Paralelizm - co to jest?
PARALELIZM - (gr. parallelismus - zestawienie, porównanie).
Występowanie w wypowiedzi elementów powtarzalnych, pod jakimś względem do siebie podobnych: tak samo zbudowanych, równoległych pod względem znaczeniowym lub formalnym, realizujących tę samą zasadę organizacji rytmicznej. Jest podstawowym środkiem w ludowej literaturze, należy też do najistotniejszych wyznaczników języka poetyckiego. Przejawem paralelizmu są rytm i rym oparte na powtarzalności analogicznych i równoważnych elementów.
Identyczność lub podobieństwo budowy zdań czy zespołów zdaniowych tworzy paralelizm intonacyjno-składniowy.
Przykłady:
- "Gęby za lud krzyczące sam lud w końcu znudzą. I twarze lud bawiące na końcu lud znudzą."
- "Na początku było Słowo, (...) Ono było na początku u Boga."
Wyróżnia się też paralelizm tematyczny, polegający na występowaniu odpowiadających sobie nawzajem motywów (np. motywów przyrody i motywów uczuciowych w pieśni ludowej) oraz paralelizm kompozycyjny (np. odpowiedniość dwóch par bohaterów w "Ślubach panieńskich" panieńskich. Fredry i dwóch linii rozwijanej z ich udziałem akcji).
Odmianą paralelizmu kompozycyjnego są:
- nawrót (powtarzanie w utworze wierszowanym początkowego zespołu słów, zdania lub wersu na początku kolejnych strof, czasem również na końcu);
- pierścień (dosłowne lub przybliżone powtórzenie na końcu utworu poetyckiego wersu początkowego, lub paru wersów początkowych);
- refren (powtórzenie dosłowne lub z niewielką zmianą części wersu, całego wersu lub strofy w stałych miejscach układu stroficznego: na końcu kolejnych strof, lub między strofami).
Kolejnym rodzajem paralelizmu jest paralelizm leksykalny - oparty na powtórzeniu tych samych słów bezpośrednio po sobie albo w podobnej pozycji (wewnątrz zdań, wersów, strof), np. anafora, epifora.
Paralelizm może służyć podkreśleniu podobieństw lub poprzez ukazanie ich powierzchowności przeciwstawieniu elementów treści. Innymi słowy paralelizm jest to zjawisko równoległości, ciągłości, analogii pomiędzy grupami wyrazów układającymi się w ciąg. Jeden ze środków stylistycznych i podstawowych mechanizmów uporządkowania naddanego tekstu literackiego.