Holokaust w literaturze i filmie. Porównaj w oparciu o wybrane utwory. Porównanie na przykładach dzieła literackiego i jego adaptacji filmowej - Lista Schindlera.

Lista Schindlera jest to opowieść o człowieku, który swoim działaniem zmienił bieg historii. Opowieść ta nie tylko pogłębiła moją wiarę, lecz zmieniła moje życie, gdyż poznając historię Oskara Schindlera zrozumiałem, że jedna osoba, nie armia, lecz jedna osoba może sprawić różnicę. Historia ta pokazuje nam, jak zwykli ludzie mogą wznieść się ponad okoliczności i stać się niezwykłym. Jak ofiary mogą z odwagą i hartem ducha stać się zwycięzcami.
Lista Schindlera jest dla mnie czymś więcej niż tylko zapisem pewnych wydarzeń. Jest zapisem podróży w głąb serca unikalnego człowieka.
Zapis tych zdarzeń i stworzenie filmu było dla jego autorów i realizatorów jedną z najważniejszych rzeczy, jaką można było zrobić by walczyć z nienawiścią i ignorancją, która spowodowała holocaust.
Podobieństwa i różnice pomiędzy dziełem literackim Thomasa Kenealy'ego a jego adaptacja filmową nie są rażąco istotne. Najważniejszą, bowiem rola obu utworów jest przekaz i dotarcie do odbiorców w celu pozostawienia w pamięci tych, którzy zapisali się w historii holocaustu.

Zacznijmy, więc od wyjaśnienia, czym jest holocaust. Holocaust pochodzi od łacińskiego słowa „holo-kautóo”, co oznacza całopalenie, czyli ofiarę całkowicie spaloną na ołtarzu, składaną zwłaszcza w starożytności przez Żydów. Termin ten został przyjęty na określenie zagłady Żydów w Europie dokonanej przez III Rzeszę. Przez długi okres był kwestionowany przez wielu badaczy i teologów żydowskich gdyż Niemcy dokonali masowego ludobójstwa a całopalenie jest traktowane jako męczeństwo i ofiara.

Przenieśmy się teraz do momentu, kiedy rozpoczęły się prześladowania Żydów. Jest wrzesień 39 roku. Okupanci stopniowo wprowadzają kolejne zakazy i nakazy. Represje wobec Żydów coraz bardziej przybierają na sile. Wyznawcy judaizmu mieli obowiązek noszenia białych opasek z niebieską Gwiazdą Dawida, nie mogli się modlić w synagogach, które zresztą zostały zamknięte. Wkrótce Żydom zabroniono korzystania z chodników, środków transportu oraz wstępu na rynek. Ich majątki zostały skonfiskowane, a konta bankowe zamykane. Likwidowano szkolnictwo a cmentarze i miejsca kultu zostały zbezczeszczone. Niemcy przeprowadzali łapanki na ulicach, podczas których obcinano Żydom brody i pejsy, bito ich i poniżano. Aby móc się utrzymać Żydzi sprzedawali swoją biżuterię i srebra, ponieważ nie wolno im było ruszyć pieniędzy z banków a ponadto na każdym kroku ich okradano.
W końcu z dniem 3 marca 41 roku wydano zarządzenie o utworzeniu getta w Krakowie, do którego mięli zostać przesiedleni wszyscy Żydzi.

Getto znajdowało się w dzielnicy Podgórze i zajmowało kilka przecznic. Cały teren został otoczony drutem kolczastym, który z czasem zastąpiono drewnianym parkanem a w konsekwencji murem. Przesiedlonym Żydom zabrano domy i ulokowano w podrzędnych i obskurnych kamienicach z kilkoma innymi rodzinami w jednym mieszkaniu. Początkowo życie w getcie było stosunkowo normalne i do zniesienia jednak z czasem sytuacja zaczęła się diametralnie zmieniać. Opuszczenie getta wymagało stosownej przepustki a za jego brak groziła kara śmierci. Zaczęto wydawać dzienne racje żywnościowe oraz tzw. kenkarty, które umożliwiały Żydom pracę również poza granicami getta. Pod koniec maja 42 roku Niemcy podjęli wielkie akcje wywożenia ludności żydowskiej do obozów śmierci. Żydzi posiadający blauschein, czyli niebieską kartę pracy, przeznaczeni byli do obozu pracy w Płaszowie a pozostali skazani na zagładę.

Wspomniany przed chwilą przeze mnie Płaszów, do którego wysiedlono wszystkich zdolnych do pracy Żydów znajdował się w południowo – wschodniej części miasta na terenie dawnych cmentarzy żydowskich. Położenie obozu nie było przypadkowe, gdyż znajdował się on przy stacji kolejowej, co umożliwiało transport międzynarodowy i sprawną komunikację z gettem krakowskim oraz innymi obozami pracy.
Żydzi osadzeni w tych obozach chodzili do pracy w różnych przedsiębiorstwach i firmach na terenie Krakowa. Położenie więźniów było jednak bardzo ciężkie, warunki bytowe tragiczne a praca ponad siły i głód. Według polityki esesowskiej głównym celem obozów było wyniszczenie więźniów poprzez ciężką pracę, dlatego też w niedługim czasie utworzono kamieniołomy i zatrzymano więźniów tylko na ich terenach i w obozie.
Podobnie było zresztą i w innych obozach takich jak Oświęcim. Ludzie także byli traktowani jak najgorsze robactwo, wykańczani psychicznie i fizycznie, katowani, a ci, którzy nie nadawali się już do pracy byli mordowani głównie poprzez rozstrzelanie lub w komorach gazowych.

