Białoruś

ROZDZIAŁ VI. REPUBLIKA BIAŁORUŚ (OD 1990/1991)

VI.1. Wiedza ogólna o współczesnej Białorusi
VI.1.1. Dane geograficzne
VI.1.2. Sytuacja demograficzna
VI.1.3. Infrastruktura i transport
VI.1.4. Przemysł i rolnictwo
VI.1.5. Surowce naturalne
VI.1.6. Potencjał militarny
VI.1.7. Skutki Czarnobyla

VI.2. Kalendarium dziejów najnowszych



VI.1. Wiedza ogólna o współczesnej Białorusi
Historię bliską cywilizacji tysiąca jezior zacznę od wiedzy ogólnej, chociaż jak twierdził F. Braudel, próba objaśnienia teraźniejszości zawsze jest ryzykowna.

VI.1.1. Dane geograficzne
Republika Białoruś (RB), Białoruś, Рэспубліка Беларусь (РБ), Беларусь (Re¬spublika Biełaruś, Biełaruś) – państwo w Europie Wschodniej, geograficzne centrum Europy [il. 28]. Obecna powierzchnia kraju jezior i lasów (jak nierzadko jest na¬zywana) liczy 207 600 km2 (2% terytorium Europy), co według standardów euro¬pej¬skich umiejscawia ją w przedziale państw średnich . Rozciągłość południkowa wynosi 560 km, równoleżnikowa – 650 km [il. 29].
Ogólna długość granic, wyłącznie lądowych, wynosi 2 939 km. Od północy Bia¬łoruś graniczy z Łotwą (143 km – 5%), od północnego zachodu z Litwą (462 km – 16%), od zachodu z Polską (399 km – 13%), od południa z Ukrainą (975 km – 32%) i od wchodu, północnego wschodu i północy z Rosją (990 km – 34%). W prze¬ci¬wień¬stwie do RP, która na północy i południu ma naturalne granice, RB ma otwarte tery¬to¬rium, pozbawione gór i dostępu do morza.
Krajobraz Białorusi tworzą rozległe równiny, pocięte siecią rzeczną, w więk-szości żeglowną, liczącą ponad 20 tys. rzek, łagodne faliste wzgórza, lasy, jeziora (ok. 11 tys.) , bagna i łąki. Główne rzeki to: Dźwina, Dzisna, Niemen, Szczara, Wilia, Bug, Muchawiec, Dniepr i jej dopływ Berezyna, Soż, Prypeć, Pcicz, Jasiołda i in. Na za¬bagnionych nizinach i równinach północy kraju – Pojezierzu – zachowało się naj¬więcej jezior, z których największe to Narocz (80 km2, było to też największe jezioro II RP, w skład której wtedy wchodziło) oraz: Świteź, Dryświaty, Oświejskie i in. La¬sy zajmują ponad 1⁄3 powierzchni kraju, są głównie mieszane, ale wszę¬dzie do¬minuje sosna, a na terenach bagiennych – olcha i brzoza. Największe zbiorowiska leśne tworzą puszcze (tutejsze dżungle – ostatnie w Europie mateczniki nietkniętej przyro¬dy): Grodzieńska, Nalibocka i Białowieska, rozciągające się wzdłuż granicy z Pol¬ską. Świat zwierzęcy reprezentują: łosie, dziki, bobry, jenoty, żubry [il. 30] i in.
Większą część terytorium (ponad 2⁄3) zajmują niziny. Najniższy punkt geo-gra¬ficzny: rzeka Niemen 90 m n.p.m. Najwyższy szczyt kraju: Dierżyński 346 m n.p.m. na Wzniesieniach Mińskich . Wzgórza morenowe przeplatają się z rów¬ni-na¬mi i nizinami pełnymi bagien, szczególnie na południu, gdzie przyroda zachowała jeszcze najbardziej naturalne oblicze. Środkowa część Białorusi ma charakter wy¬żyn¬ny, dlatego też jest gęściej zaludniona niż inne tereny i lepiej zagospodarowana. Na południu kraju rozciąga się wielka równina, której większą część zajmuje bia¬ło¬ruskie Polesie – bardzo zabagniona nizina dorzecza Prypeci (gdzie znajduje się największe na świecie błota) zmierzająca ku wschodowi (zresztą jak wiele rzeczy na Białorusi zmierza w tamtą stronę...). Bagna Prypeci rozcinają Wielką Nizinę Euro¬pej¬ską na dwa naturalne szlaki komunikacyjne: szlak północny, który biegnie Po¬jezie¬rzem Bałtyckim, oraz szlak południowy, stanowiący główne połączenie ze stepem. Średnia wysokość nad poziomem morza – 160 m. Wzniesienia rzadko prze¬kraczają 300 m n.p.m. i leżą w pasie wyżyn przebiegających przez środkową część kraju. Równiny przeważają na południu i wschodzie. Nizina Poleska, obejmująca niemal całą białoruską część dorzecza Prypeci, jest silnie zabagniona. Mniej bagien spo¬tyka się na północy, w dorzeczu Dźwiny.
Klimat jest umiarkowanie kontynentalny, z częstym atlantyckim niżem. Zima ła¬godna, z długotrwałymi ociepleniami, lato umiarkowanie ciepłe. Średnia tem¬pe¬ra¬tura wynosi w styczniu od 8° do 4°C, natomiast w lipcu 17–19°C.
Gleby są mało urodzajne, przeważnie gliniasto-piaszczyste lub piaszczyste. Na Grodzieńszczyznie – ojczyźnie A. Mickiewicza, na takich glebach rosną naj-wyż¬sze i smuklejsze na świecie sosny.
Podział administracyjny: 6 obwodów: Miński (stołeczny), Grodzieński i Brze¬ski (w zachodniej części) oraz Homelski, Mohylewski i Witebski (we wschodniej i północnej); 118 rejonów; 99 miast, z których głównymi (oprócz obwodowych) są: Połock, Nowopołock, Orsza, Mołodeczno, Lida, Baranowicze, Kobryń, Pińsk, Mo¬zyrz i in. ; 113 miasteczek, około 25 000 wsi. Stolica – Mińsk znajduje się w centrum kraju. Odległość od Mińska do niektórych stolic europejskich (km): Warszawa – 600, Wilno – 185, Kijów – 573, Moskwa – 700 km, Lizbona – 4 535, Madryt – 3 620, Lon¬dyn – 2 885, Paryż – 2 265, Praga – 1 188, Ryga – 474, Sztokholm – 875, Berlin – 1 195, Sofia – 1 935, Rzym – 2 430, Afiny – 2 755, Bruksela...
Jednostka pieniężna – rubel białoruski ; około 2 100 rubli równa się 1$ USA.

VI.1.2. Sytuacja demograficzna
Według danych Ministerstwa Statystyki Białorusi populacja kraju na 1 stycz¬nia 2008 roku liczyła 9 689 000 – 14. miejsce wśród europejskich państw . W mias¬tach żyje ponad 70% ludności, a na wsi – mniej niż 30%. Najgęściej zaludniona jest środkowa część kraju – 60 osób/km2, najsłabiej Polesie – 25 osób/km2. Średnia gęstość zaludnienia wynosi 48 osób/km2. Średnia długość życia: mężczyźni – 61 lat, kobiety – 74,4 roku. W kraju mieszka ok. 25 tys. długożyjących (ludzi, mających 90 i wię¬cej lat; połowa z nich przeniosła się do swych krewnych w miastach, jednak urodzili się i większość życia spędzili na wsi), z których 748 (655 kobiet i 93 mężczyzn) przekroczyło 100 lat . 110 lat przekroczyły 23 osoby, same kobiety, jedną z najstarszych była Hanna Barysiewicz – 5 maja 2007 r. miała skończyć 118 lat, zmarła w lutym tegoż roku. W roku 2005 przeszła operację, która przewróciła jej wzrok. Najdłużej na świecie żyła Francuzka Jeanne Louise Calment – 122 lata. Przed¬stawicielstwo Księgi rekordów Guinnessa w WNP wnioskowała o kolejnym re¬kordzie długości życia ludzkiego – H. Barysiewicz .
Rozmieszczenie ludności jest nierównomierne: największe skupienie wy¬stę-puje w Mińsku (ok. 2 mln mieszkańców, tyle samo liczy Warszawa – stolica 40 mi¬lio¬nowej Polski) i obwodzie mińskim, najmniejszą gęstość zaludnienia posiada obwód Witebski . Od połowy lat 90. XX wieku liczba mieszkańców zaczęła syste¬ma¬tycznie spadać . Liczba urodzin zmalała o ponad 1⁄3 (na początku III milenium wynosiła 9,1 na 1 000 osób). Umieralność wzrosła natomiast o ¼ (w tym samym czasie wynosiła 14,2 na 1 000 osób). W efekcie od 1995 r. liczba obywateli Białorusi zmniejszyła się o ok. 300 tys., czyli o 3%; przy podobnej tendencji, za niecałe 50 lat może zmaleć o 2 mln, czyli 20%. Jednak w 2007 roku urodziło się 103 425 dzieci (w 2006 – 96 721), zmarło 132 855 osób (w 2006 – 138 426), a więc na tle ogólnie ujem¬nej dynamiki (w r. 2007 liczba mieszkańców Białorusi zmniejszyła się o 29 430 osób) sytuacja demograficzna w ubiegłym roku uległa minimalnej poprawie. Na ujem¬ną dynamikę demograficzną wpływa też 10-krotnie większa liczba zabójstw, niż np. w Niemczech i tyle samo – samobójstw wśród nastolatków w porównaniu np. z Polską – w 2007 r. – 300, w RB – 3000.
