Przeanalizuj koncepcje piękna w nowożytnej sztuce Zachodu – od renesansu do sztuki współczesnej

Zapoczątkowany w XVI w. we Włoszech prąd umysłowy zwany humanizmem przewartościował panujący w ówczesnej Europie pogląd na świat. Teocentrycznej kulturze średniowiecza, odwracającej się od doczesności, przeciwstawił zainteresowanie człowiekiem, życiem ziemskim i przyrodą. Nadał istotne znaczenie rozumowi ludzkiemu, zmierzał do odrodzenia starożytnej literatury i kultury.
Sztukę renesansu charakteryzowało dążenie do piękna przy zachowaniu harmonii proporcji, równowagi form oraz klarownej, symetrycznej kompozycji. Zgodnie z tradycją antyczną piękno widziano w proporcjach, które wynikały ze stosunków liczbowych. Za najwyższy wzór uznawano naturę, a za najdoskonalsze jej dzieło – człowieka. Badając zjawisko pozornego zmniejszania się przedmiotów w miarę oddalania ich od oka, opracowano naukowe zasady perspektywy zbieżnej (linearnej), za pomocą której można było przedstawiać głębię przestrzeni. Źródłem inspiracji renesansu był także antyk, traktowany jako wzór doskonałości. Studiowano starożytne rzeźby i budowle. Zwiększyło się zainteresowanie portretem, co stanowiło przejaw wzrostu znaczenia jednostki. Popularne stały się akty ( męskie i żeńskie) pokazujące piękno ciała ludzkiego. Sztuka renesansu podlegała idealizacji i uogólnieniu, dążyła do syntezy. Przedstawiano tylko ludzi pięknych , młodych i harmonijnie zbudowanych. Artystów nie interesowała pospolitość i codzienność. Wzrosła ranga artystów, przestano ich traktować jako rzemieślników. Najznakomitszych otaczano podziwem i czcią. Leonarda, Rafaela i Michała Anioła obdarzano epitetem divino (wł. „boski” ).
Renesans obfitował w wybitnych twórców, wszechstronnie uzdolnionych i wykształconych, zajmujących się kilkoma dyscyplinami sztuki równocześnie ( np. Michał Anioł był rzeźbiarzem, malarzem, architektem i poetą. Nowym celem działania stała się sława. Miejsce średniowiecznej pokory zajęła chęć znalezienia uznania w opinii współczesnych i potomnych.

Ze wszystkich dziedzin sztuki najbardziej samodzielnie rozwijało się malarstwo, którego twórcy nie znali dzieł malarzy greckich i rzymskich. Zerwano z konwencją malarstwa średniowiecznego operującego tylko wymiarami. Odrzucono płaskie złote tła, wprowadzono realistyczne krajobrazy. Postacie modelowano światłocieniem. Według renesansowych teorii obraz miał być oknem otwartym na naturę. Nie malowano go jednak z natury. Postacie, rysowane według żywego modela lub wzorów antycznych, „wmontowywano” do wcześniej skonstruowanej geometrycznej przestrzeni obrazu. Naczelnym zadaniem artystów było stworzenie iluzji trójwymiarowej głębi przestrzeni. Aby ją zaakcentować, akcję umieszczano we wnętrzach lub w sąsiedztwie budowli ukazanych w silnych skrótach perspektywistycznych. Stosowano jasne, czytelne kompozycje, które można objąć na pierwszy rzut oka, Grupy figuralne wpisywano w kształt trójkąta lub koła; w scenach wielofigurowych główne postacie umieszczano na osi symetrii, w punkcie zbiegu linii perspektywistycznych. Nawet gwałtowna gestykulacja i ruch nie niweczyły wrażenia statyczności. Zaczęto odzwierciedlać stany emocjonalne : radość, smutek, rozpacz.

