Notatka z lektury Dorota Ekiert- Grabowska „Dzieci nieakceptowane w klasie szkolnej”

Autorka książki pt.: „Dzieci nieakceptowane w klasie szkolnej” w rozdziale pierwszym zaznacza, że dla dzieci w wieku szkolnym głównymi grupami społecznymi są rodzina, klasa szkolna i inne grupy rówieśnicze. To właśnie tam młode jednostki szukają akceptacji.

Ekiert- Grabowska wyjaśnia co kryje się pod pojęciem grupa. Pisze, że „ o grupie możemy mówić, wtedy gdy dwie lub więcej jednostek pozostaje ze sobą w bezpośredniej interakcji, gdy mają one względnie jasny cel, posiadają wspólnie ustalone normy i mają względnie rozwiniętą strukturę”. Klasa szkolna to mała grupa społeczna, utworzona w sposób instytucjonalny, o dwoistej strukturze (formalnej i nieformalnej) przy czym nie jest ona wyzwolona, ale stanowi jedno z ogniw w strukturze szkoły.

Autorka wyróżnia kilka rodzajów stosunków w klasie szkolnej np.:
 stosunki rzeczowe- w ramach tych stosunków dokonują się ustalenia zakresu podejmowania prac, kierownictwa i odpowiedzialności
 stosunki osobowe- powstają na bazie więzi osobistych i emocjonalnych
 stosunki międzygrupowe- mogą polegać na współpracy lub współzawodnictwie między grupami wewnątrz klasy

Ekiert- Grabowska, posługując się wynikami badań psychologów społecznych uświadamia nam, że przebywanie w grupie powoduje poczucie pewnego napięcia emocjonalnego. Jednostka bardzo silnie ulega wpływom grupy, jej normom i zwyczajom, dlatego opisuje i wyjaśnia proces socjalizacji (proces oddziaływania grupy na jednostkę). Wyróżnia trzy typy mechanizmów socjalizacyjnych (mechanizm kontroli społecznej, mechanizm wpływu osób znaczących, mechanizm wzmacniania wewnętrznego).

W dalszej części książki autorka zajmuje się problemami dziecka nieakceptowanego w klasie. Najpierw wyjaśnia jednak, że wyróżniamy pięć zasadniczych kategorii członków grupy. Pierwszą z nich są dzieci akceptowane, cieszące się uznaniem. Drugą- dzieci przeciętnie akceptowane, raczej lubiane, ale nie zajmujące ważnych miejsc w strukturze grupy. Trzecią- dzieci o statusie niezrównoważonym tzn. jednocześnie akceptowane i odrzucane. Czwartą kategorią wymienioną przez autorkę są dzieci izolowane, funkcjonujące na marginesie życia klasy, nie podejmujące działań na rzecz grupy. Często określa się takie dzieci jako bierne społecznie. Ostatnią kategorią członków grupy są dzieci odrzucone, które są przedmiotem jawnej niechęci w grupie. Nie znajdują w niej warunków do zaspokajania ważnych dla siebie potrzeb. Mają minimalny wpływ na to co się dzieje w klasie. Inne dzieci unikają kontaktów z nimi.

Żeby pokazać jak bardzo uznanie społeczne wpływa na psychikę dziecka, Ekiert- Grabowska przytacza badania W.H. Browna i H.H. Jenningsa. Twierdzą oni, że dzieci cieszące się dużym uznaniem społecznym są zazwyczaj dobrze przystosowane, a nieakceptowane czują się obco, nieszczęśliwie, przejawiają też zaburzenia w zachowaniu.

Autorka uczula czytelnika jak groźne mogą być skutki braku akceptacji dziecka, gdyż prawidłowy rozwój społeczny jednostki zależy całkowicie od stopnia jej popularności w grupie. Dezaprobata w stosunku do jednostki ze strony grupy lub całkowite jej odtrącenie pociągają za sobą objawy nieprzystosowania społecznego, które mogą doprowadzić do całkowitego wykolejenia.

Ekiert- Grabowska przytacza również wyniki swoich badań nad problemami dzieci nieakceptowanych w klasie szkolnej. Posłużyła się w ich przeprowadzaniu następującymi technikami: technika socjometryczna moreno, technika życzliwości i niechęci, technika sympatii i antypatii oraz technika szeregowania i rangowania. Dzięki tym badaniom autorce udało się porównać kategorie uczniów akceptowanych, izolowanych i odrzucanych. Jak wnioskuje, uczniowie akceptowani są postrzegani jako dobrzy organizatorzy życia klasy, dobrzy uczniowie, koleżeńscy, chętni do pomocy, osiągają dobre wyniki w nauce i mają wysoki stopień uspołecznienia. Izolowany uczeń to uczeń, którego „nie widać”, jego wyniki w nauce są niższe niż średnie, a stopień uspołecznienia średni. Dziecko odrzucone natomiast posiada w oczach grupy wiele cech negatywnych, a ich osiągnięcia w nauce są jeszcze niższe niżu dzieci izolowanych. Ponadto mają najniższy stopień uspołecznienia.

Autorka zajmuje się również czynnikami, które mogą wpływać na to czy dziecko będzie akceptowane, izolowane czy odrzucane. Twierdzi, że dziewczynki łatwiej zdobywają akceptację niż chłopcy. Znaczenia ma także pochodzenie społeczne (im niższe, tym większa skłonność dzieci do pełnienia ról izolowanych i odrzucanych) i wykształcenie rodziców (im wyższe wykształcenie rodziców, tym większe dziecko ma szanse na uzyskanie wysokiej pozycji strukturze grupowej klasy). Nie bez znaczenia są również warunki materialne (dzieci żyjące w bardzo dobrych i dobrych warunkach materialnych są akceptowane, doceniane, a te, których rodzice maja niską stopę finansową są izolowane i odrzucane).

W kolejnej części książki Ekiert- Grabowska zajmuje się oddziaływaniami wychowawczymi zmierzającymi do zmiany rozwoju dzieci nieakceptowanych. Jest to zadaniem wychowawcy, który wiedząc o stosunkach panujących w klasie powinien zastosować wybrane przez siebie techniki manipulacyjne np.: zastosowanie techniki pozytywnego wzmacniania zachowań może doprowadzić do zmian w strukturze grupowej klasy. Zmiany te będą dotyczyły uczniów izolowanych i nieakceptowanych.

Książka pt.: „Dzieci nieakceptowane w klasie szkolnej” powinna być „lekturą obowiązkową” każdego wychowawcy klasy. Pokazuje ona nie tylko problemy dzieci nieakceptowanych w klasie szkolnej i skutki wynikające z owej nieakceptacji, ale również zawiera dokładnie i precyzyjnie wyjaśnione sposoby zmiany pozycji tych dzieci w klasie. Jest ona napisana prostym, zrozumiałym językiem, ważne zagadnienia poparte są badaniami znanych psychologów społecznych. Książka powinna się znaleźć w biblioteczce każdego wychowawcy klasy, chcącego dobrze nią pokierować i przede wszystkim tak wychować swoich uczniów, aby potrafili sobie radzić w przyszłym życiu. Autorka książki uświadamia czytelnikowi jak groźne mogą być konsekwencje lekceważenia tych zagadnień i tym samym jak ważna jest rola nauczyciela w prawidłowym rozwoju młodej jednostki i w prawidłowo „przeprowadzonym” procesie uspołecznienia.