Dlaczego mimo problemów w tonie stanu szlacheckiego, konkurencyjny stan mieszczaństwo nie uzyskał znaczenia w Rzeczypospolitej, a zatem czyja była Rzeczypospolita?

Dlaczego mimo problemów w tonie stanu szlacheckiego, konkurencyjny stan mieszczaństwo nie uzyskał znaczenia w Rzeczypospolitej, a zatem czyja była Rzeczypospolita?

W XVI wieku przemiany w rolnictwie doprowadziły do powstania zjawiska nazywanego dualizmem. Oznacza to, że w Europie wschodniej (czyli również w Polsce) typ gospodarki folwarcznej, zaczął dominować nad takimi dziedzinami jak handel czy rzemiosło. Doprowadzało to do zubożenia miast względem folwarków, nad którymi władzę miała szlachta. Mieszczanie zaczęli mieć problemy z nabywanie towarów a także ich sprzedażą, a co za tym idzie z dochodami i rozwojem miast. W przeciwieństwie do krajów Europy Zachodniej gdzie mieszczaństwo stanowiło liczącą się siłę polityczną, w Europie Wschodniej było ono słabe, a wyzysk chłopów przez szlachtę narastał.
Kolejnym powodem była postępująca na wschodzie Europy refeudalizacja, czyli powrót do gospodarki folwarczno- pańszczyźnianej. Doprowadziło to do zahamowania obrotu pieniężnego na skutek zmiany czynszów na pańszczyznę (pieniądze miała tylko szlachta).
Następnym aspektem pogłębiającym zapaść między szlachtą a mieszczaństwem, były przywileje nadawane stanowi szlacheckiemu przez królów. Ich serię rozpoczął Ludwik Węgierski w 1374 r. (przywilej koszycki), a za nim poszły następne: czerwieński z 1422 r., jedleński z 1430 r., wydane przez Władysława Jagiełłę, cerekwicko- nieszawski z 1454 r., Kazimierza Jagielończyka, piotrkowski Jana Olbrachta z 1496r., oraz Nihil Novi z Radomia z 1505 r., wydany prze Aleksandra. Zwalniały one całą szlachtę od większości podatków, gwarantowały nietykalność osobistą i majątkową, nadawały określone prawa sejmikom szlacheckim. Ogromne znaczenie miał fakt, że przywileje były przywilejami generalnymi- gwarantowały takie same prawa wszystkim szlachcicom niezależnie od pozycji i stanu majątkowego. Oznaczało to, że wzmacniana była cała szlachta a nie określona grupa szlachecka.
Do ograniczania praw mieszczan dążyła nie tylko magnateria, ale także średnia szlachta- ruch egzekucyjny. Na sejmach egzekucyjnych w latach 1563-1564; 1565; 1566; 1567 udało im się to w znacznym stopniu.
Trzeba zauważyć, że nie tylko działalność szlachty doprowadziła do drastycznego zmniejszenia roli mieszczaństwa w Polsce na przełomie XVI i XVII w. Ogromny wpływ miał, fakt, że po odkryciach geograficznych stare szlaki handlowe straciły na znaczeniu, przez co miasta znajdujące się na tych szlakach dochody pochodzące z handlu.
Mimo tych czynników mieszczanie nie byli bezbronni w „walce” ze szlachtą. Nie wykorzystywali oni potencjału drzemiącego w nowych możliwościach przychodzących z Europy Zachodniej tj. z nowej organizacji pracy (manufaktury, system nakładczy, rozwój kapitału finansowego, nadwyżki eksportu nad importem w XVI i na początku XVII w.). Po odkryciach geograficznych wiele szlaków straciło na znaczeniu, ale szlak Moskwa-Wilno-Warszawa-Poznań-Wrocław-Lipsk, wciąż przynosił tym miastom wiele zysków.
Mieszczanie mimo tych szans nie wykorzystali ich do zagwarantowania sobie silnej pozycji społecznej. W przeciwieństwie do szlachty walczącej o prawa dla ogółu stanu, mieszczanie zajmowali się swoim interesem, nie dążąc do porozumień z innymi miastami w walce o pozycje i przywileje. Miasta, wrogo do siebie nastawione, rozproszone między włościami szlacheckimi, nie mogła konkurować ze stanem szlacheckim będącym dobrze sytuowaną, doskonale zaplanowaną i konsekwentnie dążącą do swych celów strukturą. Szlachta przez wiek XVI i XVII wywalczyła sobie pozycję, poprzez uzyskiwanie przywilejów majątkowych, politycznych i społecznych, wymuszając na królu wiele ustępstw (pacta conventa, artykuły henrykowskie, lub chociażby wyłączność we władzy ustawodawczej i wyborze króla poprzez elekcję) doprowadziła do hegemoni stanu szlacheckiego w Polsce. Dlatego też ustrój panujący w Polsce na przełomie XVI i XVII w. Nazywamy demokracją szlachecką, Oznacza to, że szlachta miała władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą w Polsce, władzę niepodzielną z innymi stanami, władzę nieograniczoną, gwarantowaną przez starannie wywalczone przywileje i ustępstwa.