Josif Brodski twierdzi: „Przeznaczeniem dzieła sztuki jest zawsze przetrwać swego twórcę”. Omawiając wybrane dzieła powstałe do końca XIX wieku, wykaż że wypełniły one swoje przeznaczenie.

Dzieł literackich, które przetrwały swych twórców jest niewiele. Tak samo jak niewiele jest autorów, których moglibyśmy szybko wymienić zapytani. Nieśmiertelne pozostają tylko dzieła wybitne, zawierające ciekawą fabułę, interesujące refleksje, ponadczasowe prawdy, czy też po prostu zachwycające swą formą i kunsztem języka.

Moim zdaniem, jako pierwszy przykład dzieła, które przetrwało swego twórcę, należałoby wymienić dwa utwory - „Iliadę” i „Odyseję” Homera. Źródłem ponadczasowości tych dzieł są zawarte w nich dokładne, realistyczne opisy czy to trwającej 10 lat wojny trojańskiej czy też tułaczki Odysa. Homer w doskonały sposób połączył doskonałą kompozycję i formę utworu – „Iliada” i „Odyseja” uchodzą za wzór poematu antycznego – z niebanalną fabułą, której wątki wywodzą się z mitów greckich. Dzieła Homera stały się wzorem dla starożytności i przyczyniły się do ustalenia poczucia wspólnoty świata helleńskiego, a później posłużyły jako inspiracja m.in. Wergiliuszowi. Trudno przecenić ich rolę w kulturze europejskiej i światowej, bo na owych tekstach uczyła się zarówno młodzież starożytnej Grecji, jak współczesnych liceów klasycznych. „Iliada” spełniła więc swoje przeznaczenie – losy antycznego miasta Troi zostały zapamiętane aż do dziś dzięki Homerowi.

Następnym utworem, którego nie zdołał zniszczyć czas jest z pewnością najwybitniejsza tragedia teatralna - „Hamlet” Williama Szekspira. Podatna na rozmaite interpretacje, z jednej strony stanowi głęboką analizę psychiki wybitnej jednostki, a z drugiej przyczynek do rozważań o istocie władzy, o żądzy jej posiadania. Sztuka pozornie nawiązuje do konwencji tragedii zemsty, jednak jej tytułowy bohater nie zachowuje się zgodnie z jej regułami. W osobowości Hamleta refleksja dominuje nad potrzebą czynu. Jest on jednostką bardzo wrażliwą, próbującą pojąć sens własnych doświadczeń, zrozumieć motywy ludzkiego postępowania. Niezdolny do działania, dręczony wątpliwościami moralnymi Hamlet był ulubieńcem romantyków. Do dzisiejszego dnia marzeniem każdego aktora jest zagranie Hamleta, postać tę bowiem można interpretować bardzo różnorodnie. Również mowa potoczna wzbogaciła się dzięki „Hamletowi: o wiele słynnych zdań, np.: “Być albo nie być – oto jest pytanie”; “Reszta jest milczeniem”; “Biedny Jorik”; “... widzę. .. przed duszy mojej oczyma”. „Hamlet” podołał zatem swemu zadaniu – dziś każdy zna tę opowieść, a niektórzy posługują się nawet cytatami z niej w mowie codziennej.