Białoruś nie jest jednolita narodowościowo – Białorusini stanowią 77,4% ogółu populacji. Zgodnie ze spisem ludności przeprowadzonym w 1989 r. grupy na¬ro¬dowe liczyły prawie 2 mln 300 tys. osób, co stanowiło 22,6% . Liczebność mniej¬szości polskiej ten spis określa na 417,7 tys. Wg danych za rok 1999 Polaków było – 395 712. Czyni to z nich drugą, po Rosjanach, co do wielkości ludność w tym kraju. Działacze Związku Polaków na Białorusi (ZPB) uważają, że liczba ta wynosi ok. 2 mln. Uzasadniają to, oprócz czynnika politycznego, nieprawidłowościami przy spo¬rządzaniu spisów w czasach radzieckich, kiedy nagminną praktyką było zapi¬sy¬wanie Polaków jako Białorusinów.
Dzieje Polaków na Białorusi w XX wieku są naznaczone olbrzymimi stratami najpierw na terenie Wschodniej Białorusi, potem Zachodniej. Zaraz po wojnie, w ra¬mach masowej repatriacji, wyjechała ocalała inteligencja oraz prawie cała ludność miejska, zamieszkująca obszary należące w okresie międzywojennym do II Rze¬czy¬pospolitej, a także – w obawie przed kolektywizacją – bogaci chłopi. Pozostali tylko najbiedniejsi i najmniej wykształceni. Wszystkie polskie organizacje oświatowe zo¬sta¬ły zamienione na ośrodki kultury białoruskiej lub rosyjskiej, a instytucje i sto¬wa¬rzyszenia polskojęzyczne zlikwidowano. Były nawet przypadki zakazu używania języka polskiego w miejscach publicznych. Po spisie w 1959 r., gdy ujawniła się półmilionowa mniejszość polska, władze nasiliły wobec niej represje. Możliwości odrodzenia języka i kultury polskiej zaistniały dopiero po uzyskaniu przez Białoruś niepodległości .
Najliczniejszą grupą narodowościową są Rosjanie, status których jako mniej¬szości jest nietypowy. Nie muszą organizować się w obronie swoich interesów eko¬no¬miczno-politycznych ani podejmować działań w celu zachowania tożsamości narodowej. Ich kultura, język, wolność społeczna i polityczna nie są bowiem zagrożo¬ne. Wprost przeciwnie, stanowią zagrożenie dla odrodzenia i zachowania toż¬sa¬mości pozostałych narodowości w tym kraju. Uprzywilejowaną pozycję Rosjan określa sytuacja polityczna, gospodarcza, społeczna i kulturowa Białorusi, dążącej do pogłębienia związków z Rosją. Język i kultura rosyjska nie są językiem i kulturą mniej¬szości narodowej, lecz byłego Związku Sowieckiego, którego spadkobiercą jest Federacja Rosyjska, posiadająca tu znaczne wpływy. Ludność rosyjska skupia się w najważniejszych ośrodkach strategicznych, szczególnie tam, gdzie centra stano¬wią największe miasta republiki. Na przykład w rejonie mińskim wraz z miastem stołecznym w 1989 r. mieszkało 345,3 tys. Rosjan, czyli prawie 20% mieszkańców. Podobny odsetek stanowią (wraz z miastami rejonowymi) w rejonach homelskim, witebskim, grodzieńskim, brzeskim, bobrujskim, połockim .
Zgodnie ze wspomnianym spisem na Białorusi mieszka 291 tys. Ukraińców, co stanowi 2,9% obywateli republiki. Mieszkają oni głównie w największych mias¬tach (Mińsk, Homel, Brześć) i wokół nich. Znaczna część ukraińskiej mniejszości to rosyjskojęzyczna ludność napływowa, która wyemigrowała z Ukraińskiej SRR. W ob¬wodzie brzeskim oprócz imigrantów z terenów rdzennej Ukrainy znajduje się rów¬nież ukraińska ludność autochtoniczna. Liczba rdzennych Ukraińców jest trud¬na do określenia, ponieważ oficjalnie figurują przeważnie jako Białorusini. Ukraińcy są grupą w dużym stopniu zrusyfikowaną. Język ukraiński jako ojczysty dekla¬ro¬wało ok. 132 tys. (45,4%), rosyjski ok. 142 tys. (48,8%), 17 tys. (5,8%) białoruski, zaś 137 osób – inne języki.
W 1989 roku pozostało na Białorusi ok. 112 tys. ludności pochodzenia żydow¬skie¬go . W 1993 r. było ich ok. 2,5 tys. Jedna trzecia mieszka w Mińsku. Zde¬cy¬dowa¬na większość jest językowo i kulturowo zrusyfikowana; aż 100,7 tys. Żydów (89,9%) zadeklarowało rosyjski jako swój język ojczysty. Tatarzy liczyli 12,5 tys. . W roku 1989 rozpoczęła działalność organizacja tatarskiej grupy narodowościowej „Al Kitab”, która zajmowała się nauczaniem języka tatarskiego i arabskiego. W Miń¬sku do tatarskiej szkoły niedzielnej uczęszczało 25 uczniów. „Al Kitab” starała się o odzyskanie budynków, które przed II wojną światową należały do Tatarów. Z 19 meczetów, działających wówczas, do połowy lat 90. pozostał tylko jeden. W RB mieszka także: 8 tys. Litwinów; 2,7 tys. Łotyszy i 0,8 tys. Estończyków .
W latach 1920–1930 na Białorusi istniały kulturalno-narodowe struktury terytorialne grup narodowych, w formie narodowych rad gromadzkich i wiejskich z prawami autonomii, w tym: 23 polskie, 23 żydowskie, 16 radzieckich, 5 łotew¬skich, 2 niemieckie i 2 ukraińskie rady narodowe, a także polski rejon narodowy z centrum w Kojdanowie (Dzierżyńsku) . Jednakże, pod koniec lat 30., wszystkie formy kulturowo-narodowej autonomii zostały zlikwidowane.
Według spisu ludności z 2002 roku w Polsce mieszka 50 tys. Białorusinów. Wśród grup narodowych (odpowiada im określona państwowość) i etnicznych (nie mają „swoich” państw) uplasowali się oni na trzecim miejscu tuż za Ślązakami (173 tys.) i Niemcami (153 tys.). Na Podlasiu istnieje 12 gmin białoruskich.
Obecnie (dane za 2007 r.) na Białorusi istnieją 53 szkoły wyższe. Wśród nich jest 11 niepaństwowych. Ogólna liczba studentów pierwszego roku to 76,7 tysiąca osób , z których na dziennych studiach uczy się 42,2 tys. W kraju zaczynają domi¬no¬wać płatne studia. Każdy uniwersytet państwowy ma miejsca bezpłatne (z moż¬li¬wością otrzymania stypendium) oraz płatne grupy, w których studenci sami ponoszą koszty edukacji. Koszt nauczania waha się między 800 a 2 500 $ i zależy od uniwersytetu i kierunku. Studenci, którzy zdobywają wykształcenie wyższe zaocz¬nie lub wieczorowo, płacą od 300 do 750 $ za rok nauki. Już od kilku lat liczba płat¬nych miejsc na uczelniach wyższych przewyższa liczbę miejsc bezpłatnych. Na przykład w roku akademickim 2006/2007, według oficjalnych danych, z 74,4 tys. absolwentów ponad 40 tys. planuje skorzystać z płatnych form nauczania, a ponad 30 tys. – z bezpłatnych. Z kolei w prestiżowym Białoruskim Uniwersytecie Państwo¬wym pierwszy raz ponad połowa miejsc przypadnie na studia płatne . W 2007 roku prasa donosiła, że absolwenci z prowincji będą mogli studiować na niektórych kierunkach tylko za zgodą miejscowych władz. Niebłagonadiożnyje nie mają szans.
Białoruś jest krajem bilingwistycznym: wśród języków urzędowych – biało-rus¬kiego (który wbrew totalnej rusyfikacji jednak się rozwija) i rosyjskiego – do-mi¬nuje ostatni ; w kontekście konfesyjnym jest zaś krajem wielowyznaniowym: z 27 religii najwięcej wiernych reprezentują katolicy i prawosławni, a także laicy i ateiści. Wyniki badań socjologicznych pokazują, że około połowa mieszkańców republiki uważa się za wierzących, natomiast za stale praktykujących – niecałe 6% z nich . W 2006 roku na Białorusi istniały 2 943 wspólnoty religijne, z czego prawosławne stanowiły niemal połowę – 1 391. W kraju było 2 006 obiektów sakralnych, a 274 znajdowały się w budowie. Tutejszy kościół rzymsko-katolicki posiada 4 die¬cezje i Kon¬ferencję episkopatu, 439 parafii, 9 misji, 8 klasztorów, 2 wyższe seminaria du¬chowne. Największą grupą etniczną wśród katolików są Polacy, którzy w więk¬szości zamieszkują Zachodnią Białoruś. Około 170 wspólnot katolickich przypada na obwód grodzieński. Od początku lat 90. została wznowiona działalność kościoła grecko-katolickiego – zarejestrowano 13 wspólnot. Judaizm posiada – 46 wspólnot, staroobrzędowcy – 33, islam – 24. Zarejestrowane są też wspólnoty tzw. nowych wyznań, np. krysznaici mają ich 6, a wyznawcy bahaizmu – 5. W ciągu ostatnich lat wyraźnie wzrosła liczba wspólnot protestanckich. Dziś jest ich ponad tysiąc, w tym – chrześcijan wyznania ewangelickiego – 492, baptystów – 266. Są również wspólnoty adwentystów dnia siódmego (74), luteran (27) i inne .