Renesans w malarstwie rozpoczyna twórczość Massacia. We fresku „ Trójca Święta „ zastosował on po raz pierwszy w dziejach malarstwa konsekwentną perspektywę zbieżną. Obraz wywołuje złudzenie otwartej w ścianie kaplicy głębokiej wnęki obramionej arkadą. Rzeczywistość na obrazie zyskała pełną realność ; rzeźbiarskie monumentalne postacie „ zbudowano” światłem i cieniem. Wybitnym przedstawicielem wczesnego renesansu był związany z Florencją Sandro Botticelli. Wykonał liczne obrazy Madonny z Dzieciątkiem, częściowo w ulubionej we Florencji formie tonda, czyli obrazu bądź reliefu skomponowanego w kształcie koła ( „Madonna del Magnificat” ). Najbardziej znane jego dzieła to wielkie obrazy temperowe : mitologiczne – „Narodziny Wenus” , „Wenus i Mars”, oraz alegoryczne – „Primavera” („Wiosna”). Ich elegancki styl charakteryzuje jasny, pogodny koloryt, dekoracyjny linearyzm i precyzyjny rysunek. Włosy i szaty poruszane wiatrem układają się w ozdobne formy kontynuujące taneczne ruchy postaci. Na okres renesansu dojrzałego (klasycznego) przypadła twórczość wielkiej trójki: Leonarda da Vinci, Rafaela i Michała Anioła. Leonardo da Vinci (1452 – 1519 ) odrzucił stosowany w XV w suchy linearny styl o wyrazistym konturze, w którym równomiernie oświetlone formy wyraźnie odcinały się od tła. Wprowadził mocniejszy światłocień o bardzo łagodnych i delikatnych przejściach dających efekt mglistości, rozmywania konturów (tzw. Sfumato ). Cień zaczął służyć wzajemnemu powiązaniu przedmiotów i tła. Da Vinci stosował także perspektywę powietrzną (warstwa powietrza w miarę oddalania się obiektu pochłania jego zarysy i kolor). Jego największe dzieła to „Ostatnia Wieczerza”, „Św. Anna Samotrzecia”, „Mona Liza”, „Madonna w grocie”. Najczystszą postać dojrzałego renesansu reprezentuje Rafael Santi (1483–1520). Jego twórczość to absolutna równowaga form, ideał harmonii , piękna i doskonałości. Stworzył ponad 50 wersji pięknych subtelnych Madonn („Madonna ze szczygłem”, „Madonna Sykstyńska”), często na tle rozległego spokojnego pejzażu. Rafael był mistrzem zarówno portretu jak i wielkich kompozycji ściennych. Jego freski są apologią wiary chrześcijańskiej, filozofii, prawa i sztuk pięknych (m.in. „Apoteoza Eucharystii”, „Szkoła Ateńska”) ukazują cudowne działanie Boga i tryumf Kościoła (m.in. „Wypędzenie Heliodora ze świątyni”). Chęć współzawodnictwa z Michałem Aniołem spowodowała , że w późniejszych scenach cyklu Rafael porzucił klasyczny umiar pierwszych kompozycji i wprowadził dynamizm, dramatyzm i muskulaturę („Pożar Borgo”). Renesansowy antropocentryzm najsilniejszy wyraz znalazł w twórczości Michała Anioła (1475–1564), geniusza o skomplikowanej, pełnej tragizmu osobowości. Artysta skupił się niemal wyłącznie na człowieku, ukazując wyolbrzymione, atletyczne ciała. Nie interesował go krajobraz; w „Świętej Rodzinie” tło wypełniają akty muskularnych efebów (młodzieńców). Był przede wszystkim rzeźbiarzem. Jego obrazy, przypominające żywe reliefy, sprawiają wrażenie pokolorowanych rysunków. Malarstwo go nie pasjonowało. Drugie monumentalne dzieło artysty to „Sąd Ostateczny”, również w Kaplicy Sykstyńskiej. Ściana ołtarzowa została pokryta kłębowiskiem nadnaturalnej wielkości ciał wirujących w przestrzeni. W centrum umieszczony jest Chrystus jako surowy sędzia. Z olbrzymiego fresku emanuje groza i tragizm. Nie ma tu już harmonii, pogody i umiaru.

Największym rzeźbiarzem XV wieku był Donatello (1386-1466). Jego brązowy posąg Dawida ukazujący delikatnego chłopca w pełni naturalnej nagości, był pierwszym renesansowym aktem w rzeźbie pełno plastycznej. Jest to rzeźba poszukująca piękna ciała ludzkiego nie w atletycznej budowie, ale w doskonałych proporcjach i naturalności. Ważne dzieło w dziejach rzeźby to znajdujący się w Padwie konny pomnik kondotiera Gattamelaty (dowódcy armii weneckiej) pierwszy tego typu posąg z brązu od czasów starożytności. Najgenialniejszym rzeźbiarzem epoki był Michał Anioł. Pierwsze jego figury odznaczały się delikatnością i subtelnością („Pieta Watykańska”). Z czasem stały się coraz bardziej monumentalne i potężne.

