Prace A. Neilla jako przyczynek do rozumienia współczesnej myśli pedagogicznej.

Współczesne kierunki pedagogiczne


Prace A. Niella
jako przyczynek do rozumienia współczesnej myśli pedagogicznej.


Celem niniejszej pracy jest omówienie prac A. Niella jako znaczącego wkładu w rozwój nowoczesnej pedagogiki. Zadaniem pedagogiki jako nauki jest wyposażenie tych, którzy organizują przebieg nauczania i wychowania w wiedzę o skuteczności różnego rodzaju zabiegów dydaktyczno-wychowawczych. Towarzyszą temu celowi następujące zadania:
• gromadzenie wiadomości o rzeczywistości wychowawczej;
• analiza tej rzeczywistości, wykrywanie związków i zależności między elementami owej rzeczywistości i wyjaśnianie ich;
• dostarczanie wiedzy potrzebnej do przekształcania rzeczywistości wychowawczej.
Nie można poprzestać tylko na dobrym nauczaniu, trzeba jeszcze stosować cały system zabiegów wychowawczych, które dopiero przy dobrym nauczaniu mają szanse powodzenia.
Nowoczesna pedagogika postuluje twórczy charakter pracy nauczyciela i uczniów. Przy realizowaniu określonych programami treści nie następuje tylko przekazywanie informacji przez nauczyciela lub autora podręcznika i bierne ich opanowywanie przez uczniów, lecz także w większym stopniu występują akty samodzielnej pracy wychowanków, odkrywania nowych dla nich faktów i prawidłowości, rozwiązywania zadań i problemów. Z punktu widzenia pedagogicznego najważniejsze są formy pracy, które eksponują aktywność twórczą dzieci.
Jednym z przedstawicieli nowoczesnej pedagogiki był Aleksander Niell, którego założenia wpisały się w nurt antypedagogiki. Nurt ten negował tradycyjną formę wychowania opierającą się na zasadzie ,sterowania” życiem dziecka.
Na kształtowanie się jego poglądów wpływ wywarli nie pedagodzy, lecz psychologowie m.in. Freud, Stekel, Reich, Homer Lane. Neill bardziej dbał o ,,psychologię” niż ,,edukację” wychowanków.
Jego najważniejsze prace naukowe to:
• The Problem Child (1926)
• The Problem Parent (1932)
• Summerhill (1962)
• Freedom — not License (1966)
• Talking of Summerhill (1971)
• Nowa Summerhill.
Koncepcje i praktyki pedagogiczne Neilla przeciwstawiają się wielu głęboko zakorzenionym stereotypom, dotyczącym wychowania. Neill, twierdzi: ,,Wychowanie wypacza, a nie poprawia ludzi. Nie można uczyć i wychowywać dziecka; jest to bezmyślne po prostu dlatego, iż dziecko stoi bliżej niż ja ideału harmonii, prawdy, piękna i dobra.” Jego zdaniem prawie większość dzieci jest źle wychowywana, ponieważ tylko niektóre z nich dorastają w rodzinie, która zapewnia wolność i możliwość bycia sobą. Natura dziecka jest deformowana nie tylko przez społeczeństwo ale w szczególności przez rodziców i nauczycieli. "Wszyscy próbują zmienić, "uformować" charakter dziecka, poprzez narzucanie własnej osobowości dziecku. Tego typu podejście nie jest w interesie dziecka. Jest to idea formowania człowieka na własne podobieństwo".
A.S. Neill uważa, że celem wychowania ma być wolny człowiek, który będzie żył w pełni szczęścia i harmonii z pokoleniem ludzi dorosłych. Wychowanie natomiast ma polegać na wspieraniu i rozwijaniu zainteresowań oraz ciekawości dziecka, dzięki czemu będzie ono szczęśliwe. A.S. Neill, zauważył, że "dziecko posiada wrodzoną roztropność i wrodzony zmysł rzeczywistości. Jeśli pozostawi się mu swobodę, nie skrępowaną żadnymi sugestiami dorosłych, dziecko rozwinie się na miarę swych maksymalnych możliwości".
Wolność to nic innego jak prawo do czynienia tego wszystkiego, co danej osobie sprawia satysfakcję i radość, ale tylko na tyle, na ile nie zagraża to wolności innych osób.
Według A. Niella wychowanie winno podkreślić w dziecku indywidualność, otwartość myślenia i działania, a z drugiej strony – umiejętność życia w grupie, respektowania praw innych osób.
A.S. Neill jest także autorem popularnego hasła: "to szkoła powinna przystosowywać się do uczniów, a nie na odwrót". Hasło to dało początek rzeczowej dyskusji wokół wolności i poszanowania godności dziecka.
Pedagogia A.S. Neilla dała początek rozwojowi awangardy pedagogicznej, wychowania antyautorytarnego, głoszącej hasła wyzwolenia zniewalanych dzieci i młodzieży od autorytarnych nauczycieli i rodziców.
