Germanizacja w Brodnicy i regionie

Brodnica położona jest na Ziemi Michałowskiej, a ta wzięła swą nazwę od Michałowa, które już we wczesnym średniowieczu rozwinęło się jako osada i gród warowny.
Już w 1231 roku biskup Chrystian część ziem, które otrzymał od Księcia Konrada przekazał Zakonowi Krzyżackiemu.
W 1303 roku Krzyżacy przejęli w zastaw, a w 1317 roku nabyli za dopłatą na własność Ziemię Michałowską od Księcia Kujawskiego Leszka Ziemomysłowica. Mimo prób odebrania zakonowi Ziemi Michałowskiej, Krzyżacy nadal okupowali Ziemię Michałowską przez okres następnych stu lat.
Tu właśnie zaczęła się germanizacja . Została utworzona Komturia brodnicka / jednostka podziału administracyjnego/ z granicami w okolicach Wrock, Lipowca, Grążaw i Osieka. Siedzibą Komtura był warowny zamek w Brodnicy , zbudowany w latach 1308-1339.
Na podbitych ziemiach rozpoczął się napływ osadników niemieckich.
W 1397 roku z inicjatywy Mikołaja z Ryńska do walki z naciskiem krzyżackim i germanizacją powstał „Związek Jaszczurczy”. Członkami tego związku byli także rycerze polscy z ziemi Michałowskiej. W okresie wojen Władysława Jagiełły z Zakonem rycerstwo Komturii brodnickiej zmuszone było walczyć po stronie Krzyżackiej. Również w bitwie pod Grunwaldem gdzie do boju prowadził rycerzy Komtur Balduin Stahl.
W 1440 roku przeciwko Krzyżakom zawiązała się konfederacja szlachty i miast Pomorza wschodniego pod nazwą Związek Pruski , którą to podpisali w imieniu rycerzy i giermków ziemi Michałowskiej Jan z Wichulca i Janusz z Osieczka, zaś w imieniu mieszczan burmistrz i rajca Brodnicy.
Koniec panowaniu Krzyżackiemu został położony dopiero po wojnie 13-letniej i po zawarciu traktatu pokojowego – 19 października 1466 roku w Toruniu.
Po tym ziemie zostały przyłączone do Polski . Podczas pierwszego rozbioru Polski w 1772 roku powiat Michałowski oraz Górzno wcielono do Prus. Znów zaczęła się kolonizacja i do 1786 roku z różnych stron Prus przybyło 11.000 osadników i zaczęła się konsekwentna germanizacja tych terenów. Od tego czasu, czyli od września 1772 roku zaczęło się prawie 150 letnie panowanie pruskie.
W 1807 roku Ziemia Michałowska została włączona do Księstwa Warszawskiego lecz nie na długo. Po klęsce Napoleona pod Moskwą /1813 rok / Rosjanie zajęli Księstwo Warszawskie, a więc także Ziemię Michałowską. Wycofali się w 1815 roku i Ziemia Michałowska ponownie znalazła się w granicach zaboru pruskiego.
Po 1830 roku władze pruskie starały się ograniczyć stan posiadania obywateli polskich. Dochodziło do ostrych konfliktów, rozpoczęły się rozruchy niepodległościowe . Najbardziej aktywnymi działaczami niepodległościowymi Ziemi Michałowskiej byli : Natalis Sulerzycki z Piątkowa , Tomasz Czapski z Bobrowa, Józef Rutkowski z Jaguszewic.
Wiadomość wybuchu Powstania Listopadowego pobudziła ludność Ziemi Michałowskiej do działania na rzecz wyzwolenia. Najbardziej zasłużeni działacze tego okresu to: lokaj Franciszek Kowalkowski ze Żmijewa, Józef Rutkowski z Jaguszewic, Józef Banaszak /rymarz/ z Brodnicy, ks.dr. Wincent Cichowski, Jan Czapski z Bobrowa, Wojciech Falarski z Nieżywięcia, Garibaldi /pseudonim/ z Brodnicy Ignacy Łyskowski z Mileszew, Mieczysław Łyskowski z Brodnicy, Józef Pluciński z Konojad, Natalis Sulerzycki z Piątkowa, Józef Sypniewski ze Żmijewa, oraz Kazimierz Szulc z Samina.
Mimo prowadzonej przez cały okres zaboru systematycznej akcji germanizacji powiat brodnicki nie utracił polskiego charakteru. Chociaż Niemcy znacznie zwiększyli swój stan posiadania.
W okresie tzw. „Kulturkampfu” znacznie zwiększyła się fala prześladowań ludności polskiej. W tym okresie żeby utrzymać polski stan posiadania znaczną rolę odegrał Mieczysław Łyskowski z inicjatywy którego w 1862 roku założony został „Bank Spółdzielczy”.
Dobrze sprawie polskiej przysłużyły się takie placówki jak: dom towarowy „Bazar” /1905/ i spółdzielnia rolniczo-handlowa „Rolnik”.
W latach zaboru obowiązywał zakaz tworzenia polskich organizacji politycznych, mimo to Polacy zakładali różne towarzystwa profesjonale i kółka oświatowo-kulturalne, aby za ich pośrednictwem prowadzić prace nad pogłębieniem świadomości narodowej. Były to : Towarzystwo Rolnicze Ziemi Michałowskiej , Towarzystwo Przemysłowców , Towarzystwo Młodzieży Kupieckiej oraz Towarzystwo Czytelni Ludowych. W 1873 roku polska młodzież gimnazjalna z Brodnicy utworzyła Towarzystwo Tomasza Zana. Duchowym przywódcą i opiekunem był profesor Antoni Chudziński. Niestrudzonym działaczem i inspiratorem poczynań na polu oświatowym i gospodarczym wśród społeczności polskiej był Ignacy Łyskowski z Mileszew. Duże zasługi dla popularyzacji słowa polskiego położyła drukarnia Karola Augusta Kőhlera z Brodnicy. Represje wobec Polaków nie zmniejszyły się, wysiedlano Polaków ze swoich ziem. Do 1908 roku Niemcom udało się przejąć ok. 20 tysięcy hektarów ziemi.
W czasie I Wojny Światowej ludność polska w 1918 roku podjęła walkę wyzwoleńczą również i na Ziemi Michałowskiej. Ruchem niepodległościowym kierował najpierw Tajny Komitet Obywatelski, a później Tymczasowa Rada Ludowa na powiat Brodnicki. Całkowite wyzwolenie Ziemi Michałowskiej nastąpiło 18 stycznia 1920r.
Reasumując germanizacja naszej ziemi i ziem polskich polegała na zniszczeniu polskości. Język niemiecki w szkołach, prawa w języku niemieckim, zakaz budowy domów na nowo nabytych parcelach, obchodzenie świąt obowiązujących w Prusach, urodzin Cesarza, przede wszystkim kolonizacja ziem. Mimo to Ziemia Michałowska wydała wielu zacnych Polaków, takich jak: Andrzej Niemojewski(autor cyklu „Polonia Irredenta”), ksiądz Józef Raskwitalski(rektor seminarium pelplińskiego), Józef Antoni Wybicki(lekarz i działacz niepodległościowy w Gdańsku), Artur Maria Świniarski, Ksiądz Jan Mantey itd.