Sukcesja ekologiczna

Sukcesje ekologiczną można zdefiniować jako nieperiodyczny, kierunkowy uporządkowany proces zmian, jakim podlega biocenoza i ekosystem. Sukcesje zmian ekosystemu powodowane są przez powolne zmiany w układzie stosunków siedliskowych czy klimatycznych, które przekształcają bezpośrednio i pośrednio biocenozę wraz z jej środowiskiem - biotopem. Często jednak na kierunek zmian zachodzących w środowisku wpływa zmiana układów biotycznych. Stopniowo środowisko to jest coraz mniej korzystne dla kształtujących je zespołów, natomiast dogodne dla innych organizmów, które stale penetrują każdą biocenozę. Takie nie odwracalne zmiany w środowisku powodują przebudowe i zmianę organizacji biocenozy.
Sukcesja może być spowodowana przez rozmaite kategorie czynników, do których należą:
1. zmiana składu flory danej okolicy spowodowana powstaniem albo przywędrowaniem nowych gatunków lub wyginięciem starych;
2. zmiana warunków siedliskowych przy niezmienionym ogólnym klimacie i składzie flory;
3. zmiana ogólnego klimatu
Przebieg sukcesji jest zależny od trzech procesów:
1. Udostępniania: gatunki każdego poprzedniego stadium serii przekształcają środowisko tak, że umożliwiają wkraczanie nowych gatunków, charakterystycznych dla kolejnego stadium (gatunki poprzedniego stadium udostępniają środowisko dla gatunków stadium następnego).
2. Hamowania: gatunki poprzedniego stadium uniemożliwiają zbyt wczesna inwazje gatunków stadium następnego; staje się ona możliwa dopiero po ich wyginięciu.
3. Tolerancji: pojawienie się nowych gatunków w późnych etapach sukcesji ekologicznej jest możliwe, gdyż tolerują one niskie poziomy zasobów środowisko i mogą wywrzeć konkurencyjnie gatunki stadiów wcześniejszych. Gatunki oportunistyczne, będące dobrymi kolonizatorami, zostają wiec w późniejszych etapach sukcesji ekologicznej wypierane przez gatunki o znacznej sile konkurencyjnej, tolerujące niski poziom zasobów środowiska, i one właśnie będą dominować w biocenozach klimaksowych.
Termin „sukcesja” został po raz pierwszy użyty do opisania zmian zachodzących w biocenozie opuszczonych pól uprawnych we wschodniej części Ameryki Północnej. Sekwencja biocenoz następujących po sobie po ugorowaniu pól okazała się możliwa do przewidzenia i postępowała od zbiorowiska zdominowanego przez trawy, przez dominację roślin zielonych, do zbiorowisk krzaczastych i wreszcie - leśnych (zdominowanych przez klony, dęby lub sosny)


Rośliny jednoroczne Byliny Drzewa charakterystyczne Drzewa charakterystyczne
dla wczesnych stadiów dla późnych stadiów
sukcesyjnych lasu sukcesyjnych lasu

Wyróżnia się dwa rodzaje sukcesji ekologicznej:
a) pierwotna - ekosystem powstaje zupełnie od nowa na nagim podłożu mineralnym (wydmy nadmorskie, porosty na skalach);
b) wtórna - rozpoczyna się, gdy ekosystem zostanie częściowo zniszczony i następuje proces jego odbudowy (poreba, obszar po pożarze, ugór, zarastanie jezior).
Kolejne etapy sukcesji wymienionych przykładów
Porosty na skalach:
· bardzo trudne warunki życiowe - nagie skały, gorące w dzień i zimne w nocy, szybko spływająca woda;
· w szczelinach skalnych zasiedlają się porosty;
· stanowią pokarm dla małych ślimaków, roztoczy i owadów;
· porosty powodują zatrzymywanie się pyłów w szczelinach skalnych, które wraz z detrytusem tworzą w tych szczelinach próchnice;
· poprawiają się warunki życiowe - próchnica, zatrzymywanie wody, pokarm;
· pojawiają się pierwsze gatunki mchów, które stanowią pokarm dla coraz większych ślimaków i owadów;
· narasta warstwa gleby (coraz więcej, detrytusu i zatrzymywanych pyłów);
· kiełkują nasiona traw i ziół;
· pojawiają się trawy i krzewy.
Wydmy nadmorskie:
· podłoże niestale, piaszczyste - nie ma możliwości ukorzenienia roślin,
· tylko dwa gatunki traw - wydmuchrzyca i piaskownica - wytwarzają bardzo długie korzenie, dzięki którym mogą rosnąc na wydmach,
· powodują zatrzymanie ruchu piasku,
· pojawiają się trawy i zioła,
· gromadzi się detrytus i powstaje piaszczysta gleba,
· zaczynają rosnąc wrzosy i krzewy wierzby piaskowej,
· stadium końcowe sukcesji polega na istnieniu suchego lasu sosnowego z jałowcami.
Nawet w jeziorach zachodzi sukcesja, a jej ostateczną formą jest las. Rozpoczyna się ona od odkładania na dnie zbiornika coraz grubszej warstwy osadów, co powoduje jego spłycanie. Jednocześnie poszerza się pas roślinności przybrzeżnej, dodatkowo zacieśniający powierzchnię lustra wodnego. W ten sposób jezioro przekształca się stopniowo w bagno, następnie w torfowisko, aż w końcu staje się podmokłym lasem. Czas trwania tego procesu jest różny i zależy od żyzności zbiornika. W przypadku jezior zawierających duże ilości materii organicznej może trwać zaledwie kilkadziesiąt lat. Jeziora ubogie, chłodne i silnie natlenione mogą zarastać przez kilka tysięcy lat.