Styl manierystyczny, trwający we Włoszech od ok. 1520 do 1600 roku, był zjawiskiem niezwykle różnorodnym. Równolegle z nim występowała sztuka późnego renesansu (np. malarstwo Correggia, Tycjana, Veronesego). Malarzy interesowało nie odtwarzanie realnego świata, lecz tworzenie doskonałego dzieła sztuki, na które składały się bezbłędny rysunek, skomplikowane kompozycje, wyrafinowany kolor. Postacie stylizowano- nadawano im przesadnie wydłużone proporcje oraz sztuczne, wymyślne pozy. Głównym celem manierystów było uzyskanie doskonałości formalnej. Pierwsze obrazy manierystyczne pojawiły się we Włoszech na początku lat 20stych. Ich twórcami byli malarze florenccy- Ponatormo m.in. „Zdjęcie z krzyża” , „Nawiedzenie” o Fiorentino Rosso m.in. „Zdjęcie z krzyża”. Operując kontrastami ostrych barw, tłocząc i splatając postacie, tworzyli kompozycje pełne niepokoju i przesadnej ekspresji. Parmigianino (1503-1540), dążył do wyszukanego wdzięku i wytwornej, spokojnej elegancji. Dzięki wyrafinowaniu linii barw jego obrazy (gł.religijne) stawały się wirtuozerskimi popisami. Najsłynniejszą kompozycją jest „Madonna z długą szyją” (1534-1540), której nienaturalnie wydłużone i smukłe ciało zostało kilkakrotnie faliście wygięte.
Tintorett - jedną z najsłynniejszych jego prac jest „Ostatnia wieczerza” (1592-1594), zrywająca z dotychczasowym sposobem ukazywania tego tematu. Chrystus siedzi dokładnie w centrum kompozycji, lecz stół ustawiony został nie równolegle, lecz ukośnie pokazany w ostrym skrócie perspektywistycznym. Scena ujęta jest jako nadprzyrodzona wizja.

Barok był to jeden z najbardziej złożonych a jednocześnie interesujących i fascynujących okresów w dziejach. Nazwa barok została zaczerpnięta z architetektury oraz sztuk plastycznych. Czasy baroku to czasy ścierania się poglądów, przeciwieństw i kontrastów – to właśnie znalazło odzwierciedlenie w charakterze epoki, w podkreśleniu wielorakości piękna. Nieregularność, asymetria, ale jednocześnie piękno formalne i falistość linii – oto wyznaczniki sztuki baroku.
Widać więc, że w swoim poczuciu piękna twórcy barokowi będą się przeciwstawiali renesansowemu umiłowaniu ładu i harmonii, klasycznemu kanonowi estetycznemu.
Caravaggio - reprezentował on zupełnie inne podejście do sztuki. Odrzucał wszelką idealizację oraz naśladownictwo wzorów antycznych i renesansowych. Opierał się wyłącznie na obserwacji natury i realnej ludzkiej egzystencji. Początkowo malował sceny rodzajowe i mitologiczne, poświęcając w nich wiele miejsca martwym naturom. Postacie i przedmioty Caravaggio wydobywał z ciemności ostrym światłem, padającym jakby z teatralnego reflektora znajdującego się poza obrazem. Powstające przy tym silne kontrasty światła i cienia dynamizowały kompozycje i nadawały im niezwykły dramatyzm. Artysta był nowatorem- wykorzystywał śmiałe skróty perspektywistyczne, postacie ukazywał z bliskiego dystansu tak, by wypełniały szczelnie całą płaszczyznę obrazu.
