Litwa elegancja dawnych kesów

Litwa to kraj zielonych pagórków, łagodnych wzniesień i równin, strumyków i jezior. Niemen, najdłuższa rzeka Litwy, zbiera wody wielu rzek odprowadzając je do Morza Bałtyckiego, nad którym znajduje się słynne wybrzeże jantarowe Litwy zwane Mierzeją Kurońską. Jest to piaszczyste pasmo wydm porośnięte sosnami, ciągnące się na długości około 100 kilometrów z południowego zachodu w stronę portu morskiego Kłajpedy, zamykając tym samym rozległy obszar Zatoki Kurońskiej. Na złote piaski Mierzei Kurońskiej od wieków wyrzucany jest litewski bursztyn.
W chwili upadku rządów sowieckich w 1991 roku, Litwa była jedną z pierwszych republik, które oderwały się od Związku Sowieckiego, chociaż deklaracja niepodległości Litwy została proklamowana rok wcześniej, 11 marca 1990 roku, a na historyczną Wieżę Giedymina
w Wilnie wciągnięto flagę narodową Litwy, co miało stać się symbolem ponownego ustanowienia niepodległości Litwy. Dziś Litwa jest niepodległą i demokratyczną republiką. Na czele państwa stoi prezydent wybrany drogą elekcji oraz parlament, zwany Sejmem, również wybrany według zasad wolnych wyborów. Zarówno rząd, jak i sąd najwyższy są instytucjami mianowanymi. Konstytucja Litwy, przyjęta w referendum narodowym w 1992 roku, gwarantuje podział władzy.
Litwa, największe z trzech państw nadbałtyckich, zajmuje powierzchnię około 65 300 km², granicząc na północ z Łotwą, na wschodzie z Białorusią, na zachodzie z obwodem kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej, na południu zaś z Polską.
W odróżnieniu od wielu innych państw powstałych po rozpadzie ZSRR, kraj ma dość jednolitą strukturę narodowościową . Na ponad 3,7 mln ludności w 81% składają się Litwini, 8,4% Rosjanie i 7% Polacy.

Fot. Panorama Wilna
Wilno jest stolicą i zarazem największym i najpiękniejszym miastem Litwy, gdzie mieszka ponad 577 000 mieszkańców. Zbudowano je u zbiegu dwóch rzek – Neris i Wilii, w pobliżu malowniczo zalesionych pagórków. Na przestrzeni dziejów, w czasie rozmaitych wojen miasto wielokrotnie plądrowano, wiele budynków uległo zniszczeniu podczas licznych pożarów i w trakcie okupacji. Jednakże miasto zdołało zachować swój unikatowy charakter północnego miejsca spotkania kultur. Wilno jest dziś centrum życia politycznego, gospodarczego i kulturalnego Litwy. Obliczenia dokonane w 1990 roku przez Francuski Narodowy Instytut Geograficzny wskazują, iż Wilno jest najbardziej „centralnym” miastem kontynentu europejskiego leżącym w odległości zaledwie 25 km na południe od centrum Europy.
W różnych regionach Litwy znajdują się piękne parki narodowe ustanowionych
w celu ochrony i dalszego prowadzenia badań nad zróżnicowaną przyrodą i dziedzictwem historycznym kraju. Historyczny Park Narodowy Trakai obejmuje tereny średniowiecznej stolicy Litwy oraz przylegające okolice. Pośród wszystkich tu jezior, najbardziej wyróżnia się największe, Galvė, gdzie na wyspie góruje zamek obronny z czerwonej cegły; obecnie odrestaurowany, a pierwotnie wznoszony od XIV po XV wiek. Trakai był siedzibą Karaimów, mniejszości narodowej, która mieszkając na Litwie, zdołała zachować swoją odrębność religijną, zwyczaje oraz swoistą kulturę. Park Narodowy Mierzei Kurońskiej chroni unikatową piaszczystą mierzeję odcinającą Zatokę Kurońską od Bałtyku. Długi wał piasków tworzących wydmy został ukształtowany przez wiatr i wodę i jest naturalnym środowiskiem dla rzadkich okazów flory i fauny. Pod wydmami znajdują się pogrzebane, zasypane piaskiem stare wioski rybackie, ale na brzegach zatoki wciąż buduje się nowe. Budynki zbudowano według specyficznych kanonów stylu obowiązującego na wybrzeżu oraz wzorów pozostawionych przez etnicznych Bałtów kurońskich, zamieszkujących te obszary do końca XVI wieku. Mierzeja Kurońska została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa Przyrodniczego UNESCO.
Na Litwie znajduje się trzydzieści parków regionalnych. Rolnictwo na tych terenach pozostaje pod ścisłą kontrolą odpowiednich władz zajmujących się ochroną środowiska. Są to tereny idealne pod względem rekreacyjnym i spacerowym o każdej porze roku. Wiele z tych parków chroni święte wzgórza i lasy, które niegdyś były istotną częścią pogańskiego życia religijnego Litwy.

