Kubizm

Sztuka od czasów renesansowych do końca XIX wieku pojmowana była jako odtwarzanie rzeczywistości. Miała naśladować naturę–swój niedościgniony wzór, być jej iluzją.
W wieku XX nastąpiły radykalne zmiany. Sztuka przeszła od odtwarzania do tworzenia. Dzieło sztuki stało się tworem autonomicznym, nie zastępowało rzeczywistości, lecz tworzyło nową. Przestało być nośnikiem treści historycznych, religijnych czy literackich.
Powstały we Francji kubizm najbardziej drastycznie zrywał z dotychczasowymi poglądami na malarstwo oraz zapoczątkował krystalizowanie się nowego języka plastycznego XX wieku. Nie bez racji termin „awangarda” (oznaczający tych którzy idą na przodzie) użyto po raz pierwszy w odniesieniu do kubistów. Ich wpływ na sztukę był ogromny że mówi się nawet o kubistycznej rewolucji

Geneza
Genezy powstania kubizmu upatruje się w kilku zjawiskach. Od połowy XIX wieku artyści bardzo intensywnie i nieskrępowanie poszukiwali nowych środków wyrazu, które pełniej niż dotąd mogłyby oddać ich emocje i ująć otaczających świat. Każda następna generacja opierając się na doświadczeniach poprzedników, chciała wnieść coś nowego, odkrywczego. W wystąpieniach artystów było również wiele spontanicznego buntu przeciw ustalonym zasadom, nieco przekory i chęci prowokacji opinii publicznej. Konflikt wyzwolonego, nie skrępowanego żadnymi regułami artysty z mieszczańskiego społeczeństwa osiągnął wówczas punkt szczytowy. Inspiracją dla kubizmu stało się późne malarstwo Paula Cezanne’a, którego wielka pośmiertna wystawa odbyła się w Paryżu w 1907 roku. Cezanne stawiał sobie za cel analizę budowy obrazu i konstrukcji przedstawionych motywów. Wydobywał z przedmiotów ich istotę-barwą i bryłę. Doszedł do wniosku, że wszystkie kształty w naturze można sprowadzić do trzech podstawowych brył geometrycznych –walca, kuli, stożka. Duży wpływ na formy używane w kubizmie wywarło także zainteresowanie sztuką prymitywną, wczesnośredniowieczną sztuką półwyspu Iberyjskiego, a zwłaszcza rzeźbą afrykańską. Ojcami kubizmu, nowego kierunku w malarstwie byli Hiszpan Pablo Picasso oraz Francuz Geroges Braque, którzy ściśle ze sobą współpracowali od 1909 roku aż do wybuchu I wojny światowej. Proces kształtowania się kubizmu wyznaczony etapami rozwoju twórczości Picassa i Branqu’a można podzielić na trzy fazy: prekubistyczną, analityczną oraz fazę kubizmu syntetycznego.

Faza prekubistczna(1906-1909)
Kubizm właściwy poprzedziła faza prekubistyczna zwana także cezannowską. Historia kubizmu rozpoczyna się od obrazu Picassa z 1907 roku „panny z Awinionu”, którego pewne cechy zaczęły się ujawniać w roku poprzednim. Picasso zerwał z cała dotychczasową tradycją, zaprzeczając podstawowym założeniom estetycznym w sztuce. Przestały istnieć głębie przestrzeni, a forma ciała ludzkiego utraciła naturalną budowę. Picasso nie przedstawiał pięknych aktów kobiecych. Umyślnie łamał i deformował ciała kobiet. Podzielił je na geometryczne figury z ostro zaznaczonymi konturami a twarze namalował skrótowo na wzór murzyńskich masek. Malarz świadomie zniszczył humanistyczne piękno natury budując nową, czysto malarską rzeczywistość. Początkowo obraz ten nawet w gronie najbliższych przyjaciół Picassa spotkał się z aprobatą. Jednakże szybko zmieniono zdanie. W ślady Picassa poszedł jeszcze niedawno krytyczny Branque. Obaj artyści zaczęli tworzyć obrazy o podobnych cechach. Ich głównym motywem były pejzaże, pojedyncze postacie i martwe natury, a źródłem inspiracji malarstwo Cezann’a. Geometryzowali oni formy przedmiotów sprowadzali je jak sugerował Cezanne, do najprostszych brył przestrzennych, poddając surowej syntetyzacji. Domy przypominające klocki pozbawili drzwi i okien a drzewa liści. Zlikwidowali przestrzeń między przedmiotami znajdującymi się na poszczególnych planach. Przedmioty, zbliżając się do siebie ściśle przylegały i spiętrzały nad sobą przestrzegania zasad logiki Układy form były coraz bardziej odrealniane, podporządkowane z góry założonym kompozycyjnym, nie liczącym się z prawdą rzeczy, lecz tylko z doskonałością własnego świata. Skrócili perspektywę, powodując spłaszczenie przestrzeni. Aby podkreślić wyrazistość brył ograniczyli paletę do szarości, brązów, beżów, zieleni. Obrazy stawały się coraz bardziej monochromatyczne. Głownym osiągnięciem tego okresu było przezwyciężenie iluzjonistycznych tendencji malarstwa, charakteryzujących sztukę europejską od czasów renesansu. Zanegowane zostały zasady, według których od ponad 400 lat wyznaczano na obraz trójwymiarową głębię przestrzenną Przez kilka pierwszych lat krytyka nie była łaskawa dla kubistów. Branque bezskutecznie próbował wystawić w1908 roku Salonie Jesiennym swe nowo powstałe pejzaże z Estaque. Jury odrzuciło je wydając nie pochlebną opinie. Kiedy Branque wystawił obrazy w prywatnej galerii Kahnweileraa, wpływowy krytyk Louis Vauxcelles napisał o wystawie:
„Pan Branque jest młodym człowiekiem, bardzo zuchwałym. Ośmielił go sprowadzający na manowce przykład Picassa(. . .)Być może zaciążył na nim ponad miarę styl Cezanne’a i przypomnienie statycznej sztuki Egipcjan. Posługuje się straszliwymi uproszczeniami, konstruuje metalicznych, zdeformowanych nieboraków. Gardzi formą, sprowadza wszystko: krajobraz postaci, domy do schematów geometrycznych do kubków. ”
Rok później nazwał prześmiewczo Picassa i Branque’a kubistami, szydząc, że dla nich sztuka „zatrzymała się na epoce kamienia „Tymczasem Andre Salmon twierdzi że kubizm to bzdurny wynalazek głupców”. Pisząc te ironiczne słowa nie przeczuwali, że już niedługo cała europopejska awangarda i nowoczesna sztuka pójdą ścieżkami wyznaczonymi przez ten kierunek.

Picasso i Branque znaleźli jednak człowieka który uwierzył w odkrywczy sens ich sztuki. Paryski marszand Daniel Henry Kahnweiler kupując ich płótna zapewnił im minimalną niezależność materialną i możliwości skoncentrowania się na pracy. W porozumieniu z artystami galeria Khnweilera stała się jedynym miejscem, gdzie można było oglądać ich kubistyczne obrazy. Wspierała ich także grupka intelektualistów, w tym swoim piórem poeta Guillaume Apollinaire.

W cytowanych wyżej wypowiedziach poraz pierwszy pojawiły się terminy „kubizm” i „kubiści”. Użyte złośliwie dla wykpienia Branque’a i Picassa, szybko przyjęły się tracąc swe pierwotne negatywne znaczenie. Pochodzą one od francuskiego słowa cube czyli sześcian, kostka, które nasunęły się Matisse’owi patrzącemu na pierwsze kubistyczne pejzaże. Określenie to podchwycił Vauxcelles, tworząc nazwę całego kierunku. Należy więc pamiętać, że nazwa tylko częściowo jest adekwatna od istoty tej sztuki. Picasso i baranque odcinali się od niej przez długi lata, natomiast zaakceptowali ją łatwo artyści korzystający z ich doświadczenia. Nazwę usankcjonowało ukazanie się w 1912 roku teoretycznej rozprawy Alberta Gleizesa i Jeana Metzingera „O kubizmie” oraz publikacja artykułów Apolinair’a z 1913, broniących nowego stylu.
Kubizm analityczny (1909-1913)

Od 1909 roku malowano były już obrazy ściśle kubistyczne. Picasso i Braque po obaleniu tradycyjnej perspektywy skonstruowali nową przestrzeń, która pozwoliła im ukazać na płótnie równocześnie wiele aspektów przedmiotu. W nowej kubistycznej przestrzeni granica między przedmiotem a otaczającym go tłem zanikła. Poszczególne zaś plany przestrzenne sprowadzone zostały do płaszczyzny obrazu. Zanikła całkowicie jej iluzyjna głęłbia. Kubiści nie uwzględniając skrótów perspektywicznych ukazywali przedmioty oglądane równocześnie z wielu stron pod różnym kątami Obiekty uproszczone do brył przestrzennych rozłożone zostały na części elementarne, a następnie jakby rozwinięte rzutowane na płaską powierzchnię powierzchnię obrazu. Wjednym obrazie łączyli kilka różnych ponktów widzenia obiktu- na wprost, z lewej, z prawej strony, z lotu ptakai żabiej perpektywy. Braque wyjaśnił to w ten sposób: Tradycyjna perspektywa nigdy nie zadowala mine. W swym zmechanizowaniu perspektywa nigdy nie daje pełnego posiadania rzeczy. Ma ona jeden punkt widzenia, poza który nie może wyjść. Ten punkt jest czymś tak bardzo małym. To tak jakby ktoś całe życie rysował profile, każąc wierzyć, że człowiek ma tylko jedno oko. ”Według kubistów prawda przekazu wymagała uwzględnienia nie tego co widzimy niedoskonałym okiem, lecz tego co wiemy o przedmiocie. W tradycyjnym ujęciu kwadratowy blat stolika widziany z kilku metrów sprawia wrażenie prostokąta. Ale czy w tym czasie stolik przesawał być kwdaratowy ?Dlatego Picasso mówił: „Wiem już teraz, ze sztuka jest kłamstwem, które nam pozwala zbliżyć się do prawdy (. . .)”. Picasso i Branque odeszli w tym okresi e od pejzaży, malując kompozycje jednofigurowe i martwe natury, złożone z prostych przedmiotów, butelek, kieliszków, a szczególnie z instrumentów muzycznych. Zgeometryzowane, drobne pryzmatycznie cięte kształty przenikały się wzajemnie, zatracające się w rytmach lini i płaszczyzn. Ich fragmenty z dużymtrudem dawały się wyszukać, rozpozanć i ponownie złożyć w prawie abstrakcyjną kompozycjach.