Holokaust - droga do ludobojstwa.

Ludnośc żydowska napływała do Polski od końca Xl wieku, a fale jej migracji miały związek z prześladowaniami w Europie Zachodniej w dobie krucjat, z wygnaniem z Anglii, Francji, Hiszpanii i Portugalii(Xlll-XVw.). Od Xlll wieku Żydzi zajmowali w Polsce pozycj uprzywilejowaną, zbliżoną do odrbnego stanu, gdyż prawa królów i książąt zapewniały im bezpieczeństwo osobiste i swobode handlu, a wspólnotom żydowskim samożąd i własne sądy niezależne od sądów królewskich. Od XVl wieku funkcjonowały odrebne sejmy żydowskie(w Koronie i na Litwie), a Żydzi cieszyli sie opieką szlachty i magnaterii. Żydzi mieszkali przede wszystkim w miastach. Zajmowali sie lichwą, handlem, dzierżawą opłat państwowych i karczem. W porównaniu z innymi państwami Europy warunki życia ludności żydowskiej w Polsce były jednak stosunkowo korzystne, wiec jej liczba szybko rosła. Przed ll wojną światową w Polsce mieszkało około 3,3 miliona wyznawcówreligii mojżeszowej, z czego zaledwie około 10% utożsamiało sie z narodowością polską. W miastach mieszkało 76% Żydów(np. w Warszawie stanowili 30,1% ludności). Żydzi-podobnie jak inne mniejszości-nie otrzymali autonomii, podlegali tym samym prawom, co inni mieszkańcy ll Rzeczypospolitej. Wydawali natomiast własną prase, mieli kilkaset własnych stowarzyszeń naukowych, charytatywnych i sportowych, szkoły i uczelnie, teatry, w jidysz powstały filmy i książki.

W miesiącach poprzedzających wybuch wojny konflikty wewnetrzne w ll Rzeczypospolitej osłabły. Żołnierze Żydzi, podobnie jak inni walczyli na froncie, byli wśród nich zabici i ranni, wielu znalazło si w niewoli. Po zakończeniu kampanii wrześniowej sytuacja ludności żydowskiej pod dwiema okupacjami byla odmienna. Pod okupacją niemiecką sytuacja Żydów była nieporównywalnie trudniejsza. W lll Rzeszy antysemizm był ideologią oficjalną. Jesienią 1939 roku z terenów wcielonych do Rzeszy wiekszośc Żydów wysiedlono do eneralnego ubernatorstwa(GG). Wydano wiele rozporządzeń: nakaz oznakowania gwiazdą Dawida wszystkich lokali, nakaz noszenia gwiazdy Dawida(każdy powyżej 10 roku życia), przymus pracy dla meżczyzn(14-60 lat), nakaz zdejmowania nakrycia głowy przed wszystkimi Niemcami w mundurach, zakaz przebywania Żydów w miejscach publicznych, parkach, na głównych ulicach i w niektórych środkach transportu(od 1940 roku zakaz poruszania sie po GG), zakaz posiadania wiekszej gotówki, wcześniejsza godzina policyjna itd.
Od października 1939 roku w miastach tworzono getta, czyli skupiano ludnośc żydowską w wydzielonych dzielnicach(na ziemiach polskich ok.400 gett). Z czasem wieksze getta zamknieto, otoczono murami lub zasiekami z drutu kolczastego. Najwiekszym gettem na ziemiach wcielonych do Rzeszy było getto łódzkie, w GG-getto warszawskie. W dzielnicach Zydowskich władze sprawowały Judenraty, których zadaniem było realizowanie poleceń władz.

Życie w getcie było koszmarem. Mieszkańcom doskwierały ciasnota, głód i choroby. W jednej izbie mieszkało na ogół 6-8 osób. Racje żywnościowe wydawano na specjalne bony-w Warszawie miesieczny przydział chleba, cukru, marmolady i kartofla stanowił równowartośc 230 kalorii dziennie(norma fizjologiczna-2400 kalorii). Zaradniejsi uzupełniali go żywnością szmuglowaną zza muru, wolnorynkowe ceny żywności były jednak wysokie, a stałą prace miało zaledwie 5 % Żydów. Zamożniejsi wyprzedawali sie wiec z wszelkiego dobytku, biednych ratowały kuchnie ludowe. Ponad połowa mieszkańców getta znajdowała sie w strefie śmierci głodowej. Grasowały choroby zakaźne. W 1941 roku śmiertelnośc w getcie warszawskim była dziesieciokrotnie wieksza od przedwojennej. Walka o byt zdominowała rzeczywistośc. Obok niej funkcjonowało jednak tajne nauczanie, artyści dawali koncerty muzyki poważnej, aktorzy wystawiali sztuki, wydawano prase, działały w podziemiu partie polityczne.

Atak Niemiec na Związek Radziecki dał początek całkowitej zagładzie ludności żydowskiej. W ślad za wojskiem podążały specjalne oddziały, które do końca 1941 roku wymordowały na zajetych terenach około 500 tysiecy Żydów. Także cześc ludności, której pod okupacją radziecką wiodło sie źle, skorzystała z szansy, by odpłacic za rzeczywiste lub urojone krzywdy-na Ukrainie i Litwie wybuchały pogromy(ich przyczyną było z reguły odkrycie w wiezieniach zmasakrowanych zwłok polskich wieźniów). Po pierwszej fali terroru pozostałych Żydów poddano takim samym ograniczeniom jak w GG. Tymczasem w urzedach lll Rzeszy dojrzewał plan "ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej". Wszyscy Żydzi mieli zginąc. Na polskich ziemiach, na których przebywało prawie 40% Żydów znajdujących sie pod panowaniem lll Rzeszy, budowano 4 obozy śmierci: Chełmno nad Nerem, Bełżec, Sobibór i Treblinke, a obok nich ośrodki zagłady na terenie istniejących już obozów koncentracyjnych. Wiosną 1941 roku Żydzi zostali wyjeci spod prawa. Od października 1941 roku za opuszczenie getta przewidziana była kara śmierci. Taka sama kara groziła Polakom za udzielenie schronienia lub pomocy. Poczta przestała przyjmowac paczki dla Żydów.

Potem rozpoczeto komasacje gett. Zaczey sie wywózki. W grudniu 1941 roku miały miejsce pierwsze masowe mordy w Chełmnie. W marcu do obozów śmierci zaczto wywozic Żydów z Lublina, w maju-z Krakowa, w lipcu-z Warszawy(6-10 tys.osób dziennie). Przybyłych kierowano wprost do komór gazowych. Zwłoki chowano w masowych grobach, palono w krematoriach lub na stosach. W ośrodkach zagłady gineli też Żydzi przywożeni z Niemiec, Austrii oraz krajów okupowanych. W końcu 1942 roku na ziemiach polskich zostało zaledwie 60 gett, a w nich około 530 tys. Żydów. W 1943 roku dokonała sie zagłada pozostałych dzielnic żydowskich, likwidowano też stopniowo obozy pracy przymusowej. Jedynym wiekszym skupiskiem Żydów, które przetrwało do lata 1944 roku, było getto łódzkie. Jego mieszkańcy zgineli w Oświecimiu-rzezince. Nie jest prawdą, że Żydzi zupełnie sie nie bronili. Formą obrony był masowy opór cywilny. Faktem natomiast jest to, że o wiele mniej liczna od polskiej była żydowska konspiracja dążąca do walki z bronią w reku. Najwiekszym zrywem zbrojnym ludności żydowskiej było powstanie w getcie warszawskim. Walki wybuchły 19.04.1943 roku, gdy do getta wkroczyli Niemcy, by je zlikwidowac ostatecznie. Kilkuset słabo uzbrojonych młodych ludzi z Żydowskiej Organizacji Bojowej(ŻOB) i Żydowskiego Związku Wojskowego walczyło prawie miesiąc z kilkoma tysiącami świetnie wyposażonych Niemców, zdołało nawet zadac im duże straty. Do 23 kwietnia prowadzono walki uliczne, potem trwała obrona bunkrów, w których ukrywali sie mieszkańcy getta. Niemcy systematycznie palili domy i mordowali ich mieszkańców. 8 maja otoczeni w bunkrze dowódcy ŻOB popełnili samobójstwo, ale walka w gruzach dzielnicy trwała. Niemcy uznali ją za zakończoną 16 maja-tego dnia na znak zwyciestwa wysadzili Wielką Synagoge. Mieszkańców getta którzy przeżyli powstanie, wywieziono do obozu Treblince. W ruinach pozostawiono jedynie kilkuset Żydów(w obozie pracy), których żołnierze AK wyzwolili podczas powstania warszawskiego. W czasie wojny zgineło prawie 90% polskiej cześci diaspory żydowskiej, czyli ok.3 milionów Żydów.

Stosunki polsko-żydowskie z czasów wojny i okupacji były wypadkową wielu czynników: wielowiekowej izolacji, przedwojennych konfliktów i propagandy antysemickiej, działań radzieckich i niemieckich władz okupacyjnych, wojennej demoralizacji, indywidualnych doświadczeń i zachowań, w końcu skali moralnej osób należących do obu narodów. Według szacunków w ukryciu lub w obozach pracy ocalało z wojennego pogromu około 50-100 tys. osób, w głebi ZSRR około 200-300 tys., z których ponad 200 tys. wróciło do Polski w latach 1944-47. W kraju zaczeto odbudowywac kongregacje wyznaniowe, szkolnictwo żydowskie,stoważyszenia i instytuty naukowe. Wielu Żydów nie chciało jednak pozostac na ziemi, na której byli prześladowani i na której zgineli ich bliscy. Złe nastroje podsycały taż zamieszki antyżydowskie(z najb. znanym pogromem kieleckim).
Po zagładzie rządu na emigracje, w 1947 roku pozostało w Polsce zaledwie ok. 100 tys. Żydów. W 1949 roku organizacje żydowskie utraciły niezależnośc, a kontrole nad nimi przejeło państwo. Obecnośc Żydów we władzach, na eksponowanych stanowiskach partyjnych i państwowych sprawiła, że przy okazji przełomów politycznych i walki o władze w partii pojawiły sie hasła antysemickie. Tak było w 1956 i 1968 roku. Po wydarzeniach marcowych kraj opuściła kolejna fala emigrantów pochodzenia żydowskiego.


Od lat osiemdziesiątych wzrasta zainteresowanie kulturą żydowską, a od 1989 roku Żydzi w Polsce odbudowują organizacje wyznaniowe i kulturalne.