Wracając do tematyki lingwistycznej – aby język żył i się rozwijał, powinien się nim posługiwać co najmniej milion ludzi. Takich języków jest na świecie 250 (z ok. 6 tys. istniejących) i tylko one mają szansę przetrwania. Tymczasem ponad 90% języków posługuje się mniej niż 100 tys. ludzi; 357 języków ma jedynie ok. 50, a 46 języków tylko jednego native speakera. Na Kaukazie są języki, którymi posługują się 3–4 osoby. Co tydzień z kuli ziemskiej znika jeden język. Według danych UNESCO, w samej Europie zanikających jest dziś około 50 języków. Na wymarciu jest też ponad 2 tys. języków ludów żyjących na wyspach Oceanu Spokojnego oraz 600 z 1 400 języków afrykańskich. Wiele starych języków stało się ofiarą kolonizacji. Spośród 235 języków australijskich aborygenów utracono na zawsze ponad 30. Na przestrzeni dziejów ludzkości znikło ponad 9 tys. języków. Jedną z głównych przy¬czyn zagłady językowej za naszych czasów jest globalizacja – połączenie rynków, gospodarek i przestrzeni kulturalnej, a także to, że młodzież uczy się powszechnie angielskiego. Ponadto na ich wymieranie wpływ wywiera polityka niektórych rządów. RB niestety także do nich należy. Posługiwanie się dwoma, trzema czy czte¬rema językami zawsze było normą wśród elit. Dawniej dyplomaci, naukowcy, ludzie kultury i duchowni biegle posługiwali się łaciną. Polska szlachta znała po¬nad¬to staroruski i niemiecki. Od końca XVII wieku językiem międzynarodowym stał się francuski. Na co dzień używała go elita urodzenia i elita wiedzy niemal na całym świecie. Jednak przypadek białoruski w kontekście języka rosyjskiego jest zupełnie inny .
Symbole państwowe (od 1995 r.). Flaga czerwono–zielona z ornamentem. Przyjęto rozwiązanie oparte o flagę z 1951, z czasów sowieckich, usuwając sierp i młot oraz nieco przekształcając wzór grafiki przy drzewcu flagi. Dekoracyjna gra-fika jest tradycyjnym wzorem białoruskiego haftu, jednak jest to ornament żałobny. Artysta, który projektował flagę, zajrzał do albumu folkloru białoruskiego, ale nie doczytał, iż to znak, że w domu ktoś umarł. Czerwień symbolizuje krew, a zieleń – lasy. Godło opiera się na używanym też z czasów radzieckich po niewielkim re¬tu¬szu . Hymn do słów M. Klimkowicza i U. Karyzny (w języku białoruskim) muzyka M. Sakałouskiego (z okresu komunistycznego), zatwierdzony w r. 2002 zaczyna się słowami: „Мы беларусы – мірныя людзі”.
W latach 1991–1995 flaga była biało–czerwona–biała, godłem zaś była Pogoń: srebrny rycerz jeździec na tarczy koloru czerwonego – symbole historyczne. Obec¬nie flaga ta jest używana przez demokratyczne ruchy na Białorusi i środowiska emigracyjne .

VI.1.3. Infrastruktura i transport
Sieć drogową na Białorusi tworzą przeważnie szlaki gruntowe (0,5 mln km) oraz o nawierzchni twardej i utwardzonej (49 500 km i 1 000 km odpowiednio). Przez terytorium państwa przechodzą najkrótsze trasy transportowe łączące Europę Za¬chodnią i z centralnymi i wschodnimi rejonami Rosji oraz wybrzeża mórz Bał¬tyc¬kiego i Czarnego. Głównymi z nich są magistrale: Berlin–Brześć–Mińsk–Moskwa, a także Helsinki–Sankt Petersburg–Witebsk–Homel–Kijów.
Białoruś, jak i inne państwa WNP, jest krajem szerokich torów kolejowych, któ¬rych rozmiar wynosi 1 524 mm (w UE – 1 435 mm). Stąd na granicy polsko-bia¬ło¬ruskiej konieczna jest zmiana podwozia (osi) w zestawach wagonów przy ruchu tran¬zytowym w kierunku zachodnim i na wschód od granicy polskiej . Ogólna długość linii kolejowych wynosi 5 565 km, w tym 894 km (16,1%) stanowią linie zelektryfikowane.
Sieć ropociągów (2 906 km) i gazociągów (5 036 km) jest na terytorium Bia-łorusi dość dobrze rozwinięta i ma duże znaczenie. Transportuje się nią 96% gazu i 87% ropy naftowej z Rosji na potrzeby gospodarki narodowej oraz ponad 50% ropy naftowej i 10% gazu z Rosji do UE.

VI.1.4. Przemysł i rolnictwo
RB ma najbardziej scentralizowaną gospodarkę w Europie. Ponad 80% PKB wy¬twarzane jest przez sektor państwowy, a przede wszystkim przez około 100 gi¬gan¬tycznych państwowych kombinatów. W czasach sowieckich gospodarka Biało¬rusi była jedną z najlepszych w granicach ZSRR . Składał się na nią przemysł pre¬cy¬zyj¬ny, maszynowy, elektroniczny, a w zasadzie zbrojeniowy – obciążony wszyst¬kimi wadami wielkich zakładów komunistycznych: energo- i materiałochłonny. Jego produkty były przeznaczone do dystrybucji według przydziałów, a nie do sprze¬daży na wolnym rynku. W Mińsku powstał pierwszy radziecki komputer . Do¬póki trwał Związek Radziecki, zakłady produkowały, zatrudniały nowych pracow¬ników, budowały osiedla. Co drugi zatrudniony w przemyśle pracował na po¬trze¬by zakładów w innych częściach ZSRR. Ta niesamodzielność gospodarcza od początku wyznaczała kierunek działań władz białoruskich doby transformacji, które za wszelką cenę starały zachować z rozpadających się więzi z byłym imperium tyle, ile się da.
Przemysł jest rozmieszczony stosunkowo równomiernie na obszarze całego kraju. Można wyróżnić tu jeden bardzo duży okręg przemysłowy – miński – i 9 mniej¬szych: homelski, witebski, mohylewski, grodzieński, brzeski, bobrujski, soli¬gorski, nowopołocki i mozyrski. W największym Mińskim Okręgu Prze-mysło¬wym skupia się znaczny potencjał produkcyjny, obejmujący różnorodne przed¬się¬biorstwa, reprezentujące niemal wszystkie branże. W skład tego okręgu oprócz Mińska wchodzą także dwa sąsiednie ośrodki przemysłowe: Żodzino i Borysów. W okręgu tym znajdują się trzy znaczące elektrownie cieplne, fabryka traktorów, przed¬siębiorstwa montażu samochodów ciężarowych (BIEŁAZ – Biełaruski Auta¬ma¬bilny Zawod, MAZ – Minski Autamabilny Zawod), Białoruś produkuje naj¬więk¬sze na świecie ciężarówki; zakłady: obrabiarek, silników, łożysk tocznych; ponadto zakłady przemysłu lekkiego i spożywczego, chemicznego, elektronicznego – „Elekt¬ro¬nika” (komputery, telewizory), materiałów budowlanych, poligraficznego, pre¬cy¬zyj¬nego i wiele innych.
Charakterystyczną cechą rozmieszczenia przemysłu jest to, iż z wyjątkiem przedsiębiorstw związanych z przemysłem wydobywczym, elektro-energetycznym i spożywczym, pozostałe gałęzie skupiają się w aglomeracjach miejskich, stąd głów¬nymi ośrodkami przemysłu są niemal wszystkie większe miasta. Z braku surowców mineralnych słabo jest rozwinięty przemysł wydobywczy.
Okręgi i ośrodki przemysłowe tworzą na obszarze Białorusi kilka skupisk. Na wscho¬dzie są dwa duże: Homel–Mozyrz–Bobrujsk oraz Witebsk–Orsza–Mohylew, na zachodzie: Grodno–Lida–Wołkowysk i Brześć–Pińsk–Słonim. W części środ¬kowej leżą trzy duże, od północy: Nowopołock–Połock, Mińsk–Żodzino–Borysów i Soligorsk–Słuck na południu oraz trzy mniejsze wokół Baranowicz, Mołodeczna i Nowołukomla.
Dominujący udział w imporcie wyrobów i surowców na potrzeby Białorusi mają dwa państwa: Rosja i Ukraina – drugi kraj w Europie pod względem obszaru.
Mimo że po 1991 r. system ekonomiki białoruskiej nie uległ zmianie, to jednak utracił dotychczasowe rynki zbytu. Niemniej, takie giganty industrializacji, jak MAZ, BIEŁAZ, Traktornyj Zawod, Gomsielmasz pozostały prawie nie¬na¬ru-szo¬ne, choć produkują znacznie mniej, a ich produkty z trudem znajdują zbyt . Dane statystyczne dotyczące gospodarki były oszałamiająco złe: od przełomu lat 80. i 90. zanotowano 60% spadek dochodu narodowego brutto, poziom inwestycji obniżył się o 30%, faktyczne bezrobocie przekroczyło 30% . I do tej pory władze republiki nie zdecydowały się ani na restrukturyzację przemysłu, ani na szeroką konwersję przemysłu obronnego, nie mówiąc już o prywatyzacji .
