„Nie wszystek umrę. Sławą będę rósł zaszczytną, póki stąpa z białą westalką kapłan na wyniosły Kapitol...”

Podział Imperium Romanum w IV w. był początkiem końca cesarstwa. W 467r. na skutek najazdów plemion germańskich upada trwające ponad X wieków cesarstwo zachodnie... Jednak ludzkość nie zapomniała o jego świetności po dziś dzień.

W dziedzinie architektury Rzymianie prześcignęli Greków. Wzorowali się co prawda na ich rozwiązaniach architektonicznych, lecz zastosowali także własne oryginalne pomysły. Ponieważ wynaleźli nowe materiały budowlane: cegłę i zaprawę murarską, udało im się wznosić budowle o wiele większe od greckich. Dla architektury monumentalnej poza świątyniami (np. Panteon- świątynia siedmiu głównych bogów rzymskich) są charakterystyczne budowle użyteczności publicznej (m.in. bazyliki, portyki, kurie, termy, teatry, cyrki, amfiteatry (np. Koloseum)), pomniki (łuki triumfalne, kolumny), piętrowe domy czynszowe (insula), miejskie i podmiejskie wille, rezydencje cesarzy (willa Hadriana w Tivoli, pałac Dioklecjana w Splicie), grobowce (np. Via Appia), mauzolea (np. Oktawiana Augusta, Hadriana w Rzymie).
Do wybitnych osiągnięć sztuki inżynieryjnej należą drogi (możliwie prosto prowadzone, brukowane; łączyły ze sobą miasta, garnizony i lokalne targowiska), mosty (np. most na Dunaju o długości 1,1 km) i akwedukty (zapewniające zaopatrzenie miast w wodę pitną). Rzymianie jako pierwsi nauczyli się budować pod wodą, dzięki zastosowaniu specjalnego gatunku cementu.

Prawnicy rzymscy sprecyzowali wiele pojęć, które trwale weszły do nauki prawa. Rzymianie stworzyli tzw. prawo XII tablic obejmujące prawo cywilne, karne, państwowe, sakralne i procesowe (procedurę sądową). Przewidywano bardzo surowe kary za naruszenie prawa własności. Dzisiaj znane są fragmenty prawa XXII tablic przekazane w komentarzach starożytnych prawników, a także w literaturze nie prawniczej (np. starożytnej filologii - jako najstarszy pomnik prozy łacińskiej).

Dziełem Rzymian był także opracowany przez Juliusza Cezara kalendarz juliański, który obowiązuje nadal w Kościele prawosławnym.
To w Rzymie właśnie rozpowszechniła się religia chrześcijańska. W początkowym okresie wyznawcy religii chrześcijańskiej byli obiektem prześladowań. Dopiero edykt mediolański, wydany przez Konstantyna Wielkiego i Licyniusza w 313 r., wprowadził swobodę wierzeń religijnych i położył kres represjom chrześcijan. W 380 r. cesarz Teodozjusz uznał chrześcijaństwo za religię panującą w państwie rzymskim, co przyczyniło się do jej rozwoju i ekspansji na całe terytorium cesarstwa. Dzięki Kościołowi przetrwała na Zachodzie znajomość łaciny (dała początek grupie języków romańskich) jako języka liturgicznego, umiejętność czytania i pisania, elementarna wiedza z zakresu astronomii, matematyki, malarstwa, architektury.

Rzym ‘żyje’ nadal również dzięki literaturze i filozofii. Wergiliusz- twórca m.in. sielanek, Owidiusz- autor elegii miłosnych i najbardziej znany Horacy. Fragmenty jego pieśni stały się powszechnie znanymi powiedzeniami np.:
· Carpe diem - Ciesz się dniem.
· Non omnis moriar - Nie wszystek umrę.
· Dulce et decorum est pro patria mori - Słodko i zaszczytnie jest umierać za ojczyznę.
W historii wyraźnie zapisali się dwaj myśliciele rzymscy- Seneka (np. „O dobrodziejstwach”) i Marek Aureliusz („Rozmyślania”). Obaj kontynuowali idee Greków jako stoicy.

Do estetyki i sztuki czasów starożytnych nawiązywano w renesansie i klasycyzmie. Poszukiwano na nowo idealnych proporcji, powrócono do monumentalnych budowli i filozofii antycznej. Literatura polska od średniowiecza poczynając, pełna jest wątków zaczerpniętych ze starożytności (znajdujemy je u Kochanowskiego, Norwida, Mickiewicza, Tuwima, Herberta, Grochowiaka, Wyspiańskiego).
Aż trudno uwierzyć jak wiele zawdzięczamy ludziom, którzy żyli ok. 2000 lat temu. Korzystamy z ich wynalazków, zachwycamy się budowlami, rzeźbami, literaturą... Rzym- mimo, iż został podbity, nie dał nam o sobie zapomnieć i „sławą będzie rósł zaszczytną”.