczności czy celowości). Negując istnienie przypadku w sensie metafizycznym można opowiadać się za stosowaniem kategorii przyrodniczej w aspekcie metodologicznym dopuszczając przypadek jako heurystyczną metodę badań lub epistemologicznym (przypadek jest sytuacją nieoczekiwaną, gdyż przyczyna jest nieznana z powodu ograniczoności naszego poznania).
Człowiek podlega prawom deterministycznym, kierującym jego zdarzeniami i działaniami, będącymi konsekwencją oraz przejawem procesów wszechświata, które warunkują przyczyny poprzedzające sytuację, np. determinanty teologiczne, psychiczne czy fizyczne. W ontycznej strukturze człowieka nie ma więc miejsca na wolne akty działania. Działanie jest zdeterminowane i dlatego każdy byt działa zgodnie ze swą naturą. Organizm z braku władzy nad własnym działaniem nie jest zdolny do samookreślania swej przyszłości. Natomiast człowiek jako jednostka, nie do końca jest zdeterminowany przez czynniki zewnętrzne, i istnieje możliwość samookreślania, co jest widoczne w działaniach. Chociaż nasza osobowość jest uwarunkowana podłożem biologicznym, to przekracza je wiedzą o swej egzystencji, wewnętrzną decyzją działania, wskazując na pełną samodzielność w działaniu.
Opisując wyżej wymienione rodzaje determinizmu i zjawisk parapsychicznych uważam, że owe zjawiska, nijak mają się do koncepcji deterministycznych.
Chociażby ze względu na to, że pomimo teorii przypadku, zjawisk paranormalnych nie da się logicznie i naukowo wytłumaczyć. W porównaniu do determinizmu zjawiska parapsychiczne są stosunkowo nowym pojęciem (przynajmniej tak mi się wydaje), więc nie można się dziwić, że nauka nie potwierdza, ale też nie wyklucza ich istnienia. Jak już pisałam wcześniej, niektóre zjawiska są uznawane za istniejące w świecie przyrody, ale niektóre w ogóle nie mają racji bytu.
Osobiście uważam, że takie zjawiska jak teleportacja czy bilokacja są sprzeczne z prawami natury i nie potrafię sobie ich nawet wyobrazić.



Bibliografia:
Wikipedia,
Encyklopedia PWN,
Encyklopedia Zjawisk Paranormalnych (on – line),