Zmianę struktury przemysłu i produkcji utrudnia zależność od surowców i ryn¬ków zbytu państw obszaru dawnego ZSRR. Narzucona Białorusi specjalizacja, w związku z ogólnopaństwowym podziałem pracy, uległa zmianie tylko w nie¬wielkim stopniu. Specjalistyczne gałęzie produkcji opierały się na przywozie pod¬stawowych zasobów materiałowo-technicznych (paliwa, metale i inne surowce itd.) z innych republik radzieckich. Rozpad ZSRR doprowadził do zerwania więzi produkcyjnych między dawnymi republikami związkowymi i poszczególnymi przed¬siębiorstwami. W rezultacie do 1995 r. produkcja przemysłowa zmniejszyła się prawie o 40% inwestycje o 54%, przewóz towarów o 67% itd. Tendencja ta według danych rządowych została przełamana w 1996 roku, kiedy Białoruś zaczęła wy¬chodzić z kryzysu i życie stawało się „co raz lepsze, co raz weselsze” (jak mówił kiedyś I. Stalin). Chociaż w 2000 r. produkcja przemysłowa w porównaniu z 1995 r. wzrosła o 164,6%, wzrost gospodarczy nie ma trwałych podstaw. Zaprzestanie wielo¬miliardowych iniekcji ropowo-gazowych Rosji grozi Białorusi (podobnie jak We¬ne¬zueli grozi Kubie) katastrofą. FR sprzedaje su¬rowce RB po cenach wewnątrz¬ro¬syjskich, natomiast Białoruś realizuje ro¬po¬pro¬dukty – po światowych. Według ofi¬cjal¬nych (zawyżonych) danych wzrost PKB w %: 2003 r. – 7%; 2004 – 11,4%; 2005 – 9,3%; 2006 – 7%; 2007 – 4,5% .
Średniomiesięczna pensja na Białorusi w r. 2005 wynosiła ok. 220 $; na Ukrai¬nie – 165; w Rosji – 300; na Litwie – 445; w Estonii – 575; w Polsce – 730 (430 €); na Węgrzech – 771; w Bułgarii – 190; w Niemczech – 2 100 €; w Anglii – 2 450 €. W 2005 roku 56% pracujących otrzymywało wynagrodzenie mniejsze niż 400 tys. rubli bia¬ło¬ruskich (około 190 $), natomiast urzędnicy do 3 mln rubli białoruskich (około 1 400 $). A. Łukaszenka deklaruje miesięczny dochód w 1 000 $, dla porównania – W. Pu¬tin – 5 000 $, (nieoficjalnie należy do najbogatszych ludzi Rosji). W ciągu 2005 r. ceny niektórych artykułów spożywczych wyrosły o 18,5%, ceny np. ziem¬nia¬ków i kapusty – o 3 razy (dane wg „Комсомольская правда в Беларуси”). W 2007 r. Białorusini zarabiali średnio ok. 300 $, inflacja oficjalnie wynosiła 0,5% mie¬sięcznie. Według danych Ministerstwa Statystyki Białorusi w styczniu 2008 r. śred¬nia pensja wyniosła 778 tys. rubli białoruskich, miesiąc wcześniej – 818 tys. Po raz pierwszy w ciągu ostatnich kilku lat – zmniejszyła się . Prywatny sektor eko¬no¬miki rozwija się słabo, gospodarka nie wychodzi spod kontroli państwa i wolno przebiega jej reorientacja na zapewnienie bezpośrednich potrzeb ludności. W 1997 r. przedsiębiorstwa państwowe dały 61,3% całości produkcji, niepaństwowe (nie ozna¬cza to, że w całości prywatne) – 38,7%. W ostatnich latach do Białorusi napływa ka¬pi¬tał arabski.
Jeszcze kilka danych statystycznych. Tylko 16% mieszkańców korzysta z usług finansowych banków. Dla porównania; na Ukrainie – 24%, w Polsce – 66%, w Rosji – 69%, w USA i Wielkiej Brytanii – 91%, w Singapurze – 98%. Na 1000 osób w RB przypada 5 oddziałów banków, w Rosji – 2, w Polsce – 8, w USA – 30, w RFN – 50, w Hiszpanii – 95.
Sektor energetyczny stanowi podstawę funkcjonowania gospodarki Białorusi. Dużym jej mankamentem jest niewspółmiernie wysoki poziom zużycia nośników energii pierwotnej, czyli nieprzetworzonych surowców energetycznych (a także ener¬gii uzyskanej w elektrowniach wodnych i jądrowych). W 88% opiera się na su¬rowcach sprowadzanych z zagranicy, przy czym import jest w całości kontrolowany przez Rosję .
Przemysł maszynowy i metalowy liczy ok. 140 przedsiębiorstw skoncentro-wa¬nych w kilku ośrodkach. Do najważniejszych należą: Mińsk, Lida, Grodno, Żodzino, Borysów, Bobrujsk, Połock, Orsza, Mohylew i Homel. Następuje powolna restruktu¬ryzacja tych gałęzi przemysłu, które reprezentują zbudowane jeszcze w poprzedniej epoce olbrzymie przedsiębiorstwa montażowe: MAZ, BIEŁAZ, fabryka traktorów i in. Przedsiębiorstwa te są mocno powiązane więzami kooperacyjnymi z 1 540 innymi zakładami, głównie z Rosji, tam też jest sprzedawana większa część ich pro¬dukcji. RB specjalizuje się w produkcji samochodów ciężarowych, których ładow¬ność dochodzi do 220 ton . Przemysł metalurgiczny, liczący 8 przedsiębiorstw, spełnia drugoplanową rolę i nie jest w stanie konkurować z produkcją rosyjską i ukraińską.
Dość dobrze jest rozwinięty elektrotechniczny kompleks przemysłowy liczący 16 przedsiębiorstw, które produkują m.in. niektóre urządzenia dla obiektów ra¬kie¬towo-kosmicznych. Również przemysł optycznomechaniczny, liczący 10 zakładów, jest częścią kompleksu obronnego, chociaż większość jego produkcji przeznaczona jest już na rynek cywilny. Produkuje m.in. elementy do badań kosmicznych (za¬kłady „BelOMO”).
Przemysł petrochemiczny reprezentują dwie duże rafinerie ropy naftowej w Nowopołocku i Mozyrzu, o łącznej zdolności przerobowej około 50 mln ton ropy rocznie. Rafinerie te, zwłaszcza nowopołocka, miały przetwarzać ropę, na eksport poza ZSRR oraz ropę pochodzącą ze złóż rosyjskich i przeznaczoną dla innych republik (przede wszystkim Litwy, Łotwy i Estonii). Obecnie rafinerie znacznie ograniczyły przeróbkę surowca, z uwagi na malejący import ropy naftowej.
Ogólna powierzchnia użytków rolnych (wg stanu na 1.01.2000 r.) wynosiła 20,7 mln ha, w tym 9,3 mln ha to ziemie rolne, z czego 6,2 mln ha – uprawne. W latach 1975–1999 obszar ziem rolnych zmalał o 560 tys. ha, wzrósł za to o 75 tys. ha obszar upraw. Plony zbóż wahają się od 21,8 q/ha (obwód witebski) do 33,1 q/ha (obwód grodzieński). Z roślin przemysłowych główne znaczenie dla Białorusi posiada len – 25% produkcji b. ZSRR.
Podstawą rolnictwa była gospodarka kolektywna, tj. kołchozowa i sow¬cho-zowa. Pracownicy rolni mogli użytkować działki przyzagrodowe. Indywidualne gospodarstwa rolne stanowiły margines (w 1991 r. było ich tylko 84). Podjęta w la¬tach 90. przebudowa rolnictwa doprowadziła do powstania indywidualnych gospo¬darstw rolnych. W 1993 r. było ich już 2 372 o powierzchni 45 551 ha (ok. 0,5% ogólnej powierzchni użytkowej). W produkcji dominują gospodarstwa kolektywne, jednak ich udział procentowy maleje. Jeśli w 1990 r. dawały one 75,5%, a gospo¬darstwa ludności (dotyczy to działek przyzagrodowych) 24,5% ogółu produkcji, to w 1998 r. – porównywalnie – 59,7% i 40,3% (wraz z gospodarstwami farmerskimi).
Przyjęty w 1998 r. państwowy kodeks rolny określił, że do 1 lipca 2000 r. wszystkie kołchozy (a było ich 1 857) miały zostać przekształcone w Rolnicze Spół¬dzielnie Produkcyjne (RSP), które w istocie nadal zachowują niewolniczą istotę poprzedników. Ponieważ konstytucja nie przewiduje kolektywnej własności ziemi, należało ją sprywatyzować. Majątek kołchozu podzielono na udziały (paje) między członków gospodarstwa. Przewidziano swobodę obrotu udziałami. Można je prze¬ka¬zywać w spadku, darować, sprzedawać na wewnętrznych aukcjach gospo¬dar¬czych. Udziałowiec po sprzedaniu swojej części może nadal pracować w RSP na zasadzie najmu. W ten sposób liczba właścicieli znacznie się zmniejszy. Jako przy¬kład podaje się wzorzec amerykański. Nie można jednak wyjść z udziałem z RSP i rozpocząć pracy na własny rachunek. W efekcie tego procesu dominują nadal gospo¬darstwa kolektywne (których 70% przynosi stratę nawet wg danych oficjal¬nych – ze słów premiera RB S. Sidorskiego) pod firmami stowarzyszeń akcjo¬na¬riu¬szy, stowarzyszeń uprawy ziemi oraz spółdzielnie. Zbankrutowane RSP są dołą¬czane, jak za czasów sowieckich, do jednostek przemysłowych, a nawet do banków, w tym do Narodowego Banku, który „szefuje” kilku kołchozom. W ostatnich latach reanimowano z epoki breżniewskiej pomysł ratowania wsi poprzez tworzenie agromiasteczek. Za środki państwowe budowano mieszkania między innymi dla pracowników RSP (ale głównie dla ludności napływowej), domki jednorodzinne, a nie jak wcześniej – blokowiska (stoją one teraz na terenie całego kraju jako pomniki głupoty, zrujnowane i porzucone). Współczesne nowobudowle, zaprojektowane jako domki letniskowe (i to w północnych warunkach pogodowych kraju) są na¬zwa¬ne „oczywiście” łukaszenkowskimi i prezentują się na pozór całkiem nieźle. Według danych na marzec 2008 r. w skali kraju wybudowano ich 666, z których najwięcej w obwodzie mińskim – 133. Kołchozy muszą wznosić je w 70% na kredyt. Nawet prezydent Wenezueli Hugo Chávez ma zamiar wznosić podobne rękami Bia¬ło¬rusinów.
