Części zdania - przykłady

CZĘŚCI ZDANIA - podmiot, orzeczenie, dopełnienie, przydawka i okolicznik.

METRYCZKA ORZECZENIA
Do czego służy ta część zdania? Wyraża czynność lub stan podmiotu.
Jak szukać orzeczenia? Pytaj tak jak o czasownik: co robi? w jakim jest stanie? co się z nim dzieje?

Przykłady orzeczeń:
Ula odrobiła lekcje.
Obraz wisi na ścianie.

Wyróżnisz:
- Orzeczenie czasownikowe, czyli takie, które wyrażone jest czasownikiem w różnych czasach trybu oznajmującego, rozkazującego lub przypuszczającego,
np. Zosia prasuje. Mama gotowała. Piotrek przeczytałby.

Orzeczenie może być też wyrażone czasownikiem w formie nieosobowej, ale takie orzeczenie spotkasz w zdaniach bez podmiotowych,
np. Napisano pracę. Posprzątano pokój.

- Orzeczenie imienne - składające się z dwóch części: czasownika w formie osobowej (łącznik) - być, stać się, zostać oraz innej części mowy, którą nazywamy orzecznikiem,
np. Maciek zostanie (łącznik) tancerzem (orzecznik= czasownik).
Damian jest (łącznik) uparty (orzecznik= przymiotnik).

Jaka część mowy może być w zdaniu orzeczeniem?
- czasownik, np. Julka uwielbia Victora.

METRYCZKA PODMIOTU
Do czego służy ta część zdania? Określa wykonawcę czynności. Nazywa osobę, zwierzę rzecz czy zjawisko, czyli oznacz to, o czym w zdaniu orzekasz za pomocą orzeczenia.

Jak szukać podmiotu w zdaniu? Pytaj jak o rzeczownik: kto? co?

Przykłady podmiotów:
Zuzia jest moją siostrą.
Filip usnął na kanapie.
Był okropny deszcz.

Wyróżnisz:
- Podmiot szeregowy, czyli podmiot składający się z szeregu wyrazów. Wyrazy w podmiocie szeregowym są równorzędne, np. Ania i Kasia mają świetne oceny.

- Podmiot domyślny - tak powiesz o podmiocie, którego z zdaniu nie ma, a którego możesz się domyślić z kontekstu zdania,
np. Odłożyliśmy pójście do kina na sobotę. (kto?- my= podmiot domyślny).

Zapamiętaj! To ważne!
Są zdania, w których nie ma podmiotu. Takie zdania, w których nie ma podmiotu i nie można się go domyślić, jest zdaniem bezpodmiotowym,
np. Chmurzy się. Nakarmiono kota.

Jaka część mowy może być w zdaniu podmiotem?
- Rzeczownik w mianowniku,
np. Gosia ugotowała barszcz. Michał jest prymusem. Miłość przerażała Kacpra.

- Bezokolicznik,
np. Czytać jest przyjemnie.

- Imiesłów,
np. Malujący zostali nagrodzeni.

- Zaimek rzeczowny,
np. On nie umie prasować.

Ważne: Na teście może pojawić się pytanie dotyczące podmiotu gramatycznego i logicznego. Już wyjaśniam, co to takiego.

Podmiot gramatyczny to podmiot, który jest rzeczownikiem w mianowniku,
np. Ola zna włoski.

A podmiot logiczny to podmiot, który jest rzeczownikiem w innym przypadku niż mianownik,
np. Matyldzie (rzeczownik w celowniku) jest gorąco.

METRYCZKA DOPEŁNIENIA
Do czego służy ta część zdania? Określa orzeczenie.
Uzupełnia informacje o orzeczeniu.

Jak szukać dopełnienia w zadaniu? Na pewno przy orzeczeniu. Pytaj jako o przypadki: kogo? czego?; komu? czemu?; kogo? co?; z kim? z czym?; o kim? o czym?

Przykłady dopełnień: Słucham muzyki. Gotuję zupę. Myślę o tobie.

Wyróżnisz:
- Dopełnienie bliższe, czyli takie, które przy zmianie konstrukcji zdania z czynnej na bierną staje się podmiotem i zmienia swoją funkcję w zdaniu,
np. Majka napisała artykuł (dopełnienie).
Artykuł (podmiot) został napisany przez Majkę.

- Dopełnienie dalsze, czyli takie, które przy zmianie konstrukcji zdania z czynnej na bierną nie zmienia się,
np. Majaka dała mi (dopełnienie dalsze) prezent (dopełnienie bliższe).
Prezent (podmiot) został mi (dopełnienie dalsze) dany przez Majkę.

Jaka cześć mowy może być w zdaniu dopełnieniem?
- Rzeczownik w różnych przypadkach (oprócz mianownika i wołacza),
np. Jutro opowiem o filmie.

- Bezokolicznik,
np. Marcin umiał zakończyć rozmowę.

- Zaimek rzeczowny,
np. Ona myśli o tobie.

METRYCZKA PRZYDAWKI
Do czego służy ta część zdania? Określa rzeczownik.
Jak szukać przydawki w zdaniu? Na pewno obok rzeczowników. Pytaj o nią: jaki? jaka?; który? która? które?; czyj? czyja? czyje?

Przykłady przydawek:
Kinga dała Markowi książkę Idy. Byłam na balu z moim bratem.

Jaka cześć mowy może być w zdaniu przydawką?
- Rzeczownik, np. Film Damiana był świetny.
- Liczebnik, np. Przyniosę ci jutro dwanaście płyt.
- Zaimek, np. Uwielbiam się bawić z moją siostrą.
- Przymiotnik, np. Obejrzałem interesujący film.
- Imiesłów, np. Uśpiłem płaczące dziecko.

METRYCZKA OKOLICZNIKA
Do czego służy ta cześć zdania? Okoliczniki najczęściej określają czasowniki lub przymiotniki. Mówią o okolicznościach wykonywanych czynności. Okolicznik określa czas, miejsce lub cel jakiegoś działania. Okoliczników jest tyle, ile różnych określeń czynności.
Jak szukać okolicznika w zdaniu? Pytaj o niego:
gdzie? skąd? kiedy? dokąd? jak długo? w jaki sposób? po co?

Przykłady okoliczników: Byłem wczoraj na basenie.
Marzena pracowała w piekarni. Miłka spała spokojnie.

Wyróżnisz:
- okolicznik miejsca- gdzie? dokąd? skąd? którędy?
- okolicznik czasu- kiedy? odkąd? jak długo? jak często?
- okolicznik przyczyny- z jakiej przyczyny?
- okolicznik stopnia- jak? w jakim stopniu? jak bardzo? ile?
- okolicznik sposobu- jak? w jaki sposób?
- okolicznik celu- w jakim celu? po co?
- okolicznik przyzwolenia- pomimo co? mimo czego?
- okolicznik warunku- pod jakim warunkiem? w jakim wypadku?

Jaka części mowy może być w zdaniu okolicznikiem?
- Rzeczownik, np. Wieczorem padało.
- Przysłówek, np. Mieszkam daleko od Anki.
- Zaimek przysłowny, np. Tam zostawiłem torbę.
- Imiesłów przysłówkowy współczesny, np. Pisał, słuchając muzyki.