Mistrzowie i ich uczniowie wśród twórców literatury. Na podstawie wybranych przykładów przedstaw ujawniające się w działach związki między ich twórczością

„MISTRZOWIE I ICH UCZNIOWIE WŚRÓD TWÓRCÓW LITERATURY. NA PODSTAWIE WYBRANYCH PRZYKŁADÓW PRZEDSTAW UJAWNIAJĄCE SIĘ W DZIEŁACH ZWIĄZKI MIĘDZY ICH TWÓRCZOŚCIĄ”


Literatura to wszystkie dzieła artystyczne zachowane w formie pisanej lub w przekazie ustnym. W Polsce literaturę dzieli się zwykle na trzy rodzaje literackie: epikę, lirykę i dramat. Podział ten nie jest na świecie powszechny i zupełnie nieznany w większości krajów zachodnich. Stosuje się też podział na epoki i style literackie, co również nie zawsze się sprawdza w przypadku literatury niezachodniej. Od prawie najwcześniejszych czasów najważniejsi i najbardziej znani poeci wszechczasów są najlepszymi autorytetami dla swoich uczniów, którzy mogli oczywiście być przy artystach, lecz którzy także mogli wspomóc swoją twórczość poprzez pomocne ideały i poglądy danych epok starszych twórców.
Pierwszym dowodem na to, że poeta czy powieściopisarz mógł mieć swoich naśladowców jest oczywiście Henryk Sienkiewicz. Jego ówczesna powieść historyczna zbliżała się niebezpiecznie do poziomu "drugorzędności", ku biegunom łatwej, społecznej dydaktyki, często zabarwionej zachowawczo, lub przygodowej powieści dla młodzieży. Nurty te reprezentują między innymi jego naśladowcy: Adam Krechowiecki, czy Teodor Jaske-Choiński oraz Walery Przyborowski, Wacław Gąsiorowski, Władysław Łoziński jako autor „Oka proroka”. Faktem pozostaje potencjalna źródłowość narracji, czy też mówiąc ściślej, źródło może stanowić dla niej konstrukcję modelową. Zabieg ten właściwy prozie historycznej zorientowanej na swoistą monograficzność, niby kronikarską, stosował często Kraszewski, natomiast z pośród powieściopisarzy późniejszych - Żeromski. Jak wykazał August Grodzicki "żywioł źródeł" określa strukturę narracyjną „Popiołu”. Eksponując swoją jednorodność, analizowana odmiana historycznej prozy nie pozbawiła się związków z różnymi źródłami. Przywołując wzorce jej bliskie tematycznie lub formalnie, co zawierają: „Pamiętniki” Jana Chryzostoma Paska w stylizacjach Kraszewskiego, „Opis obyczajów” Jędrzeja Kitowicza, w gawędowej konstrukcji „Opowiadania pana Wita” Narwoja Władysława Łozińskiego, diariusze szlacheckie w „Dwóch panach Sieciechach” Juliana Ursyna Niemcewicza. Liczne teksty gawędowe i pamiętniki stanowią tylko pierwsze z brzegu przykłady. Z czasem naiwny weryzm tej koncepcji, atakowany przez Teodora Tomasza Jeża, za brak historycznych kompetencji opowiadaczy-świadków, zastąpiły bardziej wyrafinowane ujęcia skierowane ku formom humorystycznym, paradoksycznym, czy groteskowym. Poetyka pierwocin powieści historycznych oscylowala pomiędzy różnymi odmianami powieści: sentymentalną, dydaktyczną, rycerską, wreszcie i przede wszystkim "czarnym" romansem grozy. Początkowo jednak u Jeziorskiego podstawową rolę pełnił motyw dydaktyczny. Stąd budowa powieści zbliża się ku formom publicystycznych traktatów historycznych, w których beletryzacje wątków "prywatnych" miały dość powierzchowny charakter. W powieści podobnie jak w ówczesnych poematach heroikomicznych takich jak „Myszeis” Ignacego Krasickiego, dydaktycznemu celowi może służyć racjonalizacja legend o początkach narodu i państwa. W ambitnej powieści historycznej, jaką jest Rzepicha, matka królów Franciszka Salezego Jeziorskiego, widać wyraźnie, jak przekształcają się składniki ośmieszonej wówczas przez historyków kroniki Wincentego Kadłubka. Dzieje przedhistoryczne tracą w utworze baśniowy charakter na rzecz mocno eksponowanej idei politycznej i społecznej. Za to nowatorska koncepcja Agaj-Hana nie zdobyła zwolenników i aż do Żeromskiego „Dumy o Hetmanie” nie posiadała kontynuacji. Ten typ powieści historycznej nie przyjął się zapewne z kilku względów: między innymi stylistyczne jego skomplikowanie ograniczało czytelniczy odbiór. W kraju był to czas krótkotrwałego tryumfu gawędy szlacheckiej oraz wzmacniającej się pozycji historycznego powieściopisarstwa Kraszewskiego.
