Socjologia, a inne nauki społeczne.

Nie ma pełnej zgodności, co do tego, jakie nauki zajmujące się zjawiskami i procesami społecznym obejmuje kategoria nauk społecznych. W różnych podręcznikach i opracowaniach występują odmienne ich zestawienia, co jest wyrazem umowności.
Zgodnie za rdzeń nauk społecznych uważane są socjologia, ekonomia i nauki polityczne. Poza nimi do tej kategorii włączane bywają, już znacznie mniej zgodne historia, antropologia i psychologia. Miedzy każdą z nich a socjologią istnieją określone relacje.
Socjologia jest jedną z gałęzi nauk społecznych, zbioru dyscyplin naukowych, które badają naturę ludzkiego zachowania i związków międzyludzkich oraz ich rezultaty. Chcąc uświadomić sobie, w jaki sposób socjologia pozwala lepiej zrozumieć życie społeczne, należy przedstawić obszary zainteresowań nauk społecznych.
Antropologia: ma dwie główne gałęzie. Pierwsza antropologia fizyczna zajmuje się istotami ludzkimi jako organizmami biologicznymi. Badając nasze korzenie biologiczne, nasze związki z innymi gatunkami, a także biologiczne zróżnicowanie pomiędzy nami, koncentruje się na ludzkich skamieniałościach i wytworach. Druga gałąź, antropologia kulturowa, zajmowała się niegdyś naturą i ewolucją społeczeństw nie znających pisma. Ostatnio antropolodzy kulturowi skierowali zainteresowania również na współczesne społeczeństwa przemysłowe, szczególnie na kulturę i strukturę społeczną małych zbiorowości i grup sąsiedzkich. W odniesieniu do antropologii kulturowej jej współcześni przedstawiciele powiadają, że przedmiotem jej poszukiwań jest ,,poszukiwanie cech typowo ludzkich, czyli tych, które wiążą się z kulturową istotą człowieka’’ (Nowicka 1991) Jednakże przez długi czas wyróżnikiem tej antropologii było to, że jej przedmiotem zainteresowania i obiektem badań były społeczeństwa pierwotne, przedpiśmienne, krańcowo różne od społeczeństwa nowoczesnego, przemysłowego, które ukształtowało się w Europie. Takimi odmiennymi społeczeństwami zajmuje się również historia, ale są to społeczeństwa oddalone w przestrzeni. Ze względu na taki przedmiot jej zainteresowań, niektórzy antropolodzy wyrażają przekonanie, że jest to nauka nadrzędna w stosunku do socjologii, albowiem zajmując się społeczeństwem różnego typu, rozporządza szeroką perspektywą porównawczą, podczas gdy socjologia zajmuje się społeczeństwem tylko jednego rodzaju – nowoczesnym społeczeństwem przemysłowym.
Historia. Ma najdłuższy rodowód jako uznana dyscyplina akademicka. Jej dostrzegalnym na pierwszy rzut oka wyróżnikiem jest to, że przedmiotem swego zainteresowania czyni przeszłość, podczas kiedy inne nauki społeczne koncentrują uwagę na teraźniejszości. Innym wyróżnikiem historii, który pojawił się w XIX wieku wraz z rozróżnieniem nauk nomotetycznych, czyli takich, które dążą do wykrywania praw ogólnych, oraz idiograficznych, czyli zajmujących się opisywaniem tego, co jednostkowe i niepowtarzalne, jest jej idiograficzność. Występuje pogląd, ze historię różni od socjologii jednostkowy punkt widzenia. Jednakże, jeśli przyjrzeć się zarówno współczesnej historii, jak i socjologii, natychmiast okazuje się, że wykreślenie granic miedzy tymi dyscyplinami nie jest możliwe. Zarówno historia, jak i socjologia są dyscyplinami wewnętrznie zróżnicowanymi i niektóre z ich odgałęzień są bardzo bliskie sobie. Tak na przykład w obrębie socjologii istnieje subdyscyplina, zwana socjologią historyczną. Podejmuje problematykę socjologiczną, posługuje się danymi pochodzącymi z przeszłości. Natomiast w obrębie historii istnieje subdyscyplina, zwana historią społeczną, która w odniesieniu do przeszłości podejmuje klasyczne tematy socjologiczne, na przykład zróżnicowania społecznego, a także wykorzystuje socjologiczne metody analizy danych.