Diego Velazquez (1599- 1660) – tworzył on liczne reprezentacyjne portrety członków rodziny królewskiej oraz osobistości dworu. Unikał barokowego patosu, gwałtownych ruchów i wyszukanych póz. Konwencja portretu oficjalnego wymuszała na nim ukrywanie cech indywidualnych modela. Postacie stoją nieruchomo w sztywnych strojach niczym bezosobowe idole. Dla dodania portretowanym dostojeństwa artysta wprowadził do malarstwa hiszpańskiego portret konny na tle pejzażu („Portret konny infanta Baltazara Carlosa”). Niezwykłość obrazu polega na tym że oglądający patrzy nań oczami pary królewskiej, którą widać w odbiciu wiszącego na ścianie lustra. Velazquez podejmował także tematykę mitologiczną ujmując ją rodzajowo „Triumf Bachusa” i „Kuźnia Wulkana”. Był jedynym artystą hiszpańskim który odważył się pokazać akt kobiecy jako samodzielny temat („Wenus ze zwierciadłem”). Nagą boginię ujął nietypowo-od tyłu, być może nie chcąc prowokować inkwizycji śmielszym rozwiązaniem. Szczególna wartość Velazqueza polega na operowaniu harmonijnymi, wyrafinowanymi zestawieniami barwnymi i na mistrzowskiej swobodnej technice, którą podwiali zarówno współcześni, jak i impresjoniści.
Peter Paul Rubens (1577- 1640) – należał do grona najwybitniejszych twórców baroku. W jego dziełach występują wszystkie charakterystyczne cechy stylu barokowego: dynamizm, dążenie do oddania silnych uczuć, bujność form, zamiłowanie do bogactwa oraz efektów światłocieniowych i kolorystycznych. W jego wizji świata znalazło się miejsce zarówno na zmysłową rozkosz, jak i na głębokie uczucia religijne. Przesiąknięta nastrojem optymizmu i tryumfu twórczość artysty doskonale harmonizowała z jego życiem- szczęśliwym i pełnym sukcesów. Rubens był artystą wszechstronnym, o genialnej wyobraźni. Malował sceny religijne: wielkie spektakle przepojone patosem i kontrreformacyjnym pragnieniem wstrząśnięcia wyobraźnią widza („Podniesienie krzyża”, „Sąd Ostateczny”). W dramatycznym oświetleniu niektórych z nich widać wpływy Caravaggia („Zdjęcie z krzyża”). Wykonał liczne sceny mitologiczne („Porwanie córek Leukipa”, „Sąd Parysa”). Dawały mu one sposobność do ukazania piękna ludzkiego ciała. Postacie męskie są zawsze masywne i muskularne (wpływ Michała Anioła), kobiety zaś mają bujne kształty, które odzwierciedlają ówczesny ideał urody. Zamiłowanie do dynamizmu form skłaniało artystę do podejmowania takich tematów jak walka („Bitwa Amazonek” i polowanie na dzikie zwierzęta (lwy, krokodyle). Jednym z ważniejszych dzieł Rubensa jest wielki cykl obrazów historyczno- alegorycznych „Dzieje Marii Medici” (1622-1625) przeznaczonych do dekoracji Pałacu Luksemburskiego w Paryżu.

Romantyzm był ważnym nurtem w sztuce europejskiej lat 1800-1860. Ogromny wpływ wywarł nań preromantyczny sentymentalizm Jeana Jacquesa’a Rousseau z jego ideą powrotu do natury. Podstawą romantyzmu stał się powrót do przeszłości oraz ucieczka ku naturze i wzruszeniu. W sztukach plastycznych romantyzm najpełniej wypowiedział się w malarstwie. Prekursorem malarstwa romantycznego był Philipp Otto Runge (1777-1810). W jego obrazach ogromne znaczenie miało tło, przeniknięte nastrojem zadumy i ciszy oraz obdarzone symbolicznym i metafizycznym znaczeniem („ Pory Dnia” ). Dla Rungego natura była objawieniem Boga i boskiej nieskończoności, a pejzaż miał być wizualizacją tego odczucia. Takie widzenie natury pogłębił Caspar David Friedrich (1774-1840) najwybitniejszy przedstawiciel malarstwa romantycznego w Niemczech. Typowe motywy jego pejzaży to zachody słońca nad morzem, „poszarpane” skały, noc księżycowa, zrujnowany gotycki kościół na pustkowiu, samotny krzyż w górach. Ich zadaniem było przekazanie stanu