Różnorodność uzdolnień młodzieży Ludwik Vives

W okresie Odrodzenia pojawiły się nowe prądy myślowe zrywające ze średniowiecznym teocentryzmem, uniwersalizmem oraz werbalną koncepcją przekazywania wiedzy , otwierając tym samym zupełnie nowy rozdział w historii ludzkości. Zmianie uległ sposób patrzenia na rzeczywistość roztaczającą się dookoła. Głównym przedmiotem zainteresowania epoki stał się człowiek – jego pragnienia, możliwości , potrzeby. Człowiek jako „trzcina najwątlejsza w przyrodzie”, lecz trzcina myśląca. Zaczęto zastanawiać się głębiej nad kwestiami rozwoju człowieka, nad skomplikowanym procesem kształtowania jego osobowości, słowem na potencjalnych możliwościach wszechstronnego rozwoju jednostki.
Nie było to łatwe zadanie. Potrzebne były nowe podręczniki, nowe dzieła traktujące o takiej właśnie tematyce, zdolne wpłynąć na sposób kształcenia i wychowania dzieci i młodzieży. W tym okresie rozpoczęli działalność wybitni twórcy, reformatorzy tacy jak Erazm z Rotterdamu, głosząc konieczność zmiany sposobu wychowania i nauczania dostosowując go do nowych wymogów humanizmu. Stworzyli oni wiele utworów o takiej właśnie tematyce.
Jednym z takich autorów których przedmiotem zainteresowania była nauka zwana pedagogiką, był Ludwik Vives. Napisał on dzieło „O naukach” które stało się podstawą wychowania nowożytnego, często przywoływane przez tak wybitnych późniejszych pedagogów jak Francis Bacon czy Jan Amos Komeński. W tym obszernym utworze obok kwestii sposobu nauczania czy propozycji nowych metod (w tym nowatorskiej metody indukcyjnej), znalazło się miejsce dla kwestii, którą Vives zatytułował „Różnorodność uzdolnień młodzieży”, poświęcając temu zagadnieniu cały rozdział. Autor zwrócił w nim uwagę na różne rodzaje uzdolnień charakteryzujące młodzież. Tylko pełne ich poznanie i uświadomienie sobie ich istoty przez osoby odpowiedzialne za edukację i wychowani może przyczynić się do sukcesów w procesie kształcenia. Jest to przyczyną do tego, by uczniowie byli przyjmowani do szkoły na przynajmniej kilkumiesięczny tzw. okres próbny, podczas którego te uzdolnienia powinny się ujawnić. Bardzo ważna jest umiejętność obserwowania zjawisk, ich analizy i syntezy. Ludzki umysł zostaje porównany do oka, które najlepiej widzi rzeczy wielkie i jasne a mniej uwagi przywiązuje do rzeczy ciemnych i małych. Autor pisze o ludziach, którzy są bystrzy, mają rozwiniętą zdolność spostrzegania szczegółów, jednak brak im zdolności bardziej uogólnionej obserwacji zjawisk. Inni ludzie dosłownie „pojmują” , ale nie wchodzą głębiej w istotę rzeczy. Bystry ludzki umysł jest sprawny w świetle i rzeczach wielkich. W dalszej części autor dokonuje podziału umysłu na działalność i materię. Ponadto działalnośc rozbija na jeszcze mniejsze cząstki tj na natężenie i materię.
Pojęcie „natężenia” dotyczy rytmiczności pracy, porusza kwestię skupienia i koncentracji co wiąże się z przytoczeniem różnorodnych przykładów umysłowej aktywności, charakteryzując przez to sposoby pracy umysłowej człowieka. Ludzie dzielą się na tych którzy pracują w pełnym skupieniu, czerpiąc radość z pracy oraz na takich, którzy traktują ją lekkomyślnie - nie potrafią skierować całej swojej uwagi na powierzone im zadanie, skoncentrować się na danym problemie. Niektórym w skupieniu się w pracy przeszkadzają różne czynniki zewnętrzne takie jak choćby upalna pogoda. Są też tacy którzy pracę rozpoczynają stosunkowo łatwo i chętnie, lecz później szybko tracą zapał i ochotę w przeciwieństwie do tych którzy pracują wytrwale przez cały czas nie tracąc wewnętrznej motywacji. Natomiast pojęcie „pojemności” umysłu wiąże się z mnogością poznanych spraw i rzeczy: niektórzy ludzie bywają przez to określani mianem genialnych. Tylko oni ( przykładem jest postać Cycerona) potrafią ogarnąć rozumowo wiele spraw naraz, przyjrzeć się jednocześnie wielu zjawiskom z wielu różnych stron . Dla innych może być to trudne. Odnośnie kwestii uczenia się młodzieży również można tu scharakteryzować różne zachowania i postawy. Jedni uważnie słuchają swych nauczycieli „wytrwale za nimi podążając” naśladując ich, raczej przyjmując obce poglądy niż formułując własne; niektórzy, jak przywołany przez Vivesa Chryzyp ,sami próbują wyciągać wnioski, szukać uzasadnienia podanych twierdzeń na własną rękę. Są też i tacy którzy łączą wspomniane rzeczy w jedną skuteczną całość; wymaga to jednak od nich dużej sprawności i biegłości umysłu.