Ekonomia: zajmuje się głównie sposobami, w jakie produkujemy, rozdzielamy, nabywamy i konsumujemy niezbędne dobra. Choć koncentruje się na istocie pojęcia dobrobytu, bada również zasoby takie jak żywność czy energia. Ekonomia jest nauką silnie matematyzowaną, a jako taka – najbardziej ścisła spośród nauk społecznych i najbliższa wzorowi nauk przyrodniczych. Dotyczy to zwłaszcza jej subdyscypliny zwanej ekonometrią, która za pomocą metod matematyczno- statystycznych zajmuje się ustaleniem ilościowych prawidłowości życia gospodarczego. Mogłoby się wydawać, że ekonomię można wyraźnie oddzielić od socjologii. Tymczasem tak nie jest. W obrębie socjologii istnieje subdyscyplina ,,socjologia ekonomiczna’’ (Morawski 2001) usytuowana na pograniczu obu nauk. Zacieraniu tych granic sprzyja także takie współczesne rozumienie ekonomii, które w pole jej uwagi włącza koszty i zyski, a także podział zasobów spoza sfery dóbr materialnych . Są to koszty i zyski psychologiczne – wydatkowanie energii i napięcia z jednej strony, a z drugiej – satysfakcje emocjonalne w postaci wzrostu poczucia własnej wartości czy poczucia bezpieczeństwa. Tak rozumiana ekonomia, interesując się zachowaniami jednostek, zajmuje się problematyką sposobu podejmowania przez nie decyzji oraz ich racjonalności, co jest przedmiotem uwagi również innych nauk społecznych. Towarzyszy temu przekonanie, że podejście ekonomiczne do zachowań ludzkich, to jest z perspektywy szeroko rozumianych kosztów i zysków, daje się stosować do wszystkich ich przejawów. Nie można także wspomnieć, że wiele kategorii zaczerpniętych z ekonomi stało się narzędziami analizy socjologicznej lub też weszło do socjologicznego języka opisu rzeczywistości społecznej. W obrębie socjologii rozwijane są teorie wymiany, a takie terminy jak ,,kapitał społeczny’’ czy ,,kapitał kulturowy’’ weszły na stałe do języka socjologii.
Nauki polityczne: analizują kwestie związane ze źródłami, radzeniem i wykorzystywaniem władzy w społeczeństwie. Badają procesy polityczne zachodzące w różnych grupach i organizacjach. W odniesieniu do państwa
politolodzy interesują się zarówno problemami szczegółowymi: zachowaniami wyborczymi, funkcjonowaniem wyspecjalizowanej administracji państwowej, dystrybucją władzy, jak i ogólnymi problemami filozofii społecznej i politycznej. Trudność wyznaczenia granicy między socjologią a innymi naukami społecznymi, dająca się zauważyć w odniesieniu do każdej z nich, w przypadku nauk politycznych bardzo wzrasta. Nauki polityczne mają wspólną z socjologią prehistorię. Ponieważ przez długi czas społeczeństwo nie było postrzegane jako coś odrębnego od państwa, w refleksji przedsocjologicznej problematyka władzy i państwa ściśle splatała się z rozważaniami odnoszącymi się do wszystkich innych aspektów życia zbiorowego. Instytucjonalne wykształcenie się socjologii i nauk politycznych przebiegało różnie w poszczególnych krajach. W rezultacie w każdym z nich rozmaicie ustaliły się ich wzajemne stosunki. Nie bez wpływu była na nie panująca sytuacja polityczna, która niekiedy hamowała instytucjonalizację nauk politycznych jako odrębnej dyscypliny akademickiej.
Psychologia: bada podstawy i konsekwencje jednostki, a szczególnie interesuje ją, co prowadzi jednostkę do zachowania się w taki, a nie inny sposób. Psychologia dzieli się na wiele gałęzi zajmujących się między innymi osobowością jednostek, rozwojem ich zdolności myślowych i biologicznymi podstawami ludzkiego zachowania. Ponieważ socjologia ma wiele punktów stycznych z innymi z naukami społecznymi, socjolog powinien, więc orientować się w ich badaniach i teoriach. Na pierwszym miejscu trzeba tu wymienić psychologie, a wśród jej działów zwłaszcza psychologie społeczną. Na pograniczu socjologii, psychologii, psychologii społecznej oraz psychoanalizy rozwinęły się dwie teorie mające duże znaczenie dla socjologii, a przez niektóre szkoły uważane za istotną część składową socjologii. Są to: teoria zachowania się jednostek w sytuacjach społecznych i teoria zachowania się całych zbiorowości w różnych sytuacjach. Obie te teorie rozwinęły się pod naciskiem potrzeb praktyki. Chodziło o przewidywanie zachowań się jednostek np. w czasie wyborów, zachowań ekonomicznych np. w badaniach rynku, popytu na niektóre towary, zachowań w innych sytuacjach np. przewidywanie zachowań w sytuacjach zawodowych, przewidywanie sukcesów studentów w studiach na wybranych kierunkach. Badania prowadzone w tej dziedzinie miały wiec zadania prognostyczne. Druga teoria – zachowania się całych zbiorowości np. grup zawodowych, tłumów, klas społecznych, wielkich mas ludzkich np. armii czy wielkich oddziałów wojskowych, również powstawała pod naciskiem potrzeb praktycznych i miała dostarczać racjonalnych podstaw dla przewidywania reakcji wymienionych tu typów zbiorowości na różne sytuacje np. w okresie nagłych kryzysów, reakcji na pewne pociągnięcia polityczne, na politykę gospodarczą. Wiec, aby opracować te teorie sama socjologia nie wystarcza i jest tu potrzebna współpraca psychologii, psychologii społecznej, czasami psychiatrii, lecz także innych nauk społecznych jak historia i ekonomia, prawoznawstwo, etnografia i etnologia (antropologia kulturowa).
Ten krótki przegląd nauk społecznych pozwala zdać sobie sprawę z dwóch istotnych rzeczy. Po pierwsze, że żadna z nich nie jest dyscypliną jednolitą, po drugie, że żadnej z nich nie daje się oddzielić od socjologii.
Nauka społeczna – jak pisał Durkheim –,, [...] nie mogłaby posunąć się naprzód, gdyby nie ustalono, że prawa społeczne nie różnią się od praw rządzących resztą przyrody, a metoda służąca ich odkrywaniu jest taka sama jak w innych naukach...’’ Naturalną konsekwencją przekonania o swoistości faktów społecznych był pogląd, że socjologia jest i powinna być nauką samoistną i samowystarczalną nie zaś nadbudową jakiejś innej nauki, która dostarczałaby wiedzy bardziej fundamentalnej, socjologii niezbędna jest zwłaszcza niezależności od tych wszystkich nauk, których zainteresowania ograniczają się do jednostek ludzkich. Durkheim pisał, że,,[...] w społeczeństwie rzeczywista jest tylko jednostka, z której wszystko wynika i do której wszystko powraca.’’
Natomiast Comte’owska definicja socjologii utożsamiała tę naukę z naukami społecznymi w ogólności i nie przewidywała miejsca dla takich dyscyplin jak ekonomia polityczna, histografia czy prawoznawstwo, niemniej jednak w praktyce pozostawano z nią w zgodzie. Skoro socjologia jest poznawaniem swoistej rzeczywistości społecznej jako takiej, nie widziano powodu, aby jej przedmiot w jakikolwiek sposób ograniczać. Wprost przeciwnie, jedną z cnót socjologii widziano w upowszechnianiu świadomości, że badanie przez różne nauki fakty społeczne są ze sobą ściśle powiązane. ,, Fakty te – pisał Durkheim – są powiązane ze sobą nie tylko, dlatego, że nie można ich zrozumieć w izolacji, lecz również, dlatego, że mają zasadniczo taki sam charakter: są tylko przejawami tej samej rzeczywistości – rzeczywistości społecznej. Z tego powodu prawnik musi znać się na religioznawstwie, ekonomista zaś na wiedzy o obyczajach itd. Z tego samego powodu wszystkie te różne nauki, których przedmiotem są zjawiska tego samego rodzaju, muszą stosować tę samą metodę. U podstawy tej metody leży zasada, że zjawiska religijne, prawne, moralne i ekonomiczne należy traktować zgodnie z ich charakterem faktów społecznych. Opisując te lub określonego typu społeczeństwa, szukając podstawowych przyczyn rozważnego zjawiska w zasadniczych cechach takiego typu.’’
Jak pisał Jerzy Szacki ,,[...] socjologia miała dostarczać klucza do zrozumienia wszelkich zjawisk społecznych. Oczekiwano nawet od niej rozwiązania problemów filozoficznych. Jakkolwiek te oczekiwania były mocno wygórowane, trudno zaprzeczyć, iż wniesienie do niektórych dyscyplin ,,socjologicznego punktu widzenia’’ okazało się w wielu przypadkach płodne’’.









Bibliografia:
1. Jerzy Szacki – Historia myśli socjologicznej
2. Barbara Szacka – Wstęp do socjologii
3. Jan Szczepański – Elementarne pojęcia socjologii
4. Norman Goodman – Wstęp do socjologii
5. Internet, strona - http://pl.wikipedia.org/wiki/Socjologia