Jeszcze jeden wynalazek, typowo azjatycki, obecnych władz białoruskich to niszczenie na prowincji domów pozostawionych z różnych przyczyn bez opieki. Władze bu¬rzą domy i zrzucają do specjalnie przygotowanego dołu-mogiły całe ruiny, nie pozostawiają nawet śladu po danej nieruchomości (żeby nie wiedzieli nawet wnuki...).

VI.1.5. Surowce naturalne
Głównym bogactwem naturalnym Białorusi były od dawna lasy, które zajmują obszar 8,9 mln ha, co stanowi 36% powierzchni kraju. Jednak republika jest całkowicie uzależniona od Rosji w dostawach energii i paliw płynnych. Importuje około 98% gazu ziemnego, ponad 85% ropy naftowej, 100% węgla kamiennego. Posia¬da jedynie duże pokłady niektórych surowców chemicznych i skalnych oraz energetycznych. Większa część złóż jest związana z południową, poleską częścią kraju. Najważniejsze dla jego gospodarki są: sole (potasowa i kamienna), ropa naf¬to¬wa, torf, węgiel brunatny, łupki palne, surowce budowlane, wody mineralne. Znaj¬duje się tu największe w Europie zagłębie soli potasowych. Głównym miejscem ich wydobycia jest Soligorsk nad Słuczą (lewy dopływ Prypeci) – 15% światowego. Sól kamienna znajdująca się na Białorusi stanowiła blisko 25% zasobów byłego ZSRR.
Surowce energetyczne występują w postaci torfu, ropy naftowej, gazu ziem-ne¬go, węgla brunatnego i łupków palnych. Pokłady torfu obejmują obszar o po-wierzchni ponad 1,5 mln ha (15 tys. km2 – 7,2% powierzchni kraju) i jego zasoby są oceniane na ponad 30 mld m3. Największe eksploatowane pokłady torfu znajdują się w obwodzie mińskim i homelskim. Perspektywy eksploatacji złoża tego surowca obejmują niemal całe Polesie. Odkryto także dość znaczne złoża węgla brunatnego oraz łupków palnych. Ich wykorzystanie jest ograniczone z powodu niskiej jakości oraz dużej pracochłonności wydobycia i przetwarzania. Jest to jednak potencjalne paliwo energetyczne. Surowce skalne stanowią poważne bogactwo, ze względu na ich znaczne zasoby.


VI.1.6. Potencjał militarny
Potencjał militarny mniej niż 10-milionowej Republiki Białoruś jest porów-nywal¬ny, a w niektórych dziedzinach nawet większy niż 40-milionowej Polski. Białoruś jest jednym z najbardziej zmilitaryzowanych państw w Europie i trzecią – po Rosji i Ukrainie – siłą militarną wśród byłych republik sowieckich: jeden czołg przy¬pada na 5 700 mieszkańców, gdy na sąsiedniej Ukrainie na 15 tys., w Niem¬czech na 17 tys., a w Polsce na 22 tys. Samolotów bojowych Białoruś ma więcej nie tylko niż Polska, ale i Niemcy. Chlubą białoruskiego wojska jest sprzęt obrony powietrznej, np. zestawy „Buk” i „Tunguska” czy systemy S 300. Uzbrojenie wojsk lądowych, aczkolwiek pochodzące z arsenałów byłego ZSRR, należy jednak do kategorii nowocześniejszych . Zwraca uwagę wysoki procent tzw. urakietowienia wojsk lądowych: 28% artylerii naziemnej i całość artylerii przeciwpancernej .
W 1991 r. liczebność zgrupowania wojsk składającego się z 1 500 związków, oddziałów i pododdziałów byłego Białoruskiego Okręgu Wojskowego, wynosiła ok. 250 tys. oraz 23 bazy broni nuklearnej z 44 w całym sowieckim imperium: 73 mię¬dzy¬kontynentalne balistyczne rakiety SS 25, nie licząc dużej ilości taktycznej broni jądrowej, wywiezionej za granice Białorusi w 1992 r., strategiczną zaś w roku 1996. Obecnie trwają petrakcje o powrocie tej broni masowego rażenia na teren Białorusi. W latach 1992–2001 siły zbrojne RB zmniejszono blisko trzykrotnie . Redukcję sił zbrojnych przeprowadzono w trakcie dwuetapowej reformy. W 2001 r. liczyły one już tylko ok. 83 tys. żołnierzy. Docelowo zakładało się, że w 2005 r. zostaną zre¬du¬ko¬wane do 50 tys. Zgodnie z założeniami doktrynalnymi zdecydowana większość związków taktycznych i oddziałów stałej gotowości bojowej stacjonowała w za¬chodniej części republiki, przede wszystkim w rejonie Brześcia i Grodna.
Najliczniejszym, podstawowym i najbardziej rozwiniętym komponentem sił zbroj¬nych są wojska lądowe. Ich liczebność kształtuje się na poziomie ok. 43,5 tys. żołnierzy. Brygady mobilne mogą osiągnąć dowolny punkt kraju w czasie do 12 godzin .
Obrona powietrzna dysponuje sprzętem o dużej skuteczności i mobilności, umożliwiającym zorganizowanie osłony na różnych odległościach, kierunkach i wy¬so¬kościach. Pozwala on na wykrywanie i niszczenie środków napadu na wszystkich wysokościach, dniem i nocą, w każdych warunkach atmosferycznych. Jednostki sił powietrznych są dyslokowane głównie wzdłuż granicy z Polską i Litwą oraz w rejo¬nach dużych miast .
A. Łukaszenka podkreśla, że gotowość bojowa armii jest jedną z najwyższych w Europie. Były minister obrony P. Kazłouski twierdzi, że armia nie jest przy¬go¬towana do walki, zwłaszcza wojska lotnicze i obrona przeciwlotnicza, których środki techniczne zostały wyczerpane, park samolotowy – w 80%.
Według monografii Kazimierza Malaka, „pozostałe wojska i formacje siłowe przewyższają liczebnie siły zbrojne i są wykorzystywane przede wszystkim do dła¬wie¬nia działalności ruchów demokratycznych. Na utrzymanie tych struktur prze¬znacza się środki większe niż na obronność, a ich udział w budżecie państwa stale rośnie” . Liczebność wojsk Ministerstwa Spraw Wewnętrznych szacowana jest na ok. 11 tys. żołnierzy, Wojsk Ochrony Pogranicza – 10 tys. Liczba żołnierzy rezerwy to 290 tys. Dowództwu wojsk wewnętrznych są podporządkowane: Korpus Ochro¬ny Porządku Publicznego, dwie samodzielne brygady – Brygada Specjalnego Prze¬zna¬czenia (Specnaz) i Brygada Ochrony Obiektów oraz samodzielne bataliony milicji oraz jednostki zabezpieczenia. Brygada Specnazu jest jednostką specjalną wojsk wewnętrznych stacjonującą w Mińsku. Jej podstawowe zadania to pro¬wa¬dze¬nie działań antyterrorystycznych oraz ochrona porządku publicznego. W skład brygady wchodzą bataliony Specnazu, batalion sił szybkiego reagowania oraz podod¬działy zabezpieczenia logistycznego. W brygadzie pełnią służbę żołnierze o naj¬wyższych kwalifikacjach psychofizycznych i doświadczeniu w działaniach bojowych (znaczna część kadry walczyła w Afganistanie) .
Białoruś ma też dziś więcej policji (właściwie milicji) i służby granicznej niż Polska, do tego specmilicję (rodzaj ZOMO) oraz rozbudowane KGB.

VI.1.7. Skutki Czarnobyla
Straszliwe są skutki dużego zanieczyszczenia środowiska po największej w historii ludzkości technologicznej awarii elektrowni atomowej, która miała miejsce 26 kwietnia 1986 roku o godzinie 01.24 na Ukrainie w Czarnobylu – za-ledwie 5 km od granicy z Białorusią, którą katastrofa dotknęła o wiele ciężej niż Ukrainę, Niemcy oraz państwa Skandynawskie wśród innych 30 krajów euro¬pej-skich. Opad radioaktywny pokrył pół Europy. Zdaniem jednego z największych pol¬skich i światowych autorytetów w dziedzinie skażeń promieniotwórczych, lobbysty atomowego, profesora Zbigniewa Jaworowskiego – „reaktor był wprost nie¬bywałą kombinacją braku odpowiedzialności, błędów inżynierskich, złej fizyki reaktorowej i lekceważenia podstawowych zasad bezpieczeństwa” . Wybuch miał siłę porównywalną do 9–10 bomb nuklearnych takiego typu, jaki zrzucono na Hiroszimę. W tym czasie poziom promieniowania w okolicy elektrowni wynosił 2 mld mikrorentgenów (przy dopuszczalnej normie 20 mikrorentgenów). Z reaktora przez 10 dni unosiły się w powietrze ogromne ilości radioaktywnych pyłów: około 8x1018 Bq (bekereli). Było to jednak 200 razy mniej niż w sumie podczas wszystkich 543 próbnych wybuchów jądrowych, dokonanych w atmosferze. Kurz i pył czar¬no¬byl¬ski dotarł do górnych warstw atmosfery Ziemi i kilkokrotnie ją okrążył, roz¬prze¬strze¬nił się wszędzie na półkuli północnej, a nawet dotarł do bieguna południo¬we¬go.
