Współczesny krajobraz niezależnej prasy lokalnej
Prywatna prasa sublokalna nie jest w skali kraju rozmieszczona równomier¬nie, co widzimy na mapie 2. Jej rozmieszczenie jest odbiciem regionalnego rozwoju cywilizacyjno-gospodarczego, regionalnych tradycji wydawniczo-czytelniczych oraz zewnętrznego stymulowania (np. inwestycja zagraniczna).
Niespełna 30% ogólnej liczby tytułów sublokalnej prasy prywatnej ukazuje się w dwóch województwach (mazowieckim i wielkopolskim). Województwa tzw. ściany wschodniej mają relatywnie najmniej pism. Stosunkowo dobrze ten typ jest rozwinięty w województwach północnych i południowych. Województwo śląskie znajduje się w tym zestawieniu na siódmym miejscu wraz z kujawsko-pomorskim. Dominacja dwóch województw: mazowieckiego i wielkopolskiego wynika m.in. z dużej liczby gmin: mazowieckie – 325 gmin, wielko¬polskie – 226, które stanowią naturalną podstawę funkcjonowania tego typu prasy. W tychże województwach znajduje się również najwięcej powiatów, co dodatkowo wzmacnia jej pozycję.
Wpływ na rozmieszczenie geograficzne także mają regionalne tradycje, jak również struktura zawodowa mieszkańców, gdyż regiony typowo rolnicze lub przemysłowe o niewielkim zapleczu naukowo-kulturalnym są stosunkowo ubogie w ten typ prasy.
Nieco inaczej wygląda statystyka, jeżeli weźmiemy pod uwagę nie ogólną liczbę tytułów, ale tzw. wskaźnik nasycenia, czyli stosunek ogólnej liczby gmin do liczby funkcjonujących tytułów. Najwyższy wskaźnik nasycenia ma wojewódz¬two pomorskie, następnie warmińsko-mazurskie, zachodniopomorskie, wielko¬polskie i lubuskie. Na przeciwległym krańcu znajdują się województwa: podkar¬packie, lubelskie i podlaskie.
STRUKTURA ILOŚCI
Jak podaje Włodzimierz Chorązki wśród około 2500 gazet i czasopism lokalnych i sublokalnych ukazujących się w Polsce, a zaliczanych do prasy lokalnej i sublokalnej, ok. 26 proc. stanowią pisma wolnorynkowe (niezależne) wydawane przez wielo- i jednopodmiotowe spółki (osoby prywatne).
Największa dynamika wzrostowa miała miejsce na początku lat 90., następnie tempo nieco osłabło, ale w połowie dekady znowu wystąpiły tendencje wzrostowe.
Prasa pry¬watna, mająca rynkowy charakter, jest czuła na zmiany sytuacji ekonomicznej w kraju, jej wzrost jest powiązany z ogólnymi możliwościami wzrostu gospo¬darczego.
Jeżeli w prasie sublokalnej (zasięg poniżej powiatu – 1315 tytułów) dominują tytuły samorządowe – ok. 54 proc., a prasa wolnorynkowa (komercyjna) stanowi niecałe 18 proc., to w prasie lokalnej (1196 tytułów), tzn. powiatowej i ponadpowiatowej, jest zupełnie odwrotnie, gdyż prasa samorządowa stanowi zaledwie 18,2 proc., podczas gdy prasa wolnorynkowa stanowi aż 62,6 proc.!
CHARAKTERYSTYKA ZAWARTOŚCI
Funkcje i zadania
Niezależnej prasy lokalnej jest pewną wartością samą w sobie, ale także wartością dla jej odbiorców. Pozwala ona na wypełnianie funkcji kontrolnej wobec władz lokalnych, jak i wypełniania roli „trybuny (rzecznika) społeczności lokalnej”. Funkcje wypełniane przez niezależną prasę lokalną determinują zakres tematyczny i problematykę, poruszaną w tym rodzaju mediów.
Pozostałe zadania prasy lokalnej oprócz dwóch wymienionych to:
- wszechstronna, bieżąca informacja lokalna
- integracja środowiska lokalnego
- promowanie inicjatyw lokalnych
- edukacja
- wspieranie kultury lokalnej
- kształtowanie opinii społecznej, funkcje opiniotwórcze
- integracja społeczności w strukturach lokalnych i ponadlokalnych
- dostarczanie rozrywki …………………………………………………………………………………………5 Świru
Większość z tych wymienionych zadań i celów jest realizowana w różnych ty¬pach prasy lokalnej. O ich typologicznym zróżnicowaniu decyduje przede wszystkim natężenie realizacji określonych zadań i celów, ich priorytet lub marginalizacja czy też zupełny brak, jak również rozmijanie się poszczególnych typów mediów lokal¬nych z funkcjami zakładanymi a spełnianymi.