Wielki wpływ na aktywność umysłową młodzieży wg Ludwika Vivesa mają też takie czynniki jak odpowiednie pożywienie, wypoczynek, pogoda wreszcie stan fizyczny konkretnej jednostki. Mogą wywierać one wpływ na zdolności człowieka podobnie zresztą jak jego temperament. Niektórzy mogą być stworzeni tylko do określonej nauki, do jednej wybranej gałęzi wiedzy. Również wiek wydaje się ważny. Wraz z upływem lat na ogół przybywa człowiekowi umiejętności i zdolności. Jeżeli jednak ktoś ma przedwcześnie dojrzały umysł jego sprawność może się pogorszyć. W takich wypadkach autor zaleca odpowiednią dietę polepszającą skupienie i ułatwiającą utrzymanie uwagi.
Autor zastanawia się również nad kwestią materii czyli określonym przedmiocie zdolności. I tak jedni posiadają wrodzone uzdolnienia w kierunku prac ręcznych takich jak malowanie, budowanie czy tkanie. Inni odnajdują się w nauce kształcą swój umysł „pojmując w lot każde słowo” każdą myśl jaka zostanie im przedstawiona. Rozwój człowieka we wszystkich dziedzinach życia jakkolwiek bywa trudny, jest możliwy (jednym z tych którym się to udało był Cyceron) jest jednak możliwy.
Sprawy którymi zajmujemy się na co dzień, problemy, z którymi często nie potrafimy sobie od razu poradzić mogą mieć różną hierarchię ważności. W rzeczach mało ważnych jedni bywają świetni i pomysłowi wg autora nie potrafią za to działać w rzeczach wielkich i wzniosłych. Trudno im dojść do sedna sprawy, wyciągnąć logicznych wniosków. Człowiekiem który był mistrzem przy rozwiązywaniu spraw poważnych i wielkich był Demostenes.
Wreszcie wyjątkowy stopień ważność i znaczenie Ludwik vives przypisuje charakterowi. Wpływa on na stan umysłu a jego biologiczną podstawą jest stan fizyczny człowieka i jego wrodzone nawyki. Charakter może być drażliwy spokojny, dobry z natury lecz podatny na działanie emocji. Wpływa to na postawy ludzkie. Jedni są przez to szczerzy i sprawiedliwi a inni z kolei podstępni i przebiegli. Autor wyróżnia szczególnie korzystny tzw. męski charakter który pobudza chęć do nauki pod wpływem dosłownie „wielkich i słusznych przyczyn”.
Poglądy Ludwika Vivesa przyczyniły się do jeszcze lepszego poznania natury człowieka. Zwrócono po raz pierwszy uwagę na ogromne możliwości drzemiące poniekąd w każdym z nas. Każdy człowiek może rozwijać się wszechstronnie wykorzystując swoje predyspozycje ku temu, ale może też rozwijać się w wybranej przez siebie jednej, określonej dziedzinie. Ten drugi pogląd, ponad pięćset lat później, w XXI wieku, u progu nowej, atomowej ery osiągnął największą popularność. W dzisiejszym świecie, gdzie przyrost wiedzy, szybkość krążącej, szeroko pojętej informacji zwiększa się z dnia na dzień, z roku na rok, idea wszechstronnego rozwoju człowieka jest wręcz niemożliwa i zupełnie nierealna. Niezależnie od tego każdy z nas dysponuje jakimiś wyjątkowymi zdolnościami, których rozwój i pielęgnacja pomogą odnaleźć nam siebie w tym skomplikowanym, pełnym sprzeczności świecie. Tak jak Vives zwracał uwagę na różnorodność uzdolnień młodzieży w epoce Odrodzenia tak i dzisiaj ta kwestia nabiera nowego szczególnie atrakcyjnego wymiaru w nowoczesnej pedagogice XXI wieku.