Założenia realistyczne zarówno w werystycznej gawędzie, jak i typizujących utworach Kraszewskiego coraz silniej utrwalały się w modelu ówczesnej powieści historycznej. W tym czasie nastąpił dalszy postęp w dziedzinie stylizacji. Językiem archaizowanym szlachty pisarze posługują się już bardzo swobodnie. Kaczkowski, Kraszewski, Łoziński, a nawet Przyborowski udoskonalali metody przyswajania dawnych form pisania i mówienia. Nie "kopiowanie", lecz umiejętność wyzyskania środków językowych, stwarzających "iluzję dawności" charakteryzuje styl powieści. Charakter struktury kompozycyjnej utworu Sienkiewiczowskiego jest przy tym daleki od amorficznej budowy szlacheckiej gawędy. Pisarz zbliża się wyraźnie do późniejszych tekstów, przełamujących zasadę luźnej konstrukcji na rzecz wyrazistego schematu kompozycyjnego, o sensacyjnej intrydze i szybkim tempie zdarzeń, co widać u Władysława Łozińskiego i Zygmunta Kaczkowskiego. Oporność struktury powieści historycznej wynika nie tylko z faktu, że posiada ona wyrazisty "zestrój norm" i udokumentowaną szeregiem wypowiedzi pisarzy i krytyków "świadomość gatunkową". Istotniejsze wydają się być fakty, które sprawiły, że literatura polska dysponowała w wieku XIX szeregiem ujęć "wzorcowych" w twórczości powieściowej Józefa Ignacego Kraszewskiego, Zygmunta Kaczkowskiego, Henryka Rzewuskiego i Henryka Sienkiewicza oraz co znaczące ich naśladowców: Walerego Przyborowskiego, Adama Krechowieckiego czy Wacława Gąsiorowskiego. Zatem nie teoretyczne normy, lecz przede wszystkim dedukcja na podstawie cech powtarzalnych pozwala sprecyzować model ówczesnej powieści historycznej. Bardzo wyraźnie zbliża się doń tekst „Krzyżaków”, odwzorywujący szereg wcześniejszych tendencji i korzystający z doświadczeń własnych pisarza i inspiracji innych autorów. Niewątpliwa dramatyczność opowieści w „Krzyżakach” osłabia jednak hieratyczny tok eposowego przesłania. W synkretycznej strukturze utworu o przełomie XIV i XV wieku epopoiczność jest nie tylko elementem stylizacyjnym, lecz również wykładnikiem autorskiej ideologii opartej o stabilne formuły wartościujące. Widać to zwłaszcza w charakterystycznym "przekładzie" na epos homerycki „Długoszowej relacji o bitwie grunwaldzkiej”. Sienkiewiczowska wersja historii posiada w „Krzyżakach” dwa istotne układy odniesienia: jest zrealizowaniem pozytywistycznego postulatu poznawczego oraz wyrazem ideowego celu kompensacyjnego. Wybór tematu krzyżackiego powiązany jest niezwykle mocno z tradycją literacką od romantycznych fascynacji Mickiewicza i Słowackiego i wczesnych powieści Feliksa Bernatowicza, aż po twórczość Kraszewskiego, który wprowadzał pewne znane już czytelnikowi stereotypy postaci i sytuacji. Również nie możemy zapomnieć o dużym podobieństwie obrazu dziejowego z książek „Quo Vadis” Sienkiewicza do „Nerona” Kraszewskiego. Łączy się z motywami upadku cesarstwa. Jak widać, Henryk Sienkiewicz był jednym z wielkich twórców literatury. Nie tylko ją stworzył, ale też nauczył innych pisarzy rodzić twory myślenia i łączyć je bezpośrednio w tekst.
Nie mogę też zapomnieć o najważniejszych pisarzach na świecie takich jak Horacy czy Homer. Horacy urodził się w 65 roku p.n.e., jednak zmarł w 8 roku p.n.e.. Był rzymskim poetą lirycznym oraz synem wyzwoleńca z Wenuzji w Apulii. Ojciec dał mu staranne i wszechstronne wykształcenie. Wysłał go między innymi do Rzymu i Grecji, by studiował tam grekę i filozofię. Po zamordowaniu Juliusza Cezara wstąpił do armii i służył pod dowództwem Brutusa. Brał udział w bitwie pod Filippi w 42 roku p.n.e., z której musiał ratować się ucieczką. Kiedy ogłoszono amnestię dla tych, którzy walczyli przeciw zwycięskiemu Augustowi, powrócił do Italii. Okazało się, że jego ojciec nie żyje, a majątek został skonfiskowany. Mimo że był prawie bankrutem, udało mu się kupić posadę sekretarza u kwestora i to pozwoliło mu jakoś prosperować i uprawiać poezję. Utworami Horacego zainteresował się Wergiliusz i wprowadził go do domu Mecenasa. Wkrótce Horacy zaprzyjaźnił się z Mecenasem i należał do jego kręgu literackiego. Po pewnym czasie Mecenas wprowadził go na dwór Augusta, a także podarował mu posiadłość w Sabinum, co umożliwiło mu swobodną twórczość literacką.