Współczesna praktyka pedagogiczna potwierdza, że nastąpiła liberalizacja zachowań dzieci, która wyraża się swobodą, spontanicznością, prawem do samorealizacji. Wielość, różnorodność stylów wychowania dzieci stała się dziś rzeczywistością, a mogła zaistnieć dzięki pojawieniu się i rozpowszechnieniu ideii wychowania antyautorytarnego.
Zaczęły więc powstawać przedszkola i szkoły antyautorytarne, które stanowią dziś awangardę nowoczesnej myśli pedagogicznej i niekonwencjonalnych rozwiązań dydaktycznych. Ich zaletą jest angażowanie rodziców do tworzenia warunków kształcenia i wychowania ich dzieci.
Wychowanie to jest dzisiaj stanem normalnym, ale ciągle poddawane jest krytyce. Jednak zdaniem B. Śliwerskiego zbyt wiele złego przypisuje się ideii wychowania autorytarnego, jakby ono tylko wpływało na zmianę postaw dzieci i młodzieży. Idea ta stała się natomiast doskonałym argumentem dla kolejnych pokoleń pedagogów, w forsowaniu swoich doktryn czy modeli wychowania.
Trzeba zauważyć, że nie ma jednej pedagogiki czy teorii wychowania antyautorytarnego, gdyż można do niej zaliczyć wychowanie wolne od represji, od kar, od społecznych przymusów, od autorytetów, aż do wychowania rewolucyjnego, prowadzącego do zmian społeczno-politycznych w społeczeństwie.
Nie każdy wychowawca, który jest przeciwnikiem autorytarnego, czy represyjnego stylu wychowania, jest przedstawicielem wychowania antyautorytarnego.
A.S.Neill w swojej ostatnij pracy dotyczącej szkoły, którą założył i którą prowadził według swojej koncepcji pokazał jaki ma wpływ wychowanie antyautorytarne na dzieci i młodzież. ,,Nowa Summerhill” prezentuje doświadczenia Neilla z pięćdziesięcioletniego okresu kierowania dziełem swego życia - stworzoną przez siebie, ukochaną szkolą Summerhill. Szkoła zasłynęła w świecie dzięki pionierskiemu podejściu do problemu wolności i samorządności uczniów, a sam Neill stał się szeroko znany ze swej radykalnej filozofii życia.
Założona w 1921 roku, już w latach 30. stała się głośna nie tylko w całej Anglii, ale i za granicą, odciskając piętno na szkolnictwie w wielu częściach świata, m.in. w USA, Niemczech i Japonii. Ale największy wpływ, jak oceniał to sam Neill, wywarła na rodziców i ich stosunek do własnych dzieci.
Powołana przez niego szkoła jest najstarszą szkołą samorządową oferującą nieobowiązkowe lekcje. Początkowo przyjmował dzieci z problemami przystosowawczymi, ale potem prowadził nabór uczniów zgodnie z przyjętymi zasadami. Traktował Summerhill jako szkołę terapeutyczną dla dzieci normalnych, wykorzystywał okres dzieciństwa i dojrzewania do rozwijania w uczniach silnej, dojrzałej emocjonalnie osobowości. Kluczem do takiego rozwoju było pozostawienie im całkowitej swobody w spędzaniu czasu.
W szkole dąży się do utrzymania równowagi między wiekiem i płcią wychowanków. Preferuje się przyjmowanie dzieci przed 13. rokiem życia, ale nie stanowi to żadnej reguły. Mówi się, że szkoła odnosi duże sukcesy w pracy z dziećmi stwarzającymi szczególne trudności wychowawcze (nazywanymi ,,dziećmi problemowymi”). Okazuje się, że często problemy związane z zachowaniem znikają w momencie, gdy stosunki między dziećmi a dorosłymi stają się bardziej egalitarne, gdy opierają się na zasadzie zaufania i partnerstwa.
Summerhill jest placówką koedukacyjną, w której nie nosi się żadnych szkolnych mundurków ani nie wymierza kar cielesnych. Starsze dzieci mają własne pokoje, natomiast młodsze przebywają w pokojach wieloosobowych. Dobór osób zamieszkujących pomieszczenia internatowe jest dobrowolny i zależy głównie od decyzji wychowanków. Personel pedagogiczny stanowią wysoko wykwalifikowani nauczyciele proponujący wychowankom przygotowanie do egzaminu GSCE (mała matura).
