Co wiemy o snach i o czym śnimy?

CO WIEMY O SNACH I O CZYM ŚNIMY?

Zważ przecie, jak wyborną rzeczą jest sen:
klejnot to tak bezcenny, że nie kupi go tyran,
choć oddałby królestwo za godzinę drzemki;
kształty ma tak piękne, że mężczyzna
leżący w łożu cesarzowej nie uspokoi bicia serca,
póki nie wysunie się z jej ramion,
by spocząć w objęciach snu.
Doprawdy, tak wielki jest nasz dług
wobec tego krewniaka śmierci,
że winniśmy mu największą daninę,
połowę życia, ku czemu istnieją słuszne racje:
sen to złoty łańcuch
przykuwający zdrowie do naszego ciała.
Kto podczas snu skarży się na niedostatki, rany, frasunki, na troski ludzi możnych, na niewolę?
Żebracy zażywają w łóżku tyleż rozkoszy, co królowie.
Czy można więc przebrać miarę
W spożywaniu tej delikatnej ambrozji?


Thomas Dekker


1.Różne koncepcje snu.

Sen- to zjawisko, którym interesuje się prawie każdy człowiek. Wyraz „sen” jest wieloznaczny. Jego podstawowe znaczenie- to spanie, czyli stan wypoczynku organizmu, z zanikiem świadomości oraz zwolnieniem czynności narządów wewnętrznych i procesów przemiany. Znaczenie drugie dotyczy tego, co się śni człowiekowi śpiącemu, określa więc obraz widziany w czasie spania, a nazywany nietrafnie „marzeniem sennym”.
Najbardziej znanym przedstawicielem psychologii głębi jest Zygmunt Freud, który jednak nie wyzyskał w sposób właściwy możliwości tego kierunku. We Wstępie do psychoanalizy podaje on swoje poglądy na symbolikę snu oraz metodę dotarcia do zrozumienia jego treści. Przyjmując, że w życiu ludzkim dominującą rolę odgrywa popęd seksualny, Freud założył, że niemal wszystkie sny wyrażają życzenia seksualne, mające
charakter perwersyjny, które pod wpływem działania norm społecznych zostały wyparte ze świadomości.

Drugi spośród wybitnych psychoanalityków, Alfred Adler, w snach podkreśla ważność nastroju oraz funkcji kompensacyjnej niektórych snów, jakich treść wyraża zaspokojenie właśnie tego dążenia.
Z jednokierunkowością Freuda zerwał także jego były współpracownik, Carl Gustav Jung, trzeci znany psychoanalityk, i wprowadził pewną elastyczność do interpretacji snów. Jung uznaje ważność obu popędów, tak seksualnego, jak samozachowawczego, lecz uważa, że każdy problem życiowy może znaleźć swoje odbicie w treści snu. Swą metodę interpretacyjną nazwał „konstruktywną” w przeciwieństwie do metody Freuda, który określił jako reduktywną
Choć wielką zasługą Freuda jest wskazanie na znaczenie popędu seksualnego w życiu człowieka, to jednak zacieśnienie całej pracy myśli „podświadomej’ – a tym, jego zdaniem, jest sen- do jednego jedynego problemu jest nie tylko założeniem dowolnym, ale ma wręcz cechy absurdalne. Toteż Freud w hipotezie swojej, którą słusznie nazwano panseksualizmem, doszedł do paradoksu twierdząc, że wszystkie dziedziny kultury, a więc religia, sztuka, nauka, etyka, powstały w wyniku nie zaspokojonych życzeń seksualnych jako wartości zastępcze.
Zgodnie ze swoim zasadniczym założeniem Freud widzi w obrazach sennych niemal same symbole seksualne. Spośród około 160 symboli podanych w jego pracy, aż 150 ma nie tylko znaczenie wyłącznie seksualne, ale prawie wszystkie z nich są wręcz zamaskowanymi obrazami genitaliów. Tylko reszta symboli, a więc 10, ma charakter inny (związany ze śmiercią).
Czym jest marzenie senne? To pytanie zadawało sobie wielu uczonych, Freud uznał, że trudno to określić jednym zdaniem, nie próbował nawet zdefiniować tego pojęcia, chciał on tylko podkreślić istotne cechy marzenia sennego, które można wykazać jako wspólne wszystkim marzeniom. A więc jedną z nich jest to , że występują one w czasie snu. Widoczne jest, że marzenie senne jest wyrazem duchowego życia w czasie trwania snu, które posiada pewne podobieństwo do życia na jawie, lecz zatem znacznie się od niego różni (teorię taką wprowadził już Arystoteles).

Człowiek skłonny do samoobserwacji może już przed zaśnięciem zauważyć pewne rozluźnienie spoistości nasuwających się obrazów, a zwłaszcza myślenia słownego. Ta dysocjacja występuje w różnorodnej postaci. Nieraz, zwłaszcza bezpośrednio po wieczornej lekturze w języku obcym, wyrazy obu języków zaczynają mieszać się ze sobą, ale i w mowie ojczystej dają się zauważyć w czasie zasypiania swoiste zmiany, często idące w kierunku jej uproszczenia. Można
również zauważyć, że zamiast właściwego wyrazu pojawia się jakiś inny, co sprawia, że zdania lub urywki zdań stają się nieraz całkowicie bezsensowne.
Po zaśnięciu występuje również mowa, obejmująca obecnie obrazy widziane (tzw. pierwszy układ sygnałów), stopniowo potęguje się i pogłębia. Elementy
przeżyciowe coraz wyraźniej wychodzą ze swych ustalonych połączeń i związków. Jednocześnie jednak lub prawie jednocześnie dają się zauważyć inne, całkiem przeciwstawne zjawiska. Owe wyrwane ze swej całości elementy łączą się w sposób dowolny i przypadkowy-jak cząstki w kalejdoskopie-tworzące nowe, często dziwaczne całości. To niewłaściwe przyporządkowanie elementów określano różnie. Freud np. mówi o zagęszczeniu, Kretschmer o aglutynacji. W wyniku analogicznych mechanizmów stworzono kiedyś, w zaraniu twórczości ludowej, w mitologii i baśniach postacie fantastyczne, jak pegazy, centaury, syreny, chimery.
Mowa występuje w snach dość rzadko, a rozwój myślenia słownego podczas snu wykazuje pewne opóźnienie wobec rozwoju myślenia obrazowego. Wskutek tego nawet w snach symbolicznych daje się nieraz zauważyć jaszcze pewne zakłócenie sformułowań słownych.
Do tych ogólnie wyodrębnionych mechanizmów pragnę dodać jaszcze trzeci, dość często występujący w snach. Można by go nazwać zjawiskiem transformacji, a polega na tym, że jakiś przedmiot widziany we śnie zamienia się w naszych oczach w inny przedmiot. Szczególnie częste bywają przemiany zwierząt w inne