Kolejne dzieło, które istnieje po śmierci swego twórcy, to „Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza. To najwybitniejsze dzieło polskiego autora przedstawia wyidealizowany obraz “kraju lat dziecinnych”, Polski mający być dla emigracji swoistego rodzaju przypomnieniem o kraju o jego przeszłości. Częste nawiązywanie do faktów historycznych w dziele oraz świetne szkice psychologiczne przedstawionych w książce bohaterów uwiarygodniają utwór jako dzieło w wielu swych elementach realistyczne. "Pan Tadeusz" jest epopeją narodową. Podobnie jak wielkie eposy homeryckie daje szeroki obraz życia społeczeństwa w przełomowym dla niego okresie - w tym przypadku jest to Polska szlachecka doby napoleońskiej. Dominującą cechą szlachty, przedstawionej w utworze jest patriotyzm i przywiązanie do tradycji. Pomimo rozwarstwienia szlachty (bogaty Podkomorzy, średnio zamożni Soplicowie, zubożały rezydent Wojski, Gerwazy i Protazy oraz służba z rodowodem szlacheckim i szlachta zaściankowa z Maciejem Dobrzyńskim na czele), pomimo skłonności do swarów i kłótni, bohaterowie Mickiewicza są patriotami, nasłuchującymi z uwagą wieści o przemarszu wojsk napoleońskich. Tradycje patriotyczne są bardzo silne. Pan Tadeusz" zawiera także wiele treści patriotycznych. Wystawia wysoką ocenę polskiemu charakterowi narodowemu: podkreśla silne przywiązanie do kraju, gotowość do ponoszenia ofiar w służbie ojczyzny, solidarność zbiorową w obliczu zagrożenia wolności czy też dobroć, łagodzącą częste porywy temperamentu. Szeroko opracowane tło historyczne, w retrospekcji sięgające średniowiecznych dziejów Litwy, stanowi wyraz przywiązania autora do tradycji i historii własnego kraju oraz świadczy o tym, jak ważna dla niego była to kwestia. „Pan Tadeusz” wykonał swą powinność, dając Polakom nadzieję i opisując wydarzenia jakie miały miejsce w czasach Mickiewiczowi współczesnych.

Swego twórcę przeżyły również „Cierpienia młodego Wertera” Johana Wolfganga Goethego. Autor opisał tu jak młody Niemiec, Werter, opisuje w listach do przyjaciela swoją nieszczęśliwą miłość do Lotty, którą poznał podczas jednego z balów i zakochał się w niej. Równocześnie zaprzyjaźnił się z jej narzeczonym Albertem. Lotta obdarza Wertera sympatią, ale, będąc po słowie z Albertem, nie może ofiarować mu niczego więcej. Pochodzący z mieszczaństwa Werter, indywidualista o humanistycznych przekonaniach, doznaje wielu upokorzeń w salonach arystokracji, która nadaje ton życiu miasteczka i nie dopuszcza do siebie ludzi z niższych sfer. Werter, przeżywający nieszczęśliwą miłość do Lotty, wyobcowany ze społeczeństwa, nie widzący celu swojej kariery urzędniczej, popełnia w końcu samobójstwo. „Cierpienia młodego Wertera”, w których widać jeszcze wpływ powieści sentymentalnej (J.J. Rousseau, Nowa Heloiza), odegrały niezwykle ważną rolę w literaturze i kulturze europejskiej końca XVIII i początku XIX w., wpłynęły na ukształtowanie się modelu bohatera romantycznego. W postaci Wertera widziano przedstawiciela pokolenia przełomu sentymentalno-romantycznego, człowieka cierpiącego i nadwrażliwego, odczuwającego tzw. Weltschmerz, ból istnienia, nie potrafiącego i nie chcącego żyć według ustalonych konwenansów i norm. W roku ukazania się powieści Europę owładnęła “gorączka werteryczna”, która spowodowała falę samobójstw wśród młodych ludzi. Oburzone zachowawcze kręgi władzy wydały zakaz publikowania powieści, która stanowiła, wg ich zdania, gloryfikację samobójstwa. „Cierpienia młodego Wertera” zwróciły uwagę intelektualnej Europy na twórczość J.W. Goethego, a w postaci Wertera dostrzegano alter ego młodego wówczas poety. Utwór dokonał swego przeznaczenia – jego bohater stał się wzorem bohatera romantycznego, zaś sama powieść stałą się nieśmiertelna.

Wszystkie opisane przeze mnie dzieła przetrwały swych twórców, lecz jednocześnie utrzymały ich przy życiu. Dzięki swym utworom stali się oni nieśmiertelni wobec największego wroga ludzkości – czasu. Dzieła Homera, Mickiewicza, Szekspira i Goethego pozostaną w pamięci ludzkiej póki istnieć będzie cywilizacja i ktoś, kto potrafi je przeczytać. Co zresztą mam nadzieję potrwa długo.