Na Białoruś spadło około 2⁄3 pyłów radioaktywnych. Pokryły one około 1⁄3 te¬rytorium republiki. Według ekspertów zachodnich – do 40%. Na najbardziej skażonych ziemiach mieszkało około 1⁄5 ludności państwa – 2 mln 200 tys. ludności. W czasie awarii, w kwietniu-maju wiatr wiał w stronę Białorusi. Za każdym razem, kiedy ze śmigłowca zrzucano na reaktor worki z piaskiem i gliną, w powietrze wznosiły się chmury radioaktywnego popiołu i kurzu, które następnie osiadały najbar¬dziej intensywnie w promieniu 100–400 kilometrów. W okręgu mohylewskim strze¬lano do chmur, zawierających pył radioaktywny metali ciężkich (strontu i ce¬zu), które płynęły w stronę Moskwy – zanieczyszczenia opadły na ziemie bia¬ło¬rus¬kie. Przemieszczenie radioaktywnych chmur w Europie Środkowej i Zachodniej zobacz na mapach [il. 31, 32].
Od pierwszych chwil katastrofy wokół Czarnobyla zaczęły narastać prze¬ra-żające mity: donoszono o setkach tysięcy ofiar, masowej epidemii nowotworów i straszliwych zmianach genetycznych. Amerykański tabloid National Inquirer w jednym z wydań z 1986 roku zamieścił rysunek dwumetrowej wielkości kurczaka rzekomo złapanego koło AES przez dzielnych radzieckich uczonych. The New York Post już 30 kwietnia 1986 roku podawał na pierwszej stronie: „Masowy grób – 15 000 ciał spychanych buldożerami do nuklearnych dołów”. Czarnobylskie zgony mno¬żyły się w mediach jak grzyby po deszczu. Prognozy były takie, że w ciągu naj¬bliższych 5–7 lat wszyscy Białorusini zginą. Ogólna liczba wypadków śmiertelnych nie poddaje się oszacowaniu, dlatego, że skutkuje w następnych pokoleniach. Lobby atomowe mówiło i mówi jedynie o 31 śmiertelnych ofiarach – pracownikach elektrowni i ratownikach. Większość uczonych ocenia liczbę zgonów na Białorusi, Ukrainie i Rosji do 100 tys. Liczba chorych białoruskich dzieci zwiększyła się w ostat¬nich latach o 23 razy. W szpitalu położniczym w Brahinie rodzi się ledwie kilka procent zdrowych dzieci. Według danych brytyjskich uczonych, wybuch do¬tknął: ok. 600 – strażaków i ratowników w pierwszych dniach usuwania skutków (5 pracowników, którzy zginęli w pierwszych godzinach zostało pochowanych w Mos¬kwie w cynkowych sarkofagach pod specjalną osłoną); ok. 240 likwidatorów (w latach 1986–89); od 100 tys. do 350 tys. ewakuowanych; 600 mln mieszkańców Europy; 4 mld ludzi półkuli północnej. Międzynarodowa Agencja Energii Ato¬mo¬wej i Światowa Organizacja Ochrony Zdrowia wnioskują, że w wyniku awarii zgi¬nęło 4 tys. ludzi. „Greenpeace” uważa, że 97 tys.
W Bawarii C-137 zanieczyszczone są jagody leśne, grzyby i mięsa dzików, w Fin¬landii – łosiów. W Wielkiej Brytanii (2 500 km od miejsca katastrofy) ogra-niczenia w odniesieniu do niektórych artykułów spożywczych pod kątem metali ciężkich będą obowiązywać się do roku 2015.
W Prypeci, ośrodku położonym najbliżej reaktora, ludziom nie pozwolono zabrać niczego. Tak jak stali, musieli opuścić w ciągu godziny domy, szkoły, za-kła¬dy, pracy i wyjechać konwojem autobusów. Dziś jest to martwe miasto. Z. Jawo¬row¬ski twierdzi, że dawka promieniowania w Prypeci jest dziś taka, jak w Warszawie. Specjalista ten wspomina: „W poniedziałek 28 kwietnia 1986 r. jak zwykle o dzie¬wią¬tej rano przyjechałem do pracy, do Centralnego Laboratorium Ochrony Radio¬lo¬gicznej w Warszawie. Przed budynkiem czekała na mnie zdenerwowana asystentka. Do końca życia nie zapomnę jej słów. Przyszedł teleks ze stacji pomiarowej w Mi¬kołajkach. Radioaktywność powietrza jest tam 550 tys. razy wyższa niż wczoraj. Podobne wyniki są u nas, parking jest silnie skażony” .
„Martwa zona” – 30-kilometrowy teren dookoła stacji ma obszar wielkości War¬szawy, ale cała strefa skażona obejmująca większą część obwodu homelskiego, jest większa od województwa mazowieckiego. Białoruś na działanie związane z klęską technologiczną rokrocznie przeznacza do 20% swojego budżetu. Ewa¬kuo¬wano mieszkańców dziesiątków osiedli, w których nie można będzie mieszkać setki lat. Wiele wsi wyburzono, zrównano z ziemią i włączono do obszaru zamkniętego, w którym jednak do dziś mieszkają niektórzy tutejsi. Władze od dawna już prze¬stały przemocą usuwać ludzi ze strefy zakazanej, a raczej zachęcają do powrotu i nawet zmuszają młodych specjalistów do odpracowania na zakażonych terenach pewnych terminów . Odnawiają się gospodarstwa rolne, których produkty są sprze¬dawane, co najmniej na terenie całej republiki.
Katastrofa w pewnym stopniu została wykorzystana politycznie i przyczyniła się do rozpadu Związku Sowieckiego i upadku komunizmu w wielu krajach.
Teraz jedno z biur turystycznych w Kijowie zorganizuje wycieczki za 300 $ do elektrowni (około 2 tys. obcokrajowców rocznie korzysta z tej oferty), chociaż be¬to¬nowy sarkofag (jego gwarancja skończyła się w 2006 r.) pod którym są znajduje się 180 ton paliwa radioaktywnego i 50 ton kurzu, ma dziury wielkości 100 m2, przez które ciągle wydobywa się bardziej niebezpieczny niż inne metale ciężkie Ameryk.
I choć 20 lat po katastrofie natura w jakimś stopniu dostosowała się, co uwia¬ry¬godnia tezę, że nasza planeta to system samonaprawiający, jaskółki, wyklute w oko¬licach zony, odlatując do Afryki nigdy z niej nie wracają (wg danych ame¬rykańskich).


VI.2. Kalendarium dziejów najnowszych
Historyk z czasów II Rzeczypospolitej Adam Próchnik pisał: „Niełatwo jest pisać historię współczesności... Pisze się ją, nie roszcząc sobie pretensji do osiąg-nięcia ideału. Przyszły historyk poprawi błędy dzisiejszego... Zresztą i on biedzie miał wielkie trudności, choć innego rodzaju. Tu obraz za blisko, tam zbyt odległy. Ten ocenia wypadki przez szkła zabarwione poglądami i zapatrywaniami swojej epoki... jeżeli historia czegoś uczy, to przede wszystkim uczy historia najnowsza... Mu¬simy zatem utrwalać jej bieg” .
Pod koniec II tysiąclecia Białoruś stała się niepodległym państwem, które ma określone granice, uznane przez wszystkich sąsiadów i społeczność między¬na-rodową, jednak sytuacja w kraju budzi niekiedy zdziwienie. W ostatnim 15 leciu Republice Białoruś los zgotował szlak od postkomunizmu do neototalitaryzmu, od suwerenności i niepodległości do protektoratu rosyjskiego. Zgodnie z istniejącą teorią, protektorat to zakamuflowana forma zniewolenia: de iure zachowana zostaje niepodległa państwowość terytorialna z właściwymi jej organami władzy i za¬rzą¬dza¬nia, ale de facto cała wewnętrzna i zagraniczna polityka sterowana jest z ze¬wnętrz poprzez działalność służb specjalnych , uzależnienie finansowe (przede wszyst¬kim kredyty), gospodarcze (m.in. przejmowanie lub kontrolowanie stra¬te¬gicz¬nych przedsiębiorstw), współpracę wojskową, oddziaływanie kulturowe, głów¬nie językowe.
W krótkim układzie kalendarzowym ta trudna białoruska niepodległość wy-gląda w sposób następujący .

1990
27 lipca: Rada Najwyższa BSRR ogłosiła „Deklarację o suwerenności pań-stwo¬wej BSRR”.
1991
2 kwietnia: rząd ZSRR ogłosił podwyżkę cen.
3 kwietnia: robotnicy w Mińsku rozpoczęli strajk, a wielotysięczne tłumy ro¬bot¬ników zebrały się przed siedzibą rządu na znak protestu.