duszy, oddanie nastroju nostalgii, zadumy, samotności człowieka w wymiarze metafizycznym oraz jego małości wobec ogromy przyrody. Postacie z obrazów Friedricha odwrócone do widza plecami, wpatrzone w świetlisty horyzont, wsłuchują się we własną duszę („Mnich nad morskim brzegiem” „Wschód księżyca nad morzem”). Inaczej przedstawiano romantyczne umiłowanie natury w Anglii. John Constable (1776-1837) był zwolennikiem naturalnego widzenia przyrody, której nie stylizował w swoich obrazach i nie upiększał, jak to czyniono w wieku XVIII. Był pierwszym artystą, który malował w plenerze. Potrafił oddawać wszelkie ulotne zjawiska rodzimego krajobrazu, jak zmienność światła. Powiee wiatru, chmury, fale morskie. Stosował swobodną technikę, nadającą kompozycjom świeżość i lekkość („Zatoka Weymouth”, „Katedra w Salisbury”). William Turner (1775-1851) – ten największy romantyczny pejzażysta ukazywał ekspresyjnymi środkami zmagania człowieka z naturą i jej potęgę. Żywioł objawiony przez światło i kolor był dla niego najważniejszym motywem („Pożar parlamentu londyńskiego”). Romantyzm znalazł najdoskonalszy wyraz w malarstwie francuskim. Romantycy zrezygnowali z tematyki mitologicznej i starożytnej, wprowadzili bogaty koloryt, kontrastowy światłocień, swobodną, nieraz szkicową technikę. Dynamizowali kompozycje.

We współczesności powstały kierunki takie jak: abstrakcjonizm - najczęściej używany w węższym zakresie jako jeden kierunków w sztuce XX wieku, który odrzuca tradycyjną koncepcję sztuki mimetycznej. W sztuce abstrakcyjnej zarysowały się 2 podstawowe nurty: abstrakcja geometryczna, polegająca na operowaniu różnorodnymi formami geometrycznymi i abstrakcja organiczna, w której są stosowane formy nieregularne sugerujące kształty organiczne. Postmodernizm - termin postmodernizm używany jest dla określenia najnowszych tendencji we współczesnej kulturze i sztuce. Kierunek ten związany jest z wyrafinowaną technologicznie, wysoko rozwiniętą cywilizacją zachodnią oraz społeczeństwem postindustrialnym. W sztukach plastycznych nie istnieje określony jednolity styl, który można by nazwać postmodernistycznym. Uzewnętrznienie się cech tego kierunku widać przede wszystkim w nowym malarstwie figuratywnym np. obraz Dawida Hockneya „Moi rodzice” (1977). Za zjawisko postmodernistyczne uważana jest między innymi włoska trans awangarda, niemieckie ugrupowanie „Neue Wilde”, malarstwo zbliżone stylistyką do neoklasycyzmu (Carlo Maria Mariani). W Polsce za najbardziej postmodernistyczne uchodzi malarstwo Łukasza Korolkiewicza. W końcu lat siedemdziesiątych wielu artystów zaczęło rezygnować z awangardowej idei postępu oraz ciągłego poszukiwania nowości i powracać do malarstwa figuratywnego oraz malarskiego rękodzieła. Artyści nawiązują do historii i mitologii własnego narodu. Wbrew awangardowej zasadzie kosmopolityzmu sięgają do tradycji narodowych i regionalnych. Ich obrazom nieobca jest nuta perwersji czy dwuznaczności. Zachwyt postmodernizmem w ostatnim okresie nieco przygasł. Prócz blasków zaczęto widzieć również jego cienie. Wobec braku stałych reguł w sztuce powstało przeświadczenie, że „wszystko wolno’’, a sztuką może być to, co za sztukę zostanie uznane.
Bezustanna gra konwencji prowadzi do pomieszania wartości w kulturze. Zagrożeniem staje się coraz większa komercjalizacja sztuki i ekspansja kultury masowej, powodująca mylenie „ducha czasu” z „duchem rynku”. Krytykując negatywne cechy postmodernizmu, należy pamiętać o oczywistej prawdzie, że wolność ma swoją cenę, którą trzeba czasami zapłacić.
Piękno to rzecz względna. W zależności od tego jakie mamy upodobania, jakie trendy w danym okresie obowiązują - piękno może różnie wyglądać.