Twórczość Horacego, która przetrwała do naszych czasów to:
• Epody (41-30 p.n.e.) krótkie utwory o treści politycznej
• Satyry (40-30 p.n.e.) ośmieszające wady i słabości ludzkie
• Pieśni (zwane też odami) o bardzo bogatej tematyce
• „List do Pizonów” znany również jako „Sztuka poetycka”
Twórczość Horacego uważana jest za szczytowe osiągnięcie klasycyzmu epoki Augusta i wywarła ona znaczący wpływ na poezję europejską.
Skoro mówię już o Horacym to przedstawię również twórczość Homera
Otóż Homer urodził się w 8 wieku p.n.e. i był greckim śpiewakiem wędrownym. Uważany jest za ojca poezji epickiej. Najstarszy znany z imienia europejski poeta, który zapewne przejął dziedzictwo długiej i bogatej tradycji poezji heroicznej, której istnienie jest wszakże czystym domysłem. Homer jest autorem poematów „Iliady i Odysei”. Grecka tradycja widziała w nim również autora epopei komicznej „Batrachomyomachii”, jednak według najnowszych teorii nie on jest jej twórcą, i „Hymnów homeryckich”. Żaden poeta grecki nie przewyższył sławą Homera. Na wyspach Ios i Chios wzniesiono poświęcone mu świątynie, a w Olimpii i Delfach postawiono jego posągi. Pizystrat wprowadził recytacje homeryckich poematów na panatenaje. Według niektórych legendarnych informacji Homer pierwotnie nazywał się Melesigenes i był synem Boga rzeki Meles, płynącej koło Smyryny, i nimfy Kreteis. Świadczy to o randze Homera w świecie greckim, gdyż zawsze wybitnym ludziom przypisywano tam boskie lub półboskie pochodzenie. Nie zachowały się żadne wiarygodne wiadomości o jego życiu i, jak pisał badacz John Myres, żadne zdanie dotyczące Homera nie jest bezsporne. Niemniej, antyczni Grecy nigdy nie wątpili w jego istnienie. Prawdopodobnie urodził się w Smyrnie lub na wyspie Chios w Jonii – krainie w Azji Mniejszej, jednak wiele miast greckich ubiegało się o ten honorowy zaszczyt. Według legendy Homer był ślepcem. Tezę tę mogą wspierać dwa epizody umieszczone w homeryckich epopejach. W „Odysei” niewidomy bard Demodokos opiewa bohaterskie czyny, a autor, prawdopodobnie Homer, w „Hymnie homeryckim” pisze do Apollona: "Pozdrawiam was wszystkie. A o mnie pamiętajcie, gdy przyjdzie jakiś człowiek obcy, co świata doświadczył, i zapyta: Dziewczęta, który jest wam najmilszy z aojdów, co tu przychodzą? Wtedy wszystkie razem odpowiecie: Ślepiec, który mieszka na skalistym Chios – jego pieśni będą zawsze najpiękniejsze"(...). Martin P. Nilsson w pracy „Homer and Mycenae” podaje, że w wielu regionach bardowie byli w rytualny sposób pozbawiani wzroku, co miało stymulować pamięć. Ponieważ nie mamy żadnych wiarygodnych danych o życiu Homera, niektórzy badacze, a nawet już antyczni choridzontes, wysuwali hipotezę, że Homer nigdy nie istniał. Podwaliny dla tego poglądu, zwanego teorią pluralistyczną dał niemiecki filolog F.A. Wolf w wydanej w r.1795 książce „Prolegomena ad Homerum”. Po około stu pięćdziesięciu latach dyskusji i sporów zwyciężyła teoria unitarystyczna, która twierdzi, że Homer istniał i był autorem obu poematów, a jego zasługą jest stworzenie wybitnych dzieł w oparciu o wielowiekową tradycję pieśni heroicznych istniejącą w starożytnej Grecji. Śmierć Homera owiana jest legendą; wyrocznia delficka przestrzegała go przed zagadkami chłopców. Pewnego dnia, przechadzając się po plaży, zapytał rybaków "Jak się wam udała wyprawa?", najmłodszy z nich odpowiedział mu na to: "Wszystko cośmy schwytali zostawilismy w morzu; wszystko czegośmy nie schwytali, przywozimy do domu". Homer przypomniał sobie właśnie wtedy słowa owej wyroczni, i nie mogąc zrozumieć ich słów, pojął, iż nadszedł kres jego życia, i umarł, według opowieści na trzeci dzień. Rybacy zaś mówili o pchłach. Schwytane na ubraniu wrzucali do morza, te zaś, których nie złapali, przywieźli ze sobą do domu.
Wspomnę jeszcze o Platonie, który w wieku 20 lat spotkał Sokratesa, i kiedy stał się jego najwierniejszym uczniem. Według pewnych opinii pierwszymi dziełami filozoficznymi Platona były dialogi Sokratesa ze sceptykiem.
