Bernardyni

FRANCISZKANIE
Zakon pod nazwą ORDO FRATRUM MINORUM (OFM) (Zakon Braci Mniejszych) założony został przez św. Franciszka z Asyżu w 1209 r. na podstawie ustnego zatwierdzenia przez papieża Inocentego III, a następnie w 1223 roku papież Honoriusz III zatwierdził regułę św. Franciszka bullą "Solet annuere". W historii prężnie rozwijającego się zakonu (jak to zwykle bywa) zaczęły wykształcać się od XV wieku dwie sprzeczne tendencje, u których podłoża leżało odmienne zapatrywanie się na trudną sprawę przestrzegania ubóstwa franciszkańskiego. Spory te spowodowały podział zakonu na 3 wielkie gałęzie (w kolejności):
• Braci Mniejszych Konwentualnych (OFMconv.)
• Braci Mniejszych Obserwantów (OFM)
• Braci Mniejszych Kapucynów (OFMcap.)
Bernardyni należą do drugiej z nich tj. Braci Mniejszych Obserwantów - co oznacza tych, którzy pragną bez żadnych zmian zachować (obserwa) wskazania Reguły św. Franciszka. Dlaczego jednak nazwa Bernardyni ?
DLACZEGO NAZWA "BERNARDYNI"?

Najczęściej spotykamy się z logiczną serią zapytań: Kto jest założycielem? Odpowiedź brzmi: "św. Franciszek z Asyżu", dlaczego więc nie nazywają was Franciszkanami i jak naprawdę powinna brzmieć nazwa waszego Zakonu ? - I tu zaczyna się problem tłumaczenia. Sam problem nazwy nie jest wprawdzie aż tak ważny, gdyż nie wpływa na istotę życia zakonnego, jednak z pewnością warto wiedzieć z kim ma się do czynienia i jak do takich nazw doszło.
Na pytanie - jak powinien nazywać się zakon? odpowiedzieć jest łatwo: Św. Franciszek z Asyżu w duchu pokory nazwał swój zakon "Ordo Fratrum Minorum" (OFM) czyli "Zakon Braci Mniejszych" i tak też powinna brzmieć nazwa naszego zakonu.
Wszystkie inne nazwy (Franciszkanie, Bernardyni, Reformaci, Kapucyni) są wynikiem wielowiekowego rozwoju zakonu, jego wewnętrznych podziałów - tak ideowych jak i po prostu terytorialnych w różnych krajach świata. Sama też ludność wymyślała sobie nazwy dla poszczególnych grup zakonników, aby ich łatwiej rozróżnić i chcąc nie chcąc nazwy te przez długie wieki utrwalane, przylgnęły do zakonów i ze względu na szacunek dla historii trwają do dzisiaj. Tak też było z nazwą Bernardyni.
Zakon założony przez św. Franciszka z Asyżu podzielił się na 3 wielkie gałęzie:



• Zakon Braci Mniejszych Konwentualnych (oni znani są pod nazwą Franciszkanie lub Franciszkanie czarni, konwentualni)
• Zakon Braci Mniejszych (popularnie określanych jako Franciszkanie brązowi, Bernardyni [Obserwanci], Reformaci, Franciszkanie Śląscy, Panewniccy itd.)
• Zakon Braci Mniejszych Kapucynów (krótko - Kapucyni)