Szczególne znaczenie w kształtowaniu się w okresie transformacji nowego typu prasy lokalnej, czyli prasy prywatnej, miało i w dalszym stopniu ma funkcjono¬wanie czasopisma lokalnego jako przedsiębiorstwa przynoszącego zysk ekonomiczny i niekiedy polityczny. Wpływ tego celu jest wieloaspektowy. Po pierwsze, wydawcy w rów¬nym stopniu dbają o atrakcyjność oferowanej zawartości, jak i pozyskiwanie reklam i ogło¬szeń. Po drugie, dąży się do optymalizacji struktury organizacyjnej pisma, gdzie dział redakcyjny jest tak samo ważny jak komórka reklamowa, promocyjna czy też odpowie¬dzialna za kolportaż. Po trzecie, odbiorca-czytelnik jest głównym weryfikatorem twór¬czości dziennikarskiej, tzn. że jego oczekiwania, preferencje i zainteresowania są uwzględniane w treści pisma, jak również w układzie i szacie graficznej czy też sposobach przekazu i argumentacji. Po czwarte, odbiorca ma wpływ na charakter zespołu dziennikarskiego, gdzie najważniejszym kryte¬rium staje się fachowość i doświadczenie zawodowe, gdyż one w istotny sposób decy¬dują o powodzeniu przedsięwzięcia w sensie ekonomicznym.
Funkcje, zadania i cele są także wypadkową planów i oczekiwań najważniejszych podmiotów lokalnych:
- odbiorców społeczności lokalnych, a więc czytelników
- właścicieli mediów lokalnych
- lokalnego biznesu, czyli potencjalnych reklamodawców
- władz lokalnych oraz innych nadrzędnych ośrodków decyzyjnych, np. wła¬dze regionalne, hierarchia Kościołów itp.
Należy również pamiętać o zespole redakcyjnym jako całości oraz jego poszczegól¬nych członkach. Mają oni także swoje cele i preferencje, wynikające z oczekiwań wobec pisma lokalnego. Przejawiają się one w preferowaniu określonych tematów wynikających z własnych zainteresowań czy też ulubionych gatunków dziennikarskich.
Przyjmuje się jednak, iż decydującymi czynnikami determinującymi strukturę wewnętrzną poszcze¬gólnych typów prasy lokalnej są główne cele i zadania stawiane przed pismem lokalnym, jednorodność czy zróżnicowanie kręgu czytelników. Nieco mniejsze znaczenie ma w tym względzie organ wydający czy też zespół autorski. Mogą one jednakże wpły¬wać na hierarchię zainteresowań tematycznych, ich priorytety, co będzie miało swe odbicie w strukturze wewnętrznej pisma lokalnego. Nie należy także lekceważyć tra¬dycji oraz przyzwyczajeń czytelniczych, zwłaszcza dla stałości rubryk i działów oraz ich miejsca w piśmie, co jest zauważalne w przypadku współczesnej lokalnej prasy prywatnej. Jej struktura wewnętrzna nie różni się zasadniczo od ogólnoinformacyjnej prasy lokalnej, wydawanej do 1989 r. W jej charakterystyce zawartości można wyróżnić cztery podstawowe elementy: część informacyjną, publicystyczną, artystyczno-rozrywkowa i użyteczno-ogłoszeniową. Nawet ich kolej¬ność i układ wewnętrzny jest w znacznej mierze podobny. Największa zmiana doty¬czyła miejsca i roli reklamy w piśmie. Związane jest to przede wszystkim z jej liczeb¬nością. O ile poprzednio była ona w większości skoncentrowana w jednym miejscu pisma, to obecnie jest także na stronach dziennikarskich, stając się niejednokrotnie pierwszoplanowym materiałem. Podobnie eksponowanie publikacji sensacyjnych wpły¬wa na układ i charakter pierwszej kolumny. Jej zadaniem w lokalnej prasie prywatnej jest zainteresować czytelnika i zachęcić go do kupna kolejnego egzemplarza.
Dziennikarzy piszących do prywatnej prasy lokalnej cechuje wykorzystywanie różnych gatunków dziennikarskich, bowiem niejednokrotnie zróżnicowany styl wypowiedzi sprawia, że czytelnicy chętniej sięgają po dany tytuł. Liczy się bowiem nie tylko treść, ale także jej atrakcyjna forma przekazu, którego podstawowym wyznacznikiem jest gatunek dziennikarski.
Prywatna prasa lokalna jest najbardziej zróżnicowana i urozmaicona pod względem szaty graficznej i wyróżnia się pod tym względem od innych typów pism lokalnych, a ich poziom edytorski świadczy o profesjonalizmie wydawców. W niej to spotykamy najbardziej dynamiczny układ treści, wykorzystywanie wielu ozdobników graficznych, zróżnicowanie wielkości tytułów, dużą liczbę zdjęć, używanie różnej wielkości czcionki. W tego typu prasie najczęściej używa się także koloru. Urozmaicenie pisma zależy jednak w dużej mierze od możliwości ekonomicznych danego wydawcy, które stwarzają możliwość wykorzystywania nowoczesnych technik komputerowych i poligraficznych.