Obecnie Wilno to stolica niepodległej Litwy, miasto młode, pełne życia, szybko rozwijające się. Jego serce stanowi przepiękna starówka, która zajmuje obszar 255 hektarów
i jest zlepkiem wielu nurtów architektonicznych. Niezniszczone podczas II wojny światowej
i okupacji sowieckiej w 1994 roku Stare Miasto zostało wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO. Międzynarodowe uznanie stało się impulsem do odnowy i licznych rekonstrukcji, które sprawiły, że dziś ta historyczna część Wilna szczyci się mianem jednej z najbardziej autentycznych Starówek Europy. Stare Miasto jest idealnym terenem do pieszych wędrówek – nie ma tu dróg komunikacji miejskiej, a ruch samochodowy jest ograniczony.
Perłą Starego Miasta jest położona na północno-wschodnim krańcu monumentalna bazylika archikatedralna. Pierwsza archikatedra została wzniesiona w XIII wieku na miejscu dawnej świątyni pogańskiej. Obecne kształty kościół uzyskał w XVIII wieku i jest dzisiaj najokazalszym dziełem wileńskich twórców architektury klasycznej. Okres renesansu miał stosunkowo niewielki wpływ na miasto, lecz również pozostawił po sobie wspaniałe zabytki, z których najbardziej znamienitym jest szesnastowieczna Ostra Brama, zwana początkowo Miednicka. Obecnie określenie pochodzi od dzielnicy zwanej Ostrym Końcem. Została zbudowana ok. 1514 roku, podczas wznoszenia obronnego muru wokół miasta. Wysoki masywny czworoboczny obiekt zamyka attyka zdobiona ornamentacja z motywami architektonicznymi. Od strony miasta we wnętrzu bramy znajduje się kaplica Matki Boskiej Ostrobramskiej ze słynnym obrazem, który średniowiecznym zwyczajem wieszano wprost na murze. Obraz przedstawia Madonnę bez Dzieciątka. Na prawym filarze istnieje srebrna plakietka z napisem „Dzięki Ci Matko za Wilno” jest to dar od marszałka Piłsudskiego.

Fot. Ostra Brama
Od strony miasta zobaczyć można część murów obronnych miasta, oraz kościół św. Michała
i część dziedzińców uniwersyteckich. Należy tu wspomnieć, że Uniwersytet Wileński, założony w 1579 roku, jest jedną z najstarszych uczelni europejskich. Zespół architektoniczny uniwersytetu składa się z 12 zamkniętych dziedzińców i otaczających je budynków. Najwspanialszym dziedzińcem uniwersyteckim jest Dziedziniec Wielki z XVI wieku
z renesansowymi arkadami, kościołem św. Jana z XVI-XVII wieku, najwyższą dzwonnicą
w mieście z XVII-XVIII wieku.
Kolejnym klejnotem wileńskiej Starówki jest kościół św. Anny. Powstały na początku XVI wieku jest najsłynniejszym zabytkiem miasta z epoki gotyku. Do jej zdobienia użyto 33 rodzajów cegieł. Arcydzieło z cała pewnością nie ma sobie równych w tej części kontynentu. Odznacza się rzadko spotykaną urodą i elegancją, lekkością i śmiałością rozwiązań konstrukcyjnych. Podziw budzi zwłaszcza zachodnia fasada główna, którą wieńczą trzy zgrabne, smukłe wieżyczki z koronkowymi krzyżami. Kościół św. Anny stanowi część kompleksu sakralnego, do którego należą także dwa sąsiednie kościoły: św. Michała
i Bernardynów, tu na skwerku stoi pomnik Adama Mickiewicza.