4 kwietnia: do strajku w Mińsku dołączyli robotnicy w Brześciu, Bobrujsku, Żo¬dzinie, Homlu i Orszy.
5 kwietnia: komitety strajkowe zaczynają zgłaszać postulaty polityczne.
9 kwietnia: Prezydium Rady Najwyższej i rząd BSRR uspokaja protesty robot¬ników i oburzenie ludności, idąc na pewne ustępstwa ekonomiczne.
19 sierpnia: część bolszewickiego kierownictwa (Państwowy Komitet Stanu Wyjąt¬kowego) ogłasza w Moskwie przejęcie władzy; ZSRR staje na krawędzi wojny domowej; kierownictwo KPB deklaruje poparcie dla organizatorów puczu; w Ra¬dzie Najwyższej BSRR jedynie BFL zdecydowanie protestuje przeciwko puczowi w Moskwie.
20 sierpnia: w Mińsku na Placu Niepodległości odbywa się wielotysięczny wiec przeciwko organizatorom puczu w Moskwie i KPZR. Premier W. Kiebicz po¬wstrzy¬muje się od wykonania rozkazów puczystów. Ortodoksyjni komuniści w KC KPB planują zorganizowanie wyboru przez Radę Najwyższą pierwszego sekretarza KC KPB Anatola Małafiejewa na stanowisko prezydenta Białorusi – następnym kro¬kiem miała być wprowadzenie stanu wyjątkowego.
21 sierpnia: zwycięstwo demokratycznych sił w Rosji z Borisem Jelcynem na czele. Komuniści białoruscy w obawie przed gniewem narodu i represjami ze strony Jelcynowskiej Rosji, uchwalają prawie wszystko, co proponuje BFL.
25 sierpnia: Sesja Nadzwyczajna Rady Najwyższej BSRR nadaje Deklaracji o Su¬werenności Państwowej BSRR moc ustawy, zakazuje działalności KPB-KPZR na terytorium Białorusi. Przewodniczący białoruskiego parlamentu M. Dziemianciej po ujawnieniu jego związków z puczystami zostaje odwołany. Pozostają jednak nadal, pomimo ogromu zbrodni popełnionych przez komunistów, symbole komunizmu: pomniki, nazwy ulic, różne instytucje.
3 września: Polska jako pierwsza uznaje niepodległość Białorusi .
17 września: na nowego przewodniczącego Rady Najwyższej BSRR zostaje wybrany Stanisłau Szuszkiewicz.
19 września: na nadzwyczajnym posiedzeniu Rady Najwyższej zostaje przyję¬ta nowa nazwa państwa – Republika Białoruś; za symbole narodowe zostają uznane biało-czerwono-biała flaga i dawny białoruski herb – Pogoń.
8 grudnia: przywódcy Białorusi, Ukrainy i Rosji podpisują w Puszczy Bia-ło¬wieskiej porozumienie o utworzeniu Wspólnoty Niepodległych Państw (WNP) z sie¬dzibą w Mińsku. ZSRR znika z mapy politycznej świata. Zgodnie z bia¬ło-wieskim porozumieniem Białoruś zgadza się na stacjonowanie na swoim terytorium wojsk rosyjskich i na uzgadnianie swojej polityki zagranicznej z Rosją.
20 grudnia: Rada Najwyższa Republiki Białoruś wypowiada Traktat Związ-ko¬wy z 1922 roku; Republika Białoruś zyskuje rzeczywistą możliwość budowania własnej państwowości.
1992
30 stycznia: Białoruś została członkiem Konferencji Bezpieczeństwa i Współ¬pra¬cy w Europie.
18 marca: Rada Najwyższa zaleciła rządowi tworzenie białoruskich sił zbroj-nych.
7 lipca: Białoruś została członkiem Międzynarodowego Funduszu Walutowego.
20 lipca: premier Wiaczasłau Kiebicz podpisał z premierem Rosji Jegorem Gaj¬darem układ, przywracający ścisły związek polityczny i militarny obu krajów.
29 października: Rada Najwyższa odrzuciła wniosek opozycji, poparty 440 tys. podpisów obywateli, z żądaniami przyspieszenia wyborów parlamentarnych.
31 grudnia: białoruscy żołnierze po raz pierwszy złożyli przysięgę na wier-ność Białorusi.
1993
1 stycznia: na terenie całej Białorusi wprowadzono kartki na podstawowe arty¬kuły spożywcze – cukier, olej, masło, produkty zbożowe i wyroby spirytusowe.
3 lutego: Rada Najwyższa zezwoliła na wznowienie działalności Ko¬mu-nistycz¬nej Partii Białorusi.
4 lutego: Rada Najwyższa ratyfikowała układ START, wyznaczający Białorusi status państwa bezatomowego.
11 czerwca: parlament uchwalił ustawę o granicach państwa; granice byłej BSRR zostały granicami Republiki Białoruś; stwierdzono, że Białoruś nie ma pre¬tensji terytorialnych do żadnego z sąsiadów.
8–11 lipca: I Zjazd Białorusinów Świata z udziałem 1,2 tys. delegatów z 23 krajów; Zjazd zaapelował do wszystkich Białorusinów o pomoc w odbudowie nie¬pod¬ległego i demokratycznego państwa.
27 lipca: po raz pierwszy obchodzono ten dzień jako święto narodowe Bia-ło¬ru¬si, odbyły się uroczystości państwowe z okazji 2. rocznicy odzyskania niepodległości.
8 września: delegacja rządu białoruskiego podpisała w Moskwie poro¬zu¬mie-nie znoszące opłaty celne na granicy między Rosją a Białorusią.
14 grudnia: deputowany Alaksandr Łukaszenka podczas obrad Rady Naj-wyż¬szej oskarżył rządzące elity, a szczególnie przewodniczącego parlamentu Sta-ni¬sława Szuszkiewicza, o korupcję.
1994
15 stycznia: oficjalna wizyta w Mińsku prezydenta Stanów Zjednoczonych Billa Clintona, który w Kuropatach złożył hołd ofiarom stalinowskiego ludobójstwa.
26 stycznia: komunistyczna większość w Radzie Najwyższej, na wniosek de-pu¬towanego A. Łukaszenki, odwołała przewodniczącego parlamentu S. Szusz¬kie-wi¬cza.
15 marca: Rada Najwyższa uchwaliła pierwszą konstytucję niepodległego państwa białoruskiego.
15 kwietnia: rozpoczęła się kampania wyborcza o urząd prezydenta Białorusi.
1 czerwca: na mocy decyzji rządu zamknięto sympatyzujące z opozycją redakcje radiowe „Biełaruskaja Mołodiożnaja” i „Krynica”.
19 czerwca: pierwsza tura wyborów prezydenckich; w drugiej zmierzą się Alaksandr Łukaszenka i Wiaczasłau Kiebicz.
22 czerwca: Zarząd Banku Narodowego ogłosił, że jedynym środkiem płat-ni¬czym na terenie Białorusi jest białoruski rubel.
10 lipca: druga tura wyborów prezydenckich; dzięki ogromnej przewadze głosów prezydentem Białorusi został A. Łukaszenka.
20 lipca: w Grodnie odbył się zjazd ugrupowań komunistycznych, wystę-pują¬cych pod nazwą Ruch Ludowy Białorusi, który postanowił walczyć o przywrócenie jedności trzech narodów słowiańskich: Białorusinów, Rosjan, Ukraińców oraz na¬da¬nie rosyjskiemu statusu języka państwowego.
20 grudnia: deputowany Białoruskiego Frontu Ludowego Siarhiej Antonczyk oskar¬żył ludzi z otoczenia prezydenta o korupcję, powiązania z mafią i nielegalne transakcje handlowe.
22 grudnia: gazety centralne ukazały się z niezadrukowanymi pierwszymi stro¬nami – A. Łukaszenka zabronił drukarniom rządowym drukowania wystą-pie¬nia deputowanego S. Antonczyka.
1995
11 stycznia: prezydent wydał dekret o utworzeniu Urzędu Ochrony Prezy-denta, na mocy którego został powołany trzystuosobowy zespół z uprawnieniami do inwigilacji opozycji.
17 marca: na mocy dekretu prezydenta został odwołany redaktor parla¬men-tarnej gazety „Narodnaja Hazieta” I. Siaredzicz.
14 maja: referendum w sprawie zmiany symboliki państwowej i nadania rosyjskie¬mu statusu języka państwowego oraz pierwsze w niepodległej Białorusi wybory parlamentarne.
22 maja: prezydent mianował Rosjanina Wasila Kapitana prokuratorem gene¬ralnym Białorusi.
28 maja: druga tura wyborów parlamentarnych; pozostało nieobsadzonych 141 miejsc w 260 osobowej Radzie Najwyższej.
27 lipca: milicja rozpędziła wiec, zorganizowany przez opozycję z okazji 5. rocz¬nicy ogłoszenia przez Białoruś niepodległości.
16 sierpnia: prezydent wydał zarządzenie zabraniające nauki historii na pod-sta¬wie podręczników wydanych po 1991 roku .
31 sierpnia: na mocy dekretu prezydenta deputowani wszystkich szczebli zostali pozbawieni immunitetu.
12 września: zestrzelenie przez białoruską obronę przeciwlotniczą balonu z ame¬rykańską załogą, biorącego udział w zawodach międzynarodowych. W po-dob¬ny sposób, za czasów ZSRR był zaatakowany południowokoreański samolot pa¬sażerski KAL 007, który zboczył z trasy i dostał się w sowiecką strefę powietrzną .