Każda z tych gałęzi jest w Polsce podzielona terytorialnie na kilka Prowincji, które mają wprawdzie osobny zarząd, seminarium i specyficzną działalność - jednak tego samego najwyższego przełożonego tj. Generała zakonu w całym świecie. Zakon Braci Mniejszych posiada w Polsce aż 5 Prowincji. Każda ma swoją nazwę oficjalną i ludową. Jedną z nich jest Prowincja Niepokalanego Poczęcia N.M.P. i ona właśnie została nazwana "Bernardyni".
Jak do tego doszło, szerzej ukazuje Historia Zakonu na ziemiach polskich. Tutaj zaś postaram się wskazać tylko na sam problem nazwy. Otóż kiedy św. Jan Kapistran założył w Krakowie w 1453 r. pierwszy klasztor Braci Mniejszych Obserwantów, konsekrowano go pod wezwaniem św. Bernardyna ze Sieny. Jednocześnie w mieście byli już obecni od XIII w. Franciszkanie (od 1517 r. nazywani Konwentualnymi). Ludność więc (celem odróżnienia) dla tej nowej frakcji franciszkańskiej wymyśliła "swoją" nazwę: Bracia od św. Bernardyna, a potem krótko: Bernardyni. Również następne, powstające w Polsce klasztory Obserwantów nazywano "bernardyńskimi". Oczywiście oficjalna nazwa zakonu w Polsce zawsze brzmiała: Ordo Fratrum Minorum regularis observantiae (Zakon Braci Mniejszych regularnej obserwancji). Nazwy tej używano jednak tylko w aktach łacińskich wydawanych przez zarząd. W wystąpieniach, wszelkich innych pismach i w aktach urzędowych używano nazwy popularnej: Bernardyni. Działalność Bernardynów była wówczas bardzo prężna, zarówno na polu duszpasterskim jak i kulturalnym i patriotycznym. W rezultacie powszechność tej nazwy doszła do tego stopnia, że znalazła odzwierciedlenie nawet w literaturze polskiej (m. in. ksiądz Robak Bernardyn z "Pana Tadeusza" czy ksiądz Piotr z "Dziadów" A. Mickiewicza).
W pierwszych dziesięcioleciach XVII w. przybyli do Polski kolejni Bracia Mniejsi ściślejszej obserwancji, którzy już we Włoszech zdobyli sobie popularną nazwę - Reformaci. W ten sposób w Polsce zaistniały dwie frakcje Zakonu Braci Mniejszych: Bernardyni i Reformaci.
W późniejszych latach Konstytucja apostolska Leona XIII (z 4.10.1897 r.) "Felicitate quadam" zlikwidowała w Zakonie Braci Mniejszych dotychczasowe odrębności (m. in. Reformatów) i zalecała łączenie ich prowincji z prowincjami Obserwantów (w Polsce: Bernardynów). Jednocześnie dokument ten kasował




dotychczasowe nazwy popularne i nakazywał używanie jedynie oficjalnej nazwy zakonu: Bracia Mniejsi. W Polsce konstytucja ta odzwierciedliła się w fakcie zjednoczenia obu prowincji: bernardyńskiej i reformackiej. Jeżeli jednak chodzi o zmianę nazwy prowincji (jednego już zakonu) to została ona wykonana połowicznie. "Ponieważ duchowieństwo diecezjalne i ludność byli przyzwyczajeni do dotychczasowego nazewnictwa, a poza tym nazwy te figurowały w zapisach hipotecznych realności wszystkich klasztorów, w zapisach legatowych i były w użyciu urzędów państwowych i samorządowych, dopisano na pieczęciach wszystkich klasztorów obok nazwy Bracia Mniejsi w nawiasach Bernardyni lub Reformaci. W ten sposób pomimo kasacji tradycyjne nazwy się utrzymały. Z rozpadnięciem się w 1911 r. unii obu prowincji, Bernardyni i Reformaci wrócili do swych nazw sprzed unii." (H. E. Wyczawski, Bernardyni polscy, t. 3: 1772-1946, s.304).
Dzień dzisiejszy przynosi nam wiele komplikacji z powodu istnienia tej popularnej nazwy. Inne prowincje zakonu w Polsce używają chętniej nazwy: Franciszkanie. Jednak ani jedna, ani druga nie jest oficjalną nazwą zakonu - w czymże więc jedna jest poprawniejsza od drugiej?
Najważniejszy jednak problem tkwi w tym, iż nie można zupełnie wycofać nazwy Bernardyni, z którą to nazwą wiążą się tak bogate dzieje historyczne naszej Prowincji w Polsce. Ze względu na szacunek dla historii należy uszanować i tę nazwę. Zmiana nazwy uczyniłaby też wiele kłopotów urzędowych, administracyjnych i w samej mentalności ludzi, którzy tak głęboko przyzwyczaili się do nazwy "Bernardyni" (i choćby nie wiem jak się starać i tłumaczyć - zawsze dla nich kościoły pozostaną bernardyńskie). Pozostaje nam jednak obowiązek franciszkańskiego posłuszeństwa wobec najwyższych przełożonych i Stolicy Apostolskiej, która we wspomnianej konstytucji Leona XIII nakazuje używanie tylko oficjalnych nazw. Jednak i tutaj trzeba zaznaczyć, iż obecnie nazwy "Bernardyni" używa właśnie sam Ojciec Święty Jan Paweł II. Świadczą o tym wszystkie jego wypowiedzi ich dotyczące. Trudno je przytaczać, gdyż jest tego bardzo wiele. Co więcej, Ojciec Święty używa nazwy bernardyni we wszystkich urzędowych pismach kierowanych do naszej Prowincji. Nigdy Ojciec Święty nie użył innego określenia - czy więc możemy mu tego zabronić? Czy nie jest to raczej pozwoleniem, a nawet wskazaniem z jego strony na szacunek dla tej historycznej nazwy ? To też jest posłuszeństwo.
A zatem, na pytanie: Dlaczego nazwa Bernardyni ? – odpowiedź brzmi: "Bo taką nazwę nadała historia i takiej używa Głowa Kościoła, papież Jan Paweł II". Od strony zaś praktycznej, dzięki tym "przydomkom" łatwiej rozróżnić poszczególne Prowincje i klasztory w Polsce, a szczególnie wtedy, gdy w jednym mieście jest kilka klasztorów franciszkańskich (np. Kraków, Warszawa) i wspólna nazwa "Franciszkanie" nie potrafi ich bliżej określić. Oficjalnie jednak, zgodnie z intencją św. Franciszka z Asyżu. "Zakon Braci Mniejszych".



CZYM ZAJMUJĄ SIĘ BERNARDYNI?
Ojcowie i Bracia Bernardyni, jako duchowi synowie Św. Franciszka z Asyżu, wzorem swego założyciela żyją ślubami ewangelicznego ubóstwa, czystości i posłuszeństwa. Służą Bogu i bliźnim przez modlitwę i posługę apostolską w kraju i na misjach, w duszpasterstwie, w katechezie, poprzez głoszenie rekolekcji, posługę ubogim, obsługę duszpasterską wielu Sanktuariów.
HISTROIA ZAKONU NA ZIEMIACH POLSKICH.
Na ziemiach polskich franciszkanie pojawili się już w 1236r. we Wrocławiu, a rok później w Krakowie. Obserwanci natomiast przybyli do Polski dopiero w 1453r. pod przewodnictwem św. Jana Kapistrana - duchowego syna jednego z filarów ruchu obserwanckiego w zakonie - św. Bernardyna ze Sieny. Ich pierwszy klasztor w Krakowie, założony w tym samym roku obrał sobie za patrona właśnie św. Bernardyna ze Sieny. Także następne klasztory, m. in. w Poznaniu (1457) i we Lwowie (1460) nosiły imię tego twórcy obserwantyzmu. Z tej racji szybko pojawiła się popularna nazwa zakonników - wywodząca się z Krakowa - bracia od św. Bernardyna, a potem krótko: bernardyni. Sami nazywali siebie oficjalnie aż do wieku XIX: "Ordo Fratrum Minorum Regularis Observantiae", ludność jednak, a także polskie władze, państwowe i kościelne, używały częściej i chętniej nazwy bernardyni. Podobnie za granicą nie przyjęła się na ogół oficjalna nazwa zakonu "Bracia Mniejsi Obserwanci", lecz miano popularne "franciszkanie". Polscy bernardyni jednak tego ostatniego imienia nawet nie próbowali używać, ponieważ właśnie w Polsce nazwę tę przyjęli konwentualni, choć za granicą nazywali i nazywają się oni do dziś raczej minorytami. Jako, że obserwanci posiadali pewną autonomię w zakonie, który formalnie dzielił się na prowincje, ich klasztory były wyłączone spod prowincji konwentualnych i tworzyły oddzielną strukturę, która nazywała się wikariami. I tak klasztory obserwanckie (bernardyńskie) w Polsce weszły w skład wikarii austriacko-czesko-polskiej. W 1467r. wyodrębniono z niej wikarię polską z 25 klasztorami, która w 1517r. przybrała nazwę prowincji.
Na skutek separatystycznych dążeń konwentów litewskich doszło w r. 1530 do wydzielenia z prowincji polskiej 4 tamtejszych klasztorów (Wilno, Kowno, Tykocin, Połock) w osobną prowincję litewską. Prowincja ta istniała tylko 40 lat. W r. 1570 została z powrotem wcielona do macierzystej prowincji polskiej.




Wiek XVI i początek w. XVII przyniosły ogromny rozrost zakonu w Polsce, dlatego też w 1628 r. dokonano podziału licznych już teraz klasztorów na 4 prowincje: wielkopolską, małopolską, ruską i litewską. Podział ten trwał tylko 2 lata, bo w roku 1630 dokonano nowych zmian. Prowincja wielkopolska pozostała w granicach z r. 1628, natomiast prowincje: małopolską, litewską i ruską zjednoczono w jedną prowincję polską. Ten stan rzeczy trwał znowu tylko do 1637 r,. ponieważ przy rosnących nadal fundacjach zrekonstruowana prowincja polska okazała się stanowczo za wielka. Dlatego wydzielono z niej klasztory ruskie w osobną prowincję. Były więc w Rzeczypospolitej 3 prowincje bernardynów: wielkopolska, małopolska łącznie z klasztorami na Litwie (od Alwerni k. Krakowa po Witebsk) i ruska. Ostatni przed rozbiorami podział miał miejsce w r. 1731. Utworzono mianowicie z klasztorów litewskich, należących do prowincji małopolskiej, nową prowincję - litewską. I tak, pod koniec istnienia Rzeczypospolitej (ok. 1765 r.) prowincja wielkopolska liczyła 37 klasztorów, prowincja małopolska 18 klasztorów, litewska 34 (w 1772 r.) i w tym samym roku prowincja ruska 30 klasztorów. Po wojnach kozackich, które zmiotły 9 klasztorów, na ziemiach Rzeczypospolitej było w chwili pierwszego rozbioru 118 konwentów, nie licząc pozaklasztornych placówek duszpasterskich. Uwzględniając zaś wszystkie, dokonane dla bernardynów fundacje, było ich 129.
Nowe przeobrażenia w prowincjach bernardyńskich nastąpiły po rozbiorach. Rządy zaborcze dążyły do tego, aby klasztory z ich terytoriów nie miały łączności z zakonnymi władzami w innym zaborze. Z tego względu utworzono w zaborze pruskim w r. 1800 z klasztorów prowincji wielkopolskiej i z kilku konwentów prowincji małopolskiej i litewskiej, jakie znalazły się pod panowaniem Prus, jedną prowincję Wielkiej i Małej Polski. Ten stan trwał w zaborze pruskim do r. 1807. Z chwilą utworzenia Księstwa Warszawskiego (1807r.) wiele konwentów z tej nowej prowincji znalazło się w Księstwie. Jednak już w 1815 r., kiedy tzw. Księstwo Poznańskie odeszło do Prus, większość klasztorów, przynależnych do utworzonej w 1800 r. w zaborze pruskim prowincji, znowu wróciły do państwa pruskiego. Do roku 1841 wszystkie klasztory zaboru pruskiego uległy kasacie.
Pod panowanie austriackie dostała się w pierwszym rozbiorze część prowincji ruskiej i 3 klasztory małopolskie (w Kalwarii Zebrzydowskiej, Bochni i Tarnowie), wcielone w 1785 r. do utworzonej tu tzw. prowincji galicyjskiej. Trzeci rozbiór poddał panowaniu austriackiemu większą część prowincji małopolskiej i znowu część ruskiej. W 1806 r. z wszystkich klasztorów w zaborze austriackim




utworzono jedną prowincję pod nazwą Wschodniej i Zachodniej Galicji (Obojga Galicji). Trwała ona niedługo. Z chwilą bowiem utworzenia Księstwa Warszawskiego w 1807r. i odejścia po zwycięstwach ks. Józefa Poniatowskiego nad Austrią w 1809r. dalszych ziem zaboru austriackiego do Księstwa, w Galicji znalazło się tylko 14 klasztorów, które jako prowincja galicyjska doczekały się wskrzeszenia państwa polskiego. Do prowincji tej włączono w 1852 r., w wyniku upadku Rzeczypospolitej Krakowskiej, klasztory w Krakowie i Alwerni.
W zaborze rosyjskim znalazła się prowincja litewska i część ruskiej. Ta ostatnia (zwana prowincją ruską zakordonową) poczęła od r. 1797 wybierać własnego prowincjała z siedzibą w Zasławiu, ponieważ nie dało się utrzymać nadal związku z resztą ruskiej prowincji w zaborze austriackim i z jej prowincjałem we Lwowie. Pod naciskiem rządu wcielono ją w 1815 r. do prowincji litewskiej, z którą podzieliła dalsze losy, aż do jej ostatecznego upadku po powstaniu styczniowym. Utrzymały się tylko z tej litewsko-ruskiej prowincji klasztory etatowe w Zasławiu i Kretyndze, z których pierwszy przeszedł w 1918 r. pod jurysdykcję prowincjała lwowskiego, drugi zaś stał się zaczątkiem utworzonej po 1920 r. prowincji w państwie litewskim.
Kongres wiedeński poddał berłu carów utworzone wtedy (1815r.) Królestwo Kongresowe. Znalazła się w nim część dawnej prowincji wielkopolskiej, część małopolskiej z 2 klasztorami w Rzeczypospolitej Krakowskiej oraz kilka klasztorów dawnej prowincji ruskiej. Klasztory ruskie włączono do prowincji małopolskiej utworzonej w 1810 r. po rozdziale Prowincji Obojga Galicji.
W ślad za konstytucją papieża Leona XIII z r. 1897 "Felicitate quadam", znoszącą w zakonie wszelkie odrębności, wcielono w 1899 r. do galicyjskiej prowincji bernardynów kilkanaście klasztorów reformatów, które jednak już w 1911 r. znowu się oddzieliły i stworzyły własną prowincję, przyjmując na powrót dawną swą nazwę, lecz już bez odrębności ustrojowych.
Po pierwszej wojnie światowej galicyjska prowincja bernardynów rozszerzyła się częściowo na dawne zabory, a także dokonała otwarcia kilku nowych domów. W 1939 r. istniało w prowincji 28 klasztorów, 10 rezydencji. Zakonnicy bernardyńscy obsadzili również Prefekturę Apostolską w Japonii prowadząc tam duszpasterstwo i działalność społeczno-opiekuńczą. Były to: Toyohara, Maoka i Odomari.




Po drugiej wojnie światowej, wskutek przesunięcia wschodnich granic Polski, prowincja utraciła wszystkie klasztory i placówki duszpasterskie położone na terytorium ukraińskim w liczbie 20, oraz placówki japońskie.
Obecnie bernardyni posiadają 27 placówek w Polsce, oraz 9 placówek na Ukrainie tworzących Kustodię (podprowincję) bernardyńską.


















BIBLIOGRAFIA:
http://www.bernardyni.ofm.pl/index.html
http://www.bernardyni.ofm.pl/zakon/hist_z.htm
http://www.bernardyni.ofm.pl/zakon/nazwa.htm