Zasady życia społeczności szkolnej (nauczycieli, uczniów, pracowników administracji) są ustalane w trakcie cotygodniowych spotkań stanowiących demokratyczną formę samorządu ośrodka. Mimo że zebrania nie są przymusowe, zawsze cieszą się olbrzymią popularnością wśród wychowanków. Stanowią one serce samorządowego życia szkoły. Każda osoba ma prawo głosowania bez różnicy, czy jest nauczycielem, czy uczniem. Głos dziecka, które ma 6 lat, jest tak samo ważny jak głos o wiele starszego kolegi. Dzieciom młodszym poświęca się szczególną uwagę, dodając im otuchy, zachęcając do wyrażania własnych myśli i poglądów. Według A.S. Neilla zebrania szkolnej społeczności to przykład doskonałego treningu, przygotowania do życia w demokracji. Być może problemy poruszane nieraz przez dzieci są dla dorosłych trywialne (na przykład: ktoś nie oddał pożyczonej płyty, a ktoś inny nie wyszedł z pokoju, choć go o to poproszono), ale w trakcie spotkań każdy temat jest rozpatrywany z dużą powagą.
Summerhill od początku swojego istnienia była (i jest do dziś) szkołą samorządową: wszystkie problemy związane z życiem całej szkolnej społeczności były i są rozwiązywane wspólnie, drogą głosowania, podczas ogólnego, cotygodniowego spotkania uczniów i personelu. Tą drogą wprowadza się do życia społeczności Summerhill przepisy i zasady regulujące to życie. Z doświadczeń Neilla wynika, że ta forma demokracji jest przez dzieci i młodzież niezwykle ceniona, a każda sugestia o ewentualnym zniesieniu, czy choćby tylko ograniczeniu władzy samorządu spotykała się zawsze z bardzo ostrym sprzeciwem. Według Neilla, uczenie dzieci samorządności odgrywa o wiele większą rolę w procesie wychowania ,,niż wszystkie podręczniki świata”. Wychowane w tym duchu dzieci cechuje bardzo zdrowy stosunek do świata zewnętrznego. Według A.S. Neilla wychowanie winno podkreślać w dziecku indywidualność, otwartość myślenia i działania, a z drugiej strony - umiejętność życia w grupie, respektowania praw innych osób.
Już Arystoteles rozumiał, że źródłem wolności jest panowanie woli nad poznaniem. Jednakże nie potrafił rozstrzygnąć, czy samą wolność wyboru należy przypisać formalnie woli, czy też rozumowi. Początkiem obydwu jest człowiek, ma on prawo do wolności. Przywilej wolności zawiera się w tym, że człowiek może działać świadomie i z własnego wyboru. Jest to cecha osobowości człowieka, do której z pełnym zrozumieniem i pietyzmem podchodzi się w Summerhill. W szkole tej wolność jednostki jest traktowana jako prawo wyboru motywów działania, które implikują odpowiedzialność. Jeśli na przykład uczeń nie ma ochoty iść na lekcję języka angielskiego lub matematyki, to ma prawo to zrobić. Ale jeśli gra na gitarze po godzinie oznaczającej początek ciszy nocnej, to na pewno będzie pociągnięty do odpowiedzialności za przeszkadzanie innym. Wolność jest prawem robienia wszystkiego, co się chce, ale w sposób, który nie przynosi szkody innym.
Zaofiarowana wychowankom wolność, która należy im się ,,z natury”, zmusza ich do ciągłego podejmowania decyzji, do samodzielnego działania. Pracujący w szkole pedagodzy dążą do wykształcenia u uczniów umiejętności korzystania z pozostawionej im swobody, ponoszenia odpowiedzialności za siebie oraz dokonywania wyborów zgodnie ze wspólnym dobrem.
Do Summerhill przez wiele lat trafiali nie tylko uczniowie ze zwykłego naboru, ale i wyrzucani z innych szkół za kradzieże, bójki, a nawet podpalenia. Neill widział w nich dzieci nieszczęśliwe, walczące ze sobą i z całym światem. Leczył ich i wychowywał, tak jak resztę swoich uczniów.
Najważniejszym zadaniem wychowawczym w Summerhill było nauczenie dzieci autonomii, zachowań wypływających z poczucia własnego ,,ja”, a nie - będących wynikiem jakiegoś zewnętrznego przymusu. Dla Neilla przekładało się to na prawo dziecka do tego, by żyć i cieszyć się wolnością, bez zewnętrznych autorytetów (w granicach zdrowego rozsądku). Zdrowy rozsądek nakazywał nie narażać dziecka na potencjalne niebezpieczeństwo, nie pozwalać mu decydować w sprawach będących poza zasięgiem jego możliwości intelektualnych bądź zezwalać na zachowania krzywdzące innych.



BIBLIOGRAFIA

B. Śliwerski, Współczesne teorie i nurty wychowania
P. Listwan, Czy dziecko też człowiek? W obronie antypedagogiki, ,,Zielone Brygady”, czerwiec 2003 r.
J. Michalak, Summerhill - bez kar i mundurków, ,,Edukacja i Dialog”, nr 4,
1998 r.
W. Okoń, Dziesięć Szkół Alternatywnych
Barbara Polańska, Odpowiedzialność i wolność w pedagogice tradycyjnej
i liberalnej, ,,Edukacja i Dialog”, nr 3, 2000 r.
H. Tarczyńska, Summerhill - szkoła uczuć, ,, Scheringówka”, nr 1, 2003 r.
Wolna Encyklopedia Wikipedia, www.wikipedia.org