Do dziś jest przedmiotem sporu, czy Platon wkładał w usta Sokratesa własne poglądy, czy też dialogi są faktyczną wykładnią poglądów Sokratesa. Plotyn urodził się około 204 roku w Likopolis w Egipcie natomiast zmarł w 269. Był to filozof starożytny, twórca systemu filozoficznego zwanego neoplatonizmem. Młodość spędził w Aleksandrii. Tam w 28 roku życia rozpoczął studia filozoficzne. Dwanaście lat później przeniósł się do Rzymu. Neoplatonizm Plotyna był oparty na nauce Platona, połączonej z elementami stoicyzmu, neopitagoreizmu, a także filozofów aleksandryjskich: Filona i Amoniusza Sakkasa, którego był uczniem. Następnie udał się do Rzymu, gdzie z dużym powodzeniem głosił swoje poglądy. Plotyn zaczął pisać późno, dopiero od 50 roku życia. Ponieważ pisał niesystematycznie, nie zebrał w jednym dziele podstawowych swych poglądów. Zostały one wyłożone w „Enneadach” i było ich 54 rozprawy, ułożone w 6 dziewiątek, na które składają się rozprawy zebrane przez ucznia i biografa Plotyna - Porfiriusza. Pierwsza „Enneada” obejmuje rozprawy etyczne, druga fizykalne, trzecia kosmologiczne, czwarta rozprawy o duszy, piąta o rozumie, szósta o najwyższych kategoriach, byciem dobru, jedności. Zasadą bytu, tym co istnieje naprawdę jest Jednia – doskonała i prosta substancja, która jest niepoznawalna, gdyż każda próba jej poznania prowadziłaby do wyszczególnienia jej własności i powstania rozróżnienia Jednia–własności, co przeczyłoby prostocie jedni. Jednia kontempluje samą siebie i emanuje z siebie hierarchicznie kolejne szczeble bytu – hipostazy. Z Jedni wyłania się Umysł, który można interpretować jako Boga, Dusza pierwsza jako najwyższy duch i kolejne byty. Naturalną własnością bytu była ekspansja. Dzięki niej wyłaniają się z bytu coraz nowe jego postacie. Plotyn uczył, że byt trwa, produkując byty nowe. Byt ma naturę światła, którego istotę stanowi promieniowanie. To, że wyłania z siebie nowe postacie, należy do jego natury i jest od niego nieodłączne. Wyłonione postacie są jakby promieniami bytu i jego emanacją. Teoria emanacji była podstawową myślą systemu Plotyna. Świat był dla niego kolejnym emanowaniem coraz to nowych bytów. Założył, że kolejne byty są mniej lub bardziej doskonałe. Byty doskonałe mają większą moc twórczą. Twór jest zawsze mniej doskonały od twórcy. Zauważa więc porządek zmniejszających się doskonałości. Szereg ten zaczyna się od bytu najdoskonalszego i trwa, dopóki nie wyczerpie się zmniejszająca się stopniowo doskonałość i moc twórcza. Teoria bytu filozofii Augustyna wychodziła z tych samych przesłanek co Platona, jednak z uwzględnieniem Boga rozumianego na sposób chrześcijański i wyciągnięciem głębszych konsekwencji z faktu przyjęcia wieczności i nieskończoności świata idei. Podobnie jak Platon, Augustyn zakładał istnienie świata idei, który istnieje niezależnie od świata materialnego, jest wieczny, nieskończony i doskonały. Augustyn rozwinął jednak teorię hierarchii idei o ideę Boga. Dla niego podstawową i jedyną istniejącą z własnej mocy ideą był właśnie Bóg. Wszystkie pozostałe idee stawały się emanacjami Boga, które ten tworzy z sobie wiadomych powodów. Idee te Augustyn rozumiał wciąż po platońsku i były dla niego realnie istniejącymi obiektami, z którymi można się bezpośrednio połączyć.
Jak już wcześniej pokazałam wzorce literackie były, oraz są czymś na czym wzoruje się wielu artystów. Mistrzowie i ich uczniowie są zatem bardzo nowoczesnym, jak i starożytnym tematem. Gdy uczymy się czegoś od kogoś, udoskonalamy w sobie nieodkryty talent. Nasze zdolności zależą od naszej silnej woli i chęci oraz dobrego nauczyciela. Każdy z nas powinien znaleźć swój autorytet i dopiero wtedy dowiedzieć się, co tak naprawdę potrafi czynić. Dzięki wzorcom literatury, pisarze stwarzali coś pięknego, cennego i wielkiego. Myśli innych ludzi zwiększały, a nawet podwajały ich szanse na odniesienie sukcesu. Nie zmarnujmy ich talentów i szanujmy ich twórczość i wytrwałość.




BIBLIOGRAFIA


ANNA RAŚ
KLASA II LE


TEMAT: „Mistrzowie i ich uczniowie wśród twórców literatury. Na podstawie wybranych przykładów przedstaw ujawniające się w dziełach związki między ich twórczością.”


I. LITERATURA PODMIOTU:

1. Henryk Sienkiewicz „Krzyżacy”
2. Henryk Sienkiewicz „Quo Vadis”
3. Stefan Żeromski „Duma o Hetmanie”
4. Jan Chryzostom Pasek „Pamiętniki”
5. Władysław Łoziński „Opowiadania pana Wita Narwoja”
6. Homer „Hymny homeryckie”
7. Plotyn „Enneady”


II. LITERTURA PRZEDMIOTU:

1. Tadeusz Bujnicki „Sienkiewicz i historia”, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1981
2. Tadeusz Bujnicki „Sienkiewicz i studia”, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1981
3. Pod red. J.Z.Jakubowskiego „Ignacy Kraszewski”, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1964
4. Zygmunt Kubiak „Literatura Greków i Rzymian”, Warszawa 1999
5. Andrzej Wójcie „Talent i sztuka. Rzecz o poezji Horacego”, Wrocław 1986
6. W.Kopaliński „Słownik mitów i tradycji kultury”