22 listopada: w wywiadzie dla niemieckiej gazety „Handelsblatt” A. Łu¬ka-szen¬ka z uznaniem odniósł się do systemu prawnego III Rzeszy.
29 listopada: pierwsza tura wyborów uzupełniających do Rady Najwyższej – wy¬brano 20 deputowanych; do ukonstytuowania się parlamentu zabrakło 35 deputowanych.
10 grudnia: druga tura wyborów uzupełniających do Rady Najwyższej – wy¬bra¬no 59 deputowanych; Białoruś uniknęła bezpośrednich rządów prezydenckich.
1996
10 stycznia: przewodniczącym Rady Najwyższej został lider Białoruskiej Partii Agrarnej Siamion Szarecki.
23 marca: prezydent uzgodnił w Moskwie tekst układu stowarzyszeniowego z Rosją, zakładającego m.in. wspólną politykę walutową.
24 marca: 40-tysięczna demonstracja pod hasłami obrony niepodległości i de¬mokracji w Mińsku.
30 marca: w Wiskulach doszło do spotkania prezydentów Polski i Białorusi – A. Kwaśniewskiego i A. Łukaszenki.
2 kwietnia: prezydenci Boris Jelcyn i Alaksandr Łukaszenka podpisali w Mos¬kwie układ o powołaniu Stowarzyszenia Rosji i Białorusi; zdaniem A. Łu-ka¬szen¬ki układ miał częściowo naprawić historyczną pomyłkę, którą było podpisanie lik¬wi¬dującego ZSRR porozumienia przez S. Szuszkiewicza, B. Jelcyna i Ł. Krawczu¬ka.
26 kwietnia: podczas demonstracji upamiętniającej 10. rocznicę katastrofy w Czarnobylu doszło do starć z milicją i aresztowań przywódców opozycji.
29 kwietnia: Trybunał Konstytucyjny zakwestionował prawo prezydenta do wy¬dawania dekretów jako działanie sprzeczne z Konstytucją.
4 maja: Rada Najwyższa, przy sprzeciwie dwóch deputowanych, raty¬fi¬ko-wała układ o powołaniu Stowarzyszenia Rosji i Białorusi.
14 maja: deportowano z Białorusi lidera „Solidarności” Mariana Krzak-lewskiego.
10 lipca: podczas wielogodzinnego telewizyjnego przemówienia prezydent uzasadnił konieczność przeprowadzenia kolejnego referendum w sprawie zmian w Konstytucji i wzmocnienia władzy urzędu prezydenckiego.
6 września: parlament wyznaczył datę referendum konstytucyjnego na 24 listopada.
11 września: przewodniczący Rady Najwyższej oskarżył prezydenta Białorusi o dążenie do wprowadzenia dyktatury faszystowskiej.
4 listopada: Trybunał Konstytucyjny orzekł, że referendum może mieć jedy-nie znaczenie konsultacyjne.
7 listopada: prezydent wydał dekret unieważniający orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z 4 listopada
14 listopada: prezydent zdymisjonował przewodniczącego Centralnej Komisji Wyborczej Wiktara Hanczara.
18 listopada: do dymisji podał się premier Michaił Czyhir.
22 listopada: parlament rozpoczął procedurę odsunięcia A. Łukaszenki od władzy za kilkakrotne naruszenie Konstytucji; do Mińska jako „mediator” przybył premier Rosji Wiktor Czernomyrdin.
24 listopada: referendum konstytucyjne; według oficjalnych danych wzięło w nim udział 84,2% uprawnionych do głosowania; ponad 70% poparło propozycję A. Łukaszenki wzmocnienia władzy prezydenckiej.
27 listopada: prezydent podpisał dekret o powołaniu Izby Reprezentantów oraz zatwierdził listę 110 deputowanych nowego parlamentu.
4 grudnia: Parlament Europejski przyjął rezolucję potępiającą anty-demokra¬tyczną politykę prezydenta Białorusi.
1997
15 stycznia: pierwsze posiedzenie Rady Republiki – izby wyższej parlamentu.
7 lutego: po 10 miesiącach pobytu w więzieniu za napisanie wiersza Zabij prezydenta został wypuszczony na wolność poeta Sławomir Adamowicz.
14 marca: demonstracja młodzieży w Mińsku pod hasłem „Białoruś do Euro¬py”; milicja aresztowała 50 uczestników.
2 kwietnia: z inicjatywy Komunistycznej Partii Białorusi i proprezydenckiej Partii Patriotycznej pod ambasadą amerykańską odbyła się demonstracja pod has¬ła¬mi „NATO – won od granic Białorusi”, „CIA – precz krwawe łapy od Białorusi”.
2–4 maja: zjazd założycielski Białoruskiego Patriotycznego Związku Mło-dzieży; organizacja przejęła tradycje i majątek Komsomołu, na Białorusi została nazwa¬na „Łukamołem”.
23 maja: prezydenci Rosji i Białorusi podpisali statut związku obu krajów.
12–14 czerwca: pierwsza sesja Zgromadzenia Parlamentarnego Związku Rosji i Białorusi; parlamentarzyści postanowili, że hymnem Związku będzie hymn ZSRR.
1 lipca: prezydent A. Łukaszenka podpisał dekret o przejęciu przez Admi¬ni-strację Prezydenta kolejnej partii budynków komunalnych w Mińsku; wśród nich – Domu Literata i gmachu społecznego Białoruskiego Liceum Humanistycznego.
październik: w Mińsku pojawiły się kasety z filmem dokumentalnym Juryja Chaszczawackiego Zwyczajny prezydent, kilka miesięcy później reżyser został pobity przez nieznanych sprawców.
10 listopada: w Mińsku zostaje zawiązana „Karta-97” na wzór czeskiej „Karty-77”; pod apelem wzywającym obywateli Białorusi do walki o wolność i de¬mo¬krację podpisali się znani intelektualiści i działacze opozycyjni.
24 listopada: władze Białorusi zamknęły największą opozycyjna gazetę „Swaboda”.
1998
11 stycznia: telewizja białoruska poinformowała o przygotowaniach opozycji do przewrotu państwowego, który miał być organizowany przez wywiady zachod¬nie i finansowany przez nie sumą 32 mln $.
luty: pod „Kartą-97” podpisało się 40 tys. obywateli Białorusi.
26 marca: na mocy dekretu prezydenta Wielkanoc przestała być świętem pań¬stwowym.
14 maja: demonstracja w obronie zamkniętych w więzieniu uczniów szkół średnich, osądzonych za pisanie antyprezydenckich haseł na murach.
czerwiec: Białoruś opuściło większość ambasadorów akredytowanych w Miń¬sku, protestując w ten sposób przeciwko uniemożliwianiu przez władze bia¬łoruskie dostępu do zajmowanych placówek w Drozdach.
wrzesień: decyzją prezydenta osobom wywożącym nielegalnie produkty spo¬żyw¬cze z Białorusi mają być one konfiskowane wraz ze środkami transportu.
październik: w porównaniu z sierpniem cena dolara wzrosła trzykrotnie; w wyniku masowego wykupu żywności pojawiły się ograniczenia w jej sprzedaży.
4 grudnia: prezydent zdymisjonował 11 członków rządu odpowiedzialnych za sprawy gospodarcze, propagandę i politykę zagraniczną.
1999
29–30 stycznia: Kongres Sił Demokratycznych (zjazd partii opozycyjnych) podjął decyzję o przeprowadzeniu wyborów prezydenckich w maju 1999 r. jako że kadencja A. Łukaszenki kończyła się 22 lipca 1999, kandydatami mieli być: Zianon Paźniak (zrezygnował) i Michaił Czyhir (aresztowany 2 maja 1999),
27 luty: w Mińsku odbyła się demonstracja przeciwko faszyzmowi; jej uczestnicy żądali ustąpienia A. Łukaszenki.
3–16 maja: wybory prezydenckie zorganizowane przez opozycję.
22 lipca: zgodnie z konstytucją 1994 r. wygasła kadencja prezydenta A. Łu-kaszenki.
27 sierpnia: w Wilnie Siamion Szarecki ogłosił się pełniącym obowiązki gło-wy państwa białoruskiego.
17 października: 20 tys. osób demonstrowało w Mińsku przeciw integracji Biało¬rusi z Rosją oraz rządom A. Łukaszenki. Doszło do walk ulicznych z milicją.
2001
9 września: drugie wybory prezydenckie – A. Łukaszenka dostał ponad 75% głosów.
2002
18 grudnia: Izba Reprezentantów Zgromadzenia Narodowego Białorusi po raz pierwszy i jedyny do tej pory unieważniła prezydencki dekret.
2004
18 lutego: odcięcie dostaw rosyjskiego gazu.
6 października: Izba Reprezentantów Kongresu USA uchwaliła sankcje eko-no¬miczne wobec Białorusi.
17 października: wybory parlamentarne i referendum w sprawie zniesienia ograniczenia liczby kadencji prezydenta – całkowicie sfałszowane, ani jeden kan-dy¬dat opozycji nie wszedł do parlamentu.
2005
3 marca: dekret zabraniający studiów za granicą bez zezwolenia pod pre-tekstem przeciwdziałania handlowi ludźmi.
koniec czerwca: wprowadzenie opłat za przekraczanie granicy.
2006
19 marca: głosowanie prezydenckie – A. Łukaszenka „zdobywa” 85% popar¬cia.
19–25 marca: tydzień wolności – brutalnie stłumiona „dżinsowa” lub „bła-wat¬kowa” rewolucja.
25 marca: aresztowanie za organizację demonstracji Alaksandra Kazulina.
1 maja: demonstracja opozycji z okazji święta pracy.
lipiec: