Kodyfikacje prawa w czasach nowożytnych.

PROGRAM KODYFIKACJI PRAWA
- wiek Oświecenia – wiekiem kodyfikacji
- twórca terminu „kodyfikacja” – J. Bentham (1748-1832)
- postulat nowego, oderwanego od średniowiecznego, porządku prawnego, zbudowanego od podstaw
- podstawą ideologiczną kodyfikacji – filozofia prawa natury (odwoływanie się do pewnych stałych, niezmiennych, „naturalnych” wartości o charakterze absolutnym; człowiek jako cząstka wielkiego mechanizmu Natury, porządek społeczny z poznawalnych rozumem praw przyrody)
- egalitaryzm i liberalizm; w prawie karnym – humanitaryzm, bezpieczeństwo prawne jednostki
- twórca nowożytnego prawa natury – H. Grocjusz (1583-1645) – stałe, niezmienne, wynikające z natury człowieka zasady: dotrzymywania umów, naprawienia szkody, nienaruszalności własności, karania pewnych czynów
- 2 etapy: absolutnego (oderwana od praktyki spekulacja filozoficzna, prawa naturalne jako zamknięty, absolutny i uniwersalny system praw rozumowych, stanowiących rządzący światem porządek nadrzędnych) i względnego prawa natury (relatywizacja; przenikanie prawa natury do każdego z ustawodawstw jako czynnika służącego przebudowie porządku prawnego bądź weryfikacji istniejącego)
- prawo natury – jako czynnik pozwalający oceniać prawo wg kryteriów rozumu, reguł etyki czy sprawiedliwości
- przekonanie o konieczności podporządkowania przyszłych dzieł ustawodawczych zasadom prawa natury
- teza o deklaratoryjnym charakterze funkcji prawodawcy – odkrywania ideałów prawnonaturalnych, przyswojenie i ogłoszenie w odpowiedniej formie
- prawo świeckie – zerwanie z metodą scholastyczną, ze średniowieczną identyfikacją p. natury z p. boskim
- założenia programu kodyfikacji: stworzenie całkowicie nowego systemu; zerwanie z feudalnym partykularyzmem – jednolity zbiór; wyłączne obowiązywanie kodeksów; zerwanie z niepewnością prawną, partykularyzmem, samowolą, nadużyciami – pewność prawa (ius certum) – rozstrzyganie wszelkich możliwych sytuacji, bez dowolności wyrokowania; zupełność kodeksów, bez luk (szczególnie na gruncie prawa karnego); kodeks – krótki, jasny, powszechnie zrozumiały – nieufność wobec prawników, rola sędziego – subsumcja (podciąganie stanu faktycznego pod odpowiedni przepis); odwołania do „powszechnej szczęśliwości jako nadrzędnego celu prawodawczego – kodeks sprawiedliwy, służący idei dobra powszechnego;
- pierwszy program kodyfikacji – W.G. Leibniz – plan wprowadzenia nowego kodeksu ogólnoniemieckiego, opartego na założeniach słuszności naturalnej, zwięzłego, jasnego, zupełnego, kończącego stan niepewności prawnej
- Bawaria: - za panowania Maksymiliana Józefa III; inicjatorem i realizatorem – wicekanclerz W.X.A. Kreittmayr
- Codex Iuris Bavarici Criminalis 1751 – kodeks karny
- procedury sądowej 1753
- Codex Maximilianeus Bavaricus Civilis – 1756 – kodeks cywilny
- próby operowania językiem prostym i zrozumiałym, odstępowanie od zagmatwanej kazuistyki, wpływy Oświecenia
- nauka i nauczanie prawa: filozofia prawa natury – negacja zastanych urządzeń i niepotwierdzonych rozumem prawd; prawo profesorskie – oderwana od praktyki rozumowa spekulacja
- w założeniach – prawo uniwersalne
- nowa dyscyplina: prawo narodów (ius gentium) jako zbiór norm prawnych obowiązujących między państwami
- podejmowanie badań szczegółowych nad systemami prawnymi różnych ludów i epok – program uniwersalnej historii prawa
- powstanie prawoznawstwa porównawczego (Monteskiusz – O duchu praw)
- wprowadzanie do nauczania uniwersyteckiego prawa natury: Heidelberg (Pufendorf), Uppsala, Paryż, Halle, Wittenberga etc.
- systematyka prawa nowożytnego – kształtowanie się: ścisły rozdział pomiędzy sferą praw jednostkowych i ogólnych – odrodzenie rzymskiego podziału na prawo prywatne i publiczne
- początkowo – pod uwagę brano trójpodział z Instytucji; Landrecht: o prawach indywidualnych i społecznych
- prawo prywatne – jako całokształt stosunków osobistych i majątkowych między jednostkami; w XIX wieku – stosunki osobisto-majątkowe w ogóle (prawo cywilne) i wyodrębnienie prawa handlowego – tylko stosunki majątkowe; pozostałe prawa – prawo publiczne
- system prawny Anglii: podstawą rozstrzygnięć – prawo precedensowe
- prawo precedensowe (common law), uzupełniane normami słuszności (equity) – prawo sędziowskie
- rolą sędziego – wyłonienie (z precedensów czy poczucia słuszności) reguły prawnej
- norma prawna – jako konkretne, jednostkowe rozstrzygnięcie o charakterze ściśle praktycznym – każdorazowo w danej sprawie formułowana
- normy tworzone przez sędziów; ustawy – zbiór abstrakcyjnych zasad, które nabierają treści wraz z dokonaniem wykładni przepisu w konkretnym przypadku
- statuty – w celu porządkowania, uzupełniania i unowocześniania prawa tradycyjnego – od XIX wieku – Condolidations Acts
- kodyfikacja prawa kanonicznego: niekodyfikowany od Clementinae z 1317
- postulat wysunięty w czasie I Soboru watykańskiego
- powołanie specjalnej komisji papieskiej (sekretarzem P. Gasparri), wspieranej przez Kolegium Konsultorów – Kodeks Prawa Kanonicznego, promulgowany bullą Benedykta XV w 1917 roku – wyłączna i pełna kodyfikacja; I – normy ogólne, II – przepisy o osobach, III – o rzeczach, IV – o procesach, V – o przestępstwach i karach;
- pozytywizm prawniczy, jurysprudencja pojęciowa
- nowy Kodeks prawa kanonicznego dla Kościoła łacińskiego – 1983, Jan Paweł II