Geneza powstania imperium hiszpańskiego

Powstanie mocarstwa hiszpańskiego nierozerwalnie związane jest z rozkwitem dynastii Habsburgów . Habsburgowie zaistnieli na scenie politycznej Europy Środkowej w XV wieku, gdy rozbudowali swoje posiadłości wokół księstwa Austrii. Od roku 1438 najbardziej wpływowi Habsburgowie byli także wybierani na tron Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego. W niespełna 100 lat później korzystne związki z innymi rodami , oparte na małżeństwach dynastycznych , przy jednoczesnym wygaśnięciu linii konkurencyjnych dynastii spowodowały , że Habsburgowie niemal z dnia na dzień stali się najpotężniejszą dynastią w Europie, a kolejne tytuły i terytoria przypadały młodszemu Arcyksięciu Karolowi.

Hiszpanią przez ponad osiemdziesiąt lat rządziło dwóch znacznych władców : ojciec i syn. Ojciec -Karol V , ustawicznie przemierzał Europę wzdłuż i wszerz w sprawach swojego państwa. Z kolei jego samotny i introwertyczny syn , Filip II, w wieku trzydziestu dwu lat osiadł w Hiszpanii i nie opuszczał już Półwyspu Iberyjskiego.

Urodzony w 1500 roku , Karol został królem Hiszpanii w 1516 roku. Trzy lata później odziedziczył posiadłości austriackie i księstwo Burgundii po swoim ojcu Maksymilianie I, którego zastąpił także na tronie cesarstwa niemieckiego . Razem z Hiszpanią Karol zyskał prawa do terytoriów w południowych Włoszech , na Sycylii i Sardynii i ogromnego imperium zamorskiego , które Hiszpanie za wzorem Portugalii , budowali w obu Amerykach.

Jako książę Burgundii , rządził on także Niderlandami . Te wszystkie posiadłości uczyniły Karola V władcą największego imperium europejskiego od czasów Karola Wielkiego w IX wieku.

Imperium Karola V było bogate , Niderlandy stały się centrum europejskiego handlu, a z kopalń w Ameryce Południowej wkrótce zaczęło napływać złoto i srebro. Karol rządził odległymi prowincjami przy pomocy lojalnych członków swej blisko skoligaconej rodziny i pozostających w jej służbie wojsk hiszpańskich.





Karol V stanął jednak przed problemem związanym z ogromnymi obszarami swojego imperium , które ze wszystkich stron otaczali wrogowie. Rujnującym okazały się również nieustanne wydatki na ciągłe wojny prowadzone przez Karola oraz panująca wówczas inflacja , co doprowadziło w konsekwencji do popadnięcia Karola V w ogromne długi.

Problemy stojące przed Karolem V spotęgowane zostały jeszcze przez podziały, które były wynikiem ruchu reformacyjnego, zapoczątkowanego przez Marcina Lutra w 1517 r. W 1521 roku Karol poparł konserwatywną doktrynę katolicką i potępił Lutra.

W 1555 roku zakończyła się kolejna wojna prowadzona przez Karola V przeciwko niemieckim książentom protestanckim wspieranym finansowo, w końcowym okresie wojny przez Francuzów , podpisaniem pokoju w Augsburgu. Po tych wydarzeniach Karol V w 1556 roku oddał swe królestwo synowi Filipowi II, wraz z poważnym problemem jakim był konflikt z Francją dotyczący sporu rywalizujących ze sobą dynastii o Italię.

Miał również do rozstrzygnięcia spór o granice Niderlandów. Spór ten został rozstrzygnięty w wyniku ustalenia ważnego pokoju w Cateau-Cambresis z królem Francji. Na mocy tych porozumień Filip zwrócił Francji rozliczne miasta i miasteczka wzdłuż jej północnej i wschodniej granicy , Francja natomiast uznała pozycję Filipa w Mediolanie oraz oddała Korsykę , żywotny punkt na hiszpańskim szlaku morskim do Neapolu. Traktat ten został podpisany w 1559 roku. W tym też czasie Filip II ustanowił nową stolicę w leżącym w geograficzym środku półwyspu Madrycie.

Wysoko zurbanizowany obszar Dolnych Prowincji (Niderlandów), gdzie źródłem utrzymania był handel , a sąsiadem były protestanckie Niemcy , stanowił urodzajny grunt dla doktryn reformatorskich z którymi musiał walczyć Filip II , którego wiara graniczyła z fanatyzmem . W 1566 roku doszło do otwartego konfliktu . W następnym roku Filip posłał tam jednego z najbardziej okrutnych generałów - Albę ,przez którego straciło życie kilka tysięcy ludzi. Niderlandom jako najbogatszym europejskim prowincjom imperium hiszpańskiego narzucono ogromnie ciężkie podatki , najwyższe od czasów wstąpienia Habsburgów na tron Hiszpanii.



W 1572 roku Alba nałożył nowe , jeszcze wyższe podatki, a ponadto odebrał Stanom Generalnym prawo rozłożenia tego ciężaru fiskalnego ,naruszając w ten sposób przywileje tamtejszych potężnych elit. Ten rok przyniósł Hiszpanom nowe ,poważne niepowodzenia .

W 1578 roku pogłębił się rozłam pomiędzy katolikami a kalwińską ludnością miast , której przewodniczył Wilhelm Milczący, książe orański. Sytuacja zaostrzyła się gdy Filip II mianował namiestnikiem generała Aleksandra Farnesa, księcia Parmy. Bunt Niderlandów , który zaczął się w latach sześćdziesiątych XVI w. trwał jeszcze dwadzieścia lat po formalnej deklaracji niepodległości północnych prowincji w 1581 r. ogłoszonej przez Wilhelma Milczącego, zamordowanego trzy lata później . Hiszpania uznała niepodległość nowego państwa dopiero w traktacie westfalskim w 1648r.

Kolejnym istotnym wydarzeniem w dziejach Imperium Hiszpanii było objęcie w 1580r. tronu portugalskiego przez Filipa II. Półwysep Iberyjski stał się na okres 60 lat zarówno geograficzną jak i polityczną całością.

Portugalia w ciągu osiemdziesięciu lat poprzedzających panowanie Filipa przetworzyła trud swoich podróżników i kupców , tworząc jedną z największych potęg morskich świata.

Jednak dla tak małego kraju utrzymanie imperium okazało się katastrofą gospodarczą . Innym ówczesnym problemem Portugalii było wykorzystywanie ustawiczne swojej siły roboczej. Bogactwa Wschodu, były coraz bardziej trudne do zdobycia i powodowały coraz to większe straty zarówno w ludziach jak i sprzęcie.

Tak więc w połowie stulecia Portugalia importowała zarówno żywność jak i wielką liczbę czarnych niewolników.W rezultacie w momencie podboju przez Hiszpanię kraj był zbyt wycieńczony , aby stawić istotny opór.

Omawiając dzieje Imperium Hiszpańskiego nie sposób nie wspomnieć o instytucji Inkwizycji, jaka zaistniała w Portugalii pod presją jej potężnego sąsiada. Już za panowania Karola V stała się ona urzędem państwowym, a troska Filipa o przywrócenie ortodoksyjnego katolicyzmu w Europie była jednoznaczna z popieraniem rozwoju inkwizycji.



Filip uważał ją przy tym za ważny czynnik w wyplenieniu protestantyzmu na Półwyspie Iberyjskim . Za jego panowania inkwizycja rozciągała swoje uprawnienia na funkcję cenzorską .

W wojnach przeciw niewiernym Filip wraz z przyrodnim bratem don Juanem de Austria stłumili bunt Morysków z Granady - potomków dawnego królestwa muzułmańskiego, zmuszonych w 1562 roku do zmiany wiary. Po ostatecznym stłumieniu rebelii , Morysków siłą rozproszono po obszarze całej Hiszpanii. Ich ziemie przejęło 12000 chłopskich rodzin z chrześcijańskiej północy.

Ponadto Filip udzielił pomocy państwom chrześcijańskim wschodniej części basenu Morza Śródziemnego przeciw siłom tureckim oblegającym Cypr. Flota chrześcijańska pod dowództwem don Juana całkowicie zniszczyła flotę niewiernych , a wieść o zwycięstwie obiegła całą Europę .

W tym okresie rozmiary terytoriów i siły zbrojne, którymi dysponował Filip II okazały się być największe ustępujące jedynie potędze cesarza Chin. Jego cele były jednak tak ogromne, że bez trudu pochłaniały wielkie zyski jakie napływały co roku do skarbu hiszpańskiego. Filipowi II wydawało się wszakże , iż takie wydatki są nieuchronne, jeśli miał się powieść jego zamiar zjednoczenia chrześcijaństwa i Hiszpanii.

Kolejne niepokoje jakie dotykały Imperium Hiszpańskie powstały po nominacji papieża Sykstusa V w 1585 roku.

Tak bowiem wielki był strach Sykstusa przed wpływem Hiszpanii poszerzonej o królestwo północne , iż papież pierwotnie miał nadzieję za pomocą kompromisu dyplomatycznego pozyskać z powrotem Elżbietę dla Rzymu.

W 1587 r. Filip II rozpoczął przygotowania armady do wojny z Anglią. Miały one jednak od początku przewlekły i niekorzystny przebieg. Również sama walka- w 1588 roku ,choć miała heroiczny przebieg zakończyła się rozpędzeniem przez brandery wielkiej armady na redzie Calais.

W tym też roku przyszło Filipowi II stłumić jeszcze bunt w Aragonii. Głównym powodem niezadowolenia Aragończyków były tzw. fueros odwieczne wolności królestwa , podtrzymywane przez szlachtę , aby ochronić archaiczne przywileje feudalne i jurysdykcję nad chłopstwem.

Początkowo Filip w całej pełni respektował prawa aragońskie, ale niecierpliwiła go niesubordynacja drugiego krółestwa - Kastylijczyków.Tak więc w 1588 r. zdecydował się narzucić krajowi wicekróla rodem spoza Aragonii. Sąd Najwyższy Królestwa odmówił potwierdzenia ważności nominacji i lokalna opozycja stała się faktem, a dwa lata później przerodziła się w rebelie. Przywódcą jej był Antonio Perez. Filip II w walce z Perezem, który zbiegł do Aragonii , uciekł się do pomocy inkwizycji , jedynej instytucji o sile większej niż fueros. Ostateczne stłumienie buntu nastąpiło w 1590 roku.

Osiem lat później zmarł Filip II król Hiszpanii.

1598 rok to nie tylko rok śmierci Filipa II ale również rok w którym doszło do pokoju w Vervins, kończącego wojnę z Francją.

Następca Filipa II mógł wykorzystać ten okres do uporządkowania spraw wewnętrznych państwa hiszpańskiego. Jednak nie był on człowiekiem, który wykorzystałby tę szansę. Podczas jego panowania (1598-1621) narastało niezadowolenie społeczne wywołane bardzo złą sytuacją gospodarczą. Za jego panowania miały miejsce takie wydarzenia jak: Królewskie bankructwo w 1607 roku, czy wypędzenie Morysków w 1609 roku, mające zdecydowany wpływ na dalsze osłabienie ekonomiczne Hiszpanii. Filip III zmarł w 1621 roku pozostawiając gospodarkę Hiszpanii w bardzo złym stanie. Następcą został jego syn Filip IV ,jednak faktyczne rządy prowadzone były przez jego ministra Olivaresa. Okres rządów Filipa IV był dla Hiszpanii początkiem wielkiego rozpadu Imperium.

W 1640 roku Portugalczycy oderwali się od Hiszpanów, a w 1648 roku, w pięćdziesiąt lat po śmierci Filipa II, Holendrzy formalnie zdobyli niepodległość.W tym też okresie Francuzi opanowali hiszpańskie posiadłości wzdłuż całego biegu Renu.

Pomimo heroicznych wysiłków i znaczących osiągnięć Filipa

II hiszpańskiego , stulecie jego śmierci było już świadkiem postępującego upadku potęgi hiszpańskiej i zdominowania Europy przez jego arcywroga - Francję . Historia Imperium Hiszpańskiego i jednocześnie Imperimu Habsburgów znalazła swoje zakończenie, gdy w 1702 roku dynastia burbońska zasiadła na tronie hiszpańskim.