fot. Kościół św. Anny
Kościół św. Ducha jest wspaniałym okazem architektury baroku. W XIV wieku był wielokrotnie przebudowywany, zaś w 1501 roku został przekazany zakonowi dominikanów. Dzisiejszy wygląd kościoła pochodzi z XVIII wieku, kiedy to został rozbudowany
i odnowiony po wielkim pożarze. Wnętrze świątyni bogato ozdobiono w stylu późnego rokoka. Obecnie kościół św. Ducha jest głównym ośrodkiem polskojęzycznej wspólnoty katolickiej. Z epoki późnego baroku pochodzi także kościół św. Trójcy i brama bazylianów. Bogaty zespół barokowy stanowi kościół, zabudowania klasztorne, dzwonnica oraz brama klasztorna.
Perłą w koronie wileńskich zabytków jest kościół św. Piotra i Pawła, według legendy wzniesiony na miejscu świątyni pogańskiej bogini miłości Mildy. Kościół powstał w latach 1668-1676. Kościół składa się z 3-ech naw zwieńczonych kopułą. Wnętrze olśniewa zdumiewającym artyzmem i różnorodnością ozdób. Białe, nie barwione sztukaterie ponad 2000 rzeźb figuralnych nie sprawia wrażenia przeładowania. Z kopuły zwisa mosiężno-kryształowy żyrandol w kształcie łodzi. Wnętrze świątyni zdobi blisko 2 tysiące stiukowych rzeźb, które przedstawiają sceny z historii chrześcijaństwa, postacie mitologiczne, biblijne
i historyczne oraz sceny z życia codziennego ówczesnego Wilna.

Fot. Kościół św. Piotra i Pawła
Jedną z najważniejszych budowli jest wileńska katedra św. Stanisława. Fronton zewnętrzny zdobi okazały portyk oparty na sześciu doryckich kolumnach. Wzrok przyciąga tympanon
z rzeźbą Ofiara Noego po wyjściu z Arki, dłuta rzymskiego rzeźbiarza Tomasza Righiego.
W narożnikach katedry stoją przybudówki kaplic i zakrystii. Po obu stronach bazyliki kryte galerie ze stojącymi w niszach gipsowymi posągami, od strony miasta przedstawiają królów
z dynastii Jagiellonów, od Wilii zaś jezuickich świętych. Najokazalszą kaplica we wnętrzu jest poświęcona patronowi Litwy - św. Kazimierzowi. Obok katedry wznosi się kremowo-biała, odosobniona, blisko 60-metrowa dzwonnica. W dzwonnicy mieści się główny zegar miasta i 17 dzwonów.
Będąc w Wilnie nie sposób pominąć cmentarza na Rossie, jednego z najpiękniejszych polskich cmentarzy, a także jednego z niewielu tak silnie wplecionych w polskie losy. Cmentarz na Rossie został założony w 1769 roku. Wchodząc na jego teren przechodzimy obok grobu marszałka Józefa Piłsudskiego i jego matki. Pośród wojskowych grobów, na wprost bramy z kaplicą i stylizowaną Matką Boską Ostrobramską, znajduje się mauzoleum Marszałka Piłsudskiego. Na cmentarzy spoczywa wielu innych zasłużonych Polaków, m.in. Joachim Lelewel.