Jednak już podczas życia w getcie, w dramacie niektórych z tych ludzi, niespodziewanie pojawiła się nadzieja. Nadzieją tą był Oskar Schindler.
Oskar Schindler był niemieckim przemysłowcem, który przyjechał do Polski w celu zarabiania pieniędzy. Przejął za niewielką kwotę fabrykę w krakowskiej dzielnicy, którą przemianował na Deutsche Emailwaren – Fabrik, produkując początkowo naczynia emaliowane. Do pracy pozyskał około 1300 żydowskich robotników, którzy wykonywali tam niewolniczą pracę. Początkowo ochrona robotników motywowana była chęcią pomnożenia zysków, ale potem Schindler rozpoczął aktywną opiekę nad pracownikami utrzymując, że wykwalifikowani robotnicy są niezbędni dla prac fabryki, zaś próba zaszkodzenia im spowoduje zatrzymanie ważnej produkcji i wniesienie przez niego żądania o odszkodowanie od niemieckiego rządu. Punktem zwrotnym była likwidacja krakowskiego getta, która wstrząsnęła Schindlerem. Wykorzystując swoje umiejętności negocjacyjne i dając łapówki postanowił ocalić swoich pracowników, których zwano Schindlerjuden, czyli Żydami Schindlera.

Oskar Schindler był wysokim i przystojnym mężczyzną noszącym dwurzędowe garnitury potrafiącym pozyskać względy i zaufanie u nawet najbardziej wpływowych ludzi. Potrafił on dokonywać rzeczy niemożliwych. Zarówno w książce, jaki w filmie Schindler został bardzo realistycznie odzwierciedlony. Był człowiekiem, który lubił ryzykować i lubił niebezpieczeństwo. Zawsze próbował wygrać i postawić na swoim. Nie przeszkadzało mu otrzymywanie ani dawanie łapówek. Dla ocalałych Żydów był życiem, nadzieją i przyszłością.
Podczas działalności Schindlera w tym okresie pojawiło się wiele osób mających wpływ na jego dotychczasowe i późniejsze życie. Byli to ludzie, którym Schindler pomagał i ocalił od śmierci a także ci, którzy mieli wielki wpływ na jego sposób myślenia i działania.
Wśród takich osób był między innymi Itzaak Stern.
Itzaak Stern był Żydem, który był z Schindlerem od samego początku powstania fabryki aż do jego śmierci. Był człowiekiem, którego Schindler dażył największym zaufaniem. Pomagał on mu, bowiem w prowadzeniu firmy, prowadził jego finanse, doradzał mu w ważnych kwestiach a także był tym, który wraz z Schindlerem tworzył „listę życia”.
Kolejną osobą, którą chciałbym wymienić w poruszanym aspekcie była Helena Hirsch.
Helena Hirsch była służącą, którą Schindler poznał w domu komendanta obozu w Płaszowie Amona Gotha. Wzbudziła ona w nim wielki żal i poczucie troski. Była, bowiem bita i poniżana przez Gotha, który powodował, że każdy dzień dla Heleny wydawał się ostatnim. Schindler wiele razy rozmawiał z Heleną, przynosił jej jedzenie i za wszelką cenę chciał jej pomóc. W końcu, choć w niekonwencjonalny sposób, bo poprzez wygraną w karty, ale i dzięki darowi przekonywania udało mu się ją ocalić. Jej nazwisko również znalazło się na stworzonej liście ocalałych.
Wiele osób, z którymi Schindler miał do czynienia, którzy przeszli przez okropne piekło i których Schindler wziął pod swoją opiekę wiedziało, że mogą to zawdzięczać również wielkiemu potworowi, jakim był Amon Goth.
Amon Goth był osobą, która w przeciwieństwie do wymienionych wcześniej postaci był okrutnym i bezlitosnym psychopatą, który budził nie tylko w Schindlerze odrazę. Dokonywał on makabrycznych zbrodni a życie Żydów nie miało dla niego żadnej wartości. Na życie Schindlera Goeth miał jednak pozytywny wpływ, ponieważ ukazał mu jak wielkim okrucieństwem był holocaust. Był czynnikiem, który spowodował w Schindlerze jeszcze większą motywację i chęć ocalenia swoich Żydów.

Poza osobami, które przedstawiłem na życie Oskara Schindlera miały wpływ nie tylko ofiary holocaustu, ale także pewne wydarzenia.
Jednym z takich wydarzeń, które sięgnęło w głąb serca Oskara był widok akcji oczyszczania getta.
Podczas przejażdżki na koniu wraz ze swoją sekretarką Klonowską był świadkiem makabrycznych postępowań esesmanów. Na oczach dzieci i rodzin brutalnie mordowano tych, którzy stawiali opór podczas akcji. Wśród tego całego okropnego widoku szczególną uwagę Schindlera przykuła mała dziewczynka w czerwonym płaszczyku. Ta mała istotka z niesamowitym sprytem i opanowaniem przeszła niezauważona z Placu Zgody przez cały sztab esesmanów do swojej kryjówki. Cała ta sytuacja a przede wszystkim Czerwona Genia spowodowały u Schindlera jeszcze większy bunt wobec systemu.

Ale to nie było jedyne wydarzenie, które wzbudziło w Schindlerze pogardę dla nazizmu. To, co zobaczył i czuł na Chujowej Górce przeraziło go jeszcze bardziej. Nastąpił, bowiem okres, kiedy Niemcy musieli pozbyć się wszystkich ciał zamordowanych Żydów, co nastąpiło poprzez ich ekshumację i palenie. Smród, jaki roztaczał się wokół górki a także widok palonych ciał poruszał nawet najwytrwalszych.
Już wtedy Schindler wiedział, że plan zagłady wszystkich Żydów ma zostać zrealizowany w niedługim czasie. W konsekwencji tych działań zawarł z komendantem obozu w Płaszowie Amonem Goethem umowę o przeniesieniu 900-ciuset swoich pracowników do nowozbudowanego obozu przy swojej fabryce, gdzie byliby mniej narażeni na bezsensowną śmierć.
Gdy pod koniec wojny niemieckie obozy zostały zlikwidowane a ich więźniowie w większości zagładzeni, Schindlerowi udało się przenieść 1200-stu Żydów do fabryki w Brinlitz – rodzinnego miasta Oskara Schindlera, a gdy transport został po drodze skierowany do obozu w Oświęcimiu zdołał ich stamtąd wydostać, jak zwykle dzięki łapówkom i układom. Fabryka ta pod pretekstem produkowania amunicji, a co warto zaznaczyć nie wyprodukowała ani jednego pocisku, przetrwała aż do jej wyzwolenia w maju 45 roku. Cały majątek, jakiego Oskar dorobił się w Polsce wydał na ratowanie swoich Żydów.

Po zakończeniu wojny był bankrutem i tylko dzięki pomocy ocalałych udało mu się uciec. Wyemigrował do Argentyny gdzie nie miał jednak powodzenia ani w małżeństwie ani w interesach. Zdecydował się, więc powrócić do Niemiec gdzie prowadził kolejno szereg nieudanych przedsięwzięć. W tym okresie jeździł również do Izraela, gdzie spotykał się ze swoimi dawnymi podopiecznymi i gdzie został uhonorowany odznaczeniem „Sprawiedliwy wśród Narodów”. Schindler próbował wszystkiego, ale nic mu nie wychodziło. Żył czasami wojny i ludźmi, których ocalił. Taki, jaki był odważny i przedsiębiorczy podczas wojny, w tym normalnym świecie nie potrafił funkcjonować.

Ten rozdział jego życia, który miał miejsce po wojnie ukazuje nam jedną z różnic pomiędzy książką a filmem. Autor utworu zawarł, bowiem opis dalszego życia Schindlera, czego nie było w filmie. Film został zakończony wzruszającą sceną pożegnania Schindlera ze swoimi Żydami, co de facto było początkiem ich nowego życia. Kolejna różnica, jaką można zauważyć jest brak niektórych zdarzeń mających miejsce w utworze literackim. Dlatego też istotne jest, aby przeczytać książkę przed obejrzeniem filmu w celu dogłębnego zrozumienia i poznania historii tych ludzi. Nie bez powodu również reżyser stworzył w filmie inną chronologię wydarzeń względem powieści. Miało to na celu umożliwienie odbiorcy lepsze zrozumienie historii zawartej w książce.

Ukazane podobieństwa i różnice odgrywają równie ważne role w obu formach, ponieważ mają istotny wpływ na stosunek odbiorcy do przedstawionych wydarzeń i zaistniałej tragedii. Staje się jasne, że okropności, jakich doświadczyli Żydzi i ciężar, jaki dźwigają z tego powodu przerastają naszą zdolność pojmowania. Lecz poznając ich historię i przeżycia możemy zrozumieć jak się rodzi nienawiść, jak się rozprzestrzenia i ile może zniszczyć.
Mówi się o braku oporu i że ludzie nie uciekali, ale Żydzi opierali się. Mimo, że było to trudne i niebezpieczne ludzie praktykowali swoją religię, obchodzili święta i śpiewali piosenki, co było zabronione pod karą śmierci. Opór nie zawsze wymaga broni! Niemcy nie byli w stanie poskromić takiego ducha.
Jednak gdyby nie Oskar Schindler, Żydzi ci nie przeżyliby, nie mieli dzieci, wnuków i przyszłości.
Kto ratuje jednego człowieka, ratuje cały świat. Oskar Schindler jest dowodem na to, że jedna osoba może sprawić różnicę.