Leopold Okulicki

Ostatni komendant Armii Krajowej. Swoje życie i marzenia zamknął w słowach, które po raz ostatni skierował do żołnierzy w marcu 1945 roku: „Wierzę głęboko, że zwycięży nasza święta sprawa, że spotkamy się w prawdziwej wolnej i demokratycznej Polsce. Niech żyje wolna, niepodległa, szczęśliwa Polska”.

Dnia 27 marca 1945 roku Rosjanie aresztowali i przewieźli do Moskwy, zaproszonych na rozmowy polityczne, najwyższych przedstawicieli Polski Podziemnej. Wytyczono im proces polityczny, w którym sędziami było kolegium Wojskowego Sądu Najwyższego ZSRR w Moskwie. Podstawą aresztowania było porozumienie zawarte pomiędzy rządem radzieckim a dążącymi do objęcia władzy polskimi komunistami, według którego w strefie działań wojennych na terytorium Polski najwyższa władza dotycząca spraw wojennych spoczęła w rękach naczelnego wodza radzieckich sił zbrojnych. Stalin chciał zaprezentować światu negatywny obraz polskiego podziemia i rządu w Londynie.
Zapadły wyroki skazujące. Pośród aresztowanych był generał Leopold Okulicki, zamordowany później w więzieniu na Łubiance. Jeden ze współoskarżonych w procesie wspominał „rozmowy” z przebywającym w sąsiedniej celi Okulickim, możliwe dzięki opukiwaniu ścian. Pewnej nocy dobiegły go krzyki, zaś ściana „zamilkła”. Generała prawdopodobnie uduszono, zgodnie z ówczesną praktyką NKWD. Śmierć dopadła go w miejscu, z którego udało mu się wydostać w 1941 roku.
1 września 1939 roku wówczas jeszcze podpułkownik Okulicki przyjął pierwsze meldunki o rozpoczęciu wojny, napływające do Sztabu Głównego. Służył w sztabie, ale pragnął walczyć bezpośrednio na froncie. Powierzono mu trzy bataliony, dzięki czemu mógł się wykazać jako odważny żołnierz i dobry dowódca.
Pod koniec kampanii wrześniowej zgłosił się do organizacji konspiracyjnej Służby Zwycięstwu Polski. Początkowo został skierowany do Łodzi, gdzie mianowano go dowódcą wojewódzkim SZP. W 1940 roku powierzono mu, także w Łodzi, stanowisko komendanta Okręgu Związku Walki Zbrojnej, w który przekształciła się SZP. W związku z licznymi aresztowaniami przeniesiono go do Warszawy, a potem do Lwowa, gdzie przejął kierownictwo nad działalnością ZWZ. Zasady konspiracyjnej działalności podczas okupacji wymagały używania pseudonimów i fałszywych nazwisk. Generał Okulicki miał ich nawet kilka. W Łodzi występował jako Johann Muller lub „Kula”. We Lwowie działał jako „Mrówka”. Przybywając do kraju z Londynu, przyjął pseudonim „Kobra”, zaś obejmują dowództwo AK znany był jako „Niedźwiadek”. W nocy z 21 na 22 stycznia 1941 roku Leopold Okulicki został aresztowany przez władze radzieckie, wywieziony do Moskwy i osadzony na Łubiance, a potem w więzieniu Lefortowo. Zwolniony po układzie Sikorski- Majski, wstąpił do armii organizowanej przez generała Władysława Andersa w ZSRR. W Buzułku był początkowo szefem Sztabu Armii. Wraz z armią przeszedł na Bliski Wschód, tam też został dowódcą 7. Dywizji Piechoty.
Okulicki myślą był jednak cały czas w okupowanym kraju, do którego chciał wrócić. I tak też się stało. We wrześniu 1943 roku został przeniesiony do Londynu, a stamtąd w 1944 roku zrzucony do okupowanego kraju. Początkowo w powstaniu warszawskim nie brał udziału, był bowiem wyznaczony na następcę dowódcy Armii Krajowej. Podobno generał przeżył to bardzo dotkliwie, zawsze bowiem czynnie uczestniczył w walce. Od 6 września był p.o. szefa Sztabu Komendy Głównej. Po upadku powstania opuścił stolicę, przyniósł się do Pruszkowa, a potem do Częstochowy. Aż do aresztowania prowadził działalność konspiracyjną.