Fot. Cmentarz na Rossie
Klasycyzm dotarł do Wilna pod koniec XVIII wieku. W tym czasie zbudowano między innymi ratusz, dwór w Verkiai oraz katedrę wileńską. Bogactwo i różnorodność stylów architektury miasta dopełniają liczne cerkwie prawosławne oraz jedyna zachowana do dziś synagoga żydowska. Różnorodność architektury Wilna, liczne kościoły, wieże, fortyfikacje, ukryte w zaciszu średniowieczne podwórza i dziedzińce oraz wąskie uliczki świadczą
o bogactwie historycznym miasta.
Wilno jest dziś centrum życia politycznego, gospodarczego i kulturalnego Litwy. Działa tutaj siedem teatrów profesjonalnych, kilka orkiestr symfonicznych i kameralnych, kwartety i inne grupy i zespoły artystyczne. Wileński Teatr Młodzieżowy, Litewska Orkiestra Kameralna, Państwowa Orkiestra Symfoniczna to dziś zespoły znane na całym świecie. Miasto oferuje mieszkańcom oraz przybyszom barwną mozaikę imprez kulturalnych, począwszy od koncertów z utworami J. S. Bacha, a kończąc na przedstawieniach sztuki eksperymentalnej. Liczne muzea i odbywające się w nich imprezy są nieodłączną częścią życia kulturalnego litewskiej stolicy. Od pewnego czasu w mieście zaczynają powstawać kluby muzyczne i dyskoteki na wzór zachodni. Większość z nich mieści się w centrum. Nadal jednak więcej tu lokali czynnych w dzień niż w nocy. Miło można spędzić czas w licznych kawiarniach na starówce.
Dni Wilna we wrześniu to Festiwale Jazzowy, Orkiestr Dętych, Tańca Średniowiecznego, Filmu, jarmark św. Franciszka. W ciągu lata tłumy widzów i gości przyciągają takie imprezy jak Festiwal Wileński muzyki poważnej, Festiwal Muzyczny św. Krzysztofa, Święto Pieśni i inne. Najbarwniejszym corocznym świętem stolicy są słynne Kaziuki. Rzemieślnicy ludowi z całego kraju przybywają do Wilna, by wziąć udział w kolorowym jarmarku.
W Wilnie znajduje się Park Europy, w którym organizowane są wystawy sztuki współczesnej pod gołym niebem. Park Europy, będący pod opieką artystów, słynie z niekonwencjonalnych hepeningów i oryginalnej ekspozycji współczesnych rzeźb i instalacji. Główną ulicą handlową jest prospekt Gedymina. Znajduje się tu najwięcej sklepów, w których można zaopatrzyć się w litewskie pamiątki. Warto zwrócić uwagę na wyroby rzemiosła artystycznego

Polskie wycieczki na Litwę nie ograniczają do zwiedzania Wilna. Do najważniejszych zabytkowych zespołów miejskich należą Troki i Kowno, położone na zachód od stolicy.
Otoczona przez pięć jezior, leżąca w odległości 28 km od Wilna miejscowość Troki jest idealną przystanią dla poszukujących spokoju i wypoczynku. Malowniczo usytuowane miasto to jedna z najstarszych stolic książąt litewskich. Zachowały się tam średniowieczne zaułki, kościół fundowany przez Witolda i klasztor Dominikanów, tradycyjna zabudowa Karaimów. Zamek na wyspie leży na Wyspie Zamkowej na jeziorze Galwe. Czworoboczne gotyckie zamczysko na jeziornej wyspie, okolone murem i okrągłymi basztami, idealnie wkomponowane w krajobraz, to widok po prostu niezapomniany. Wrażenie niesamowitości potęguje dziewicza przyroda: budowle z czerwonej cegły schodzą miejscami do samego jeziora, którego brzegi porasta sitowie i szuwary. Obrazu dopełnia spokojna jeziorna toń, małe wysepki, drewniany chyboczący się mostek i dziesiątki wiosłowych łodzi i jachtów.
W zamku mieści się Muzeum Historyczne z bogatą kolekcją numizmatów, pieczęci herbowych, ekspozycją sztuki użytkowej m.in. kolekcja fajek z XVIII wieku, porcelana, meble. Osobliwością architektoniczną Trok jest zabytkowy zespół urbanistyczny drewnianych domków z XIX w. - miejsce zamieszkania Karaimów, potomków starożytnych tatarów.

Fot. Zamek Troki
Kowno jest drugim co do wielkości miastem na Litwie, położone u zbiegu rzek Wilii
i Niemna. Jest tu wiele zabytków architektury, piękna starówka, unikalne muzeum diabłów, galeria M.K. Ciurlionisa, dolina A. Mickiewicza. To tutaj zobaczyć można najlepiej zachowany (poza Wilnem) zespół zabytkowego centrum miejskiego. Jest ważnym ośrodkiem przemysłowym i kulturalnym, liczącym ok. 415 000 mieszkańców.
Można tu zobaczyć ruiny zamku z XIII wieku – cichego świadka bitew, jakie toczyły się pomiędzy Litwą a rycerzami zakonu krzyżackiego. Liczne budynki, skupione na małej przestrzeni ujawniają zróżnicowane style architektoniczne minionych epok. Kościoły Witolda oraz św. Jerzego powstały w XV wieku. W tym samym okresie zbudowano także, obecnie zrekonstruowaną katedrę. Pomiędzy XVI a XVIII wiekiem powstał ratusz. Jest on budowlą dwukondygnacyjną, wzniesioną na planie prostokąta, nakrytą wysokim łamanym dachem. Przed fasadę wysunięta jest bardzo wysoka sześciokon¬dygnacyjna wieża, której trzy dolne kondyg¬nacje są czworoboczne, a trzy górne - ośmioboczne. W czwartej i piątej kondygnacji znajdują się obrzeżo¬ne balustradami balkony widokowe. Szczyt fasady po obu stronach wieży zdobią attyki tralkowe i spływy wolutowe. Przy elewacji bocznej znajduje się główne wejście, zaakcentowane niskim portykiem o dwu parach kolumn dźwigających balkon z balustradą. Pod budynkiem znajdują się gotyckie piwnice, ze sklepieniami opartymi na masywnych filarach.

Fot. Ratusz w Kownie
Budynek ratusza jest otoczony uroczymi domkami: Dom Perkūnasa wzniesiony w końcu XV wieku. Służy obecnie jako spichlerz i magazyn zbożowy. Z zewnątrz uwagę przyciąga niezwykłe bogate zdobnictwo, szczególnie fasady, po mistrzowsku stworzonej z 16 rodzajów cegieł. Wnętrze domu zajmuje niewielkie muzeum. Na dziedzińcu stoi posąg Perkuna.
Przyglądając się niektórym budowlom, można rozpoznać w nich odległe związki
z północnoeuropejskim renesansem, np. w przypadku kościoła św. Trójcy oraz kompleksu budowli Dworu Massalskich z XVI-XVIII wieku.
Najwspanialszy okaz baroku, klasztor w Paaislis, to zespół budynków powstałych pomiędzy XVII a XVIII wiekiem. Jest jednym z najpiękniejszych przykładów architektury kościelnej Północnej Europy. Budynek architektonicznie jednorodny, zbudowany na planie heksagonalnym, zwieńczony został majestatyczną kopułą, wyróżnia się również proporcjonalna fasada, zgodna z kanonami włoskiego renesansu i wnętrze, udekorowane delikatnie kolorowymi freskami i figurami. Kowno jest miastem starych tradycji kulturalnych oraz miejscem, gdzie mieszkało wiele pokoleń litewskich artystów, kompozytorów i pisarzy, pozostawiając po sobie widoczne ślady. Ich dzieła wystawiono w licznych muzeach
i galeriach, z których szczególnie godne polecenia są dwie: galeria sztuki M. K. iurlionisa, prezentująca prace tego wybitnego malarza i kompozytora, który bezapelacyjnie zasłużył na swoją pozycję w historii sztuki. Największą kolekcją obrazów poszczycić się natomiast może galeria im. Mykolasa Rylinskasa, człowieka, który za swego życia był wielkim patronem malarstwa.

Chciałabym zaproponować wszystkim odwiedzenie jednego z najbliższych chyba naszym sercom Państwa Europy. Wilno przytułek i prawdziwa stolica muz jak pisał Adam Mickiewicz, po wielu zakrętach historii, które zapisały się niepowtarzalnym przemieszaniem wzlotów i upadków jest dziś stolicą suwerennego państwa Litwy. Znajdziemy tu zderzenie się historii, tradycji i kultury z nowoczesności. W wąskich zaułkach i przepięknych zabytkach snuje się duchy wielkich postaci znanych z kart historii. Wieże kościołów w panoramie przeplatają się z nowoczesnymi przeszklonymi gmachami. Wilno młode i radosne tętniące dziś nowym życiem zadziwia na wiele sposobów. W Wilnie jest jedna z piękniejszych starówek w Europie Wschodniej. Warto tu spędzić kilka dni, pobłądzić po wąskich uliczkach i zaułkach, wziąć udział w nabożeństwie w języku polskim w kościele św. Ducha, posiedzieć na parkowej ławeczce koło katedry, popatrzeć na nie z wysokości baszty Giedymina lub Góry Trzykrzyskiej. Dobrze wybrać się na spacer główną ulicą miasta – Giedyminas Prospektas, czyli przedwojenną ul. Mickiewicza. Zobaczyć wileńską Wieżę Telewizyjną, bo obrona tej wieży w styczniu 1991 r. była punktem zwrotnym w litewskiej drodze do niepodległości. Ostra Brama, cmentarz na Rossie czy Mauzoleum Marszałka to dla Polaków pamiątki narodowe. Położony w granicach miasta ogród botaniczny, kilkanaście otaczających Wilno przepięknych jezior, parki regionalne w Werkach i Kolonii Wileńskiej stanowią świetną scenerię dla miłośników aktywnego wypoczynku. Obserwacja ptaków, przejażdżki na rowerach, spacery i różnorodne rozrywki na wodzie – każdy znajdzie coś dla siebie. Warto zatrzymać się przy nich na chwilę i zastanowić się nad meandrami polskiej historii.
Warto też odwiedzić położone między dwiema rzekami, Niemnem i Wilią, Kowno, najbardziej litewskie z miast. Litwini stanowią tu 88 proc. mieszkańców. Przez cały okres międzywojenny Kowno pełniło funkcję faktycznej stolicy odrodzonej Litwy. Współczesne Kowno to drugie po Wilnie centrum kulturalne i naukowe Litwy. To również liczne zabytki, kameralna starówka, oryginalne muzea, jak na przykład Muzeum Diabłów oraz sławna Aleja Wolności z eleganckimi knajpkami i kawiarenkami.
Troki to wymarzone miejsce dla miłośników historii i zabytków, jak i ceniących spokój i kontakt z naturą. Największą atrakcję miasteczka stanowią zamek na wyspie oraz pamiątki Karaimów z ich kolorowymi domkami i świątynią. Na drugim brzegu jeziora Galwa zobaczyć można Pałac Tyszkiewiczów.
Baza noclegowa na Litwie jest dobrze rozwinięta. Warto skorzystać z kwater prywatnych
i gospodarstw agroturystycznych. W Litwie językiem urzędowym jest litewski, to najbardziej archaiczny z żywych języków indoeuropejskich. Cudzoziemiec mówiący lub usiłujący mówić po litewsku może liczyć na wyjątkowo ciepłe przyjęcie. Bez problemu można dogadać się po rosyjsku. W Wilnie natomiast powszechna jest znajomość języka polskiego. Narodowe danie litewskie to cepeliny, czyli pyzy ziemniaczane. Jarskie, nadziewane twarogiem, doprawiane estragonem i świeżą miętą, polewane stopionym masłem z dodatkiem śmietany. Albo mięsne, z nadzieniem z polędwicy wołowej, polane sosem. Warto spróbować sandacza pieczonego po litewsku, nacieranego tartym chrzanem i obkładanego cienkimi plasterkami słoniny. Polecam też przepyszne kołduny, podawane z barszczem lub rosołem. Litwa słynie również z miodów pitnych. Niektóre są sprzedawane w beczułkach, karafkach, ozdobnych butelkach. Można je kupić niemal we wszystkich sklepach spożywczych. Z krajowych piw godne zapamiętania jest Baltijos i mocne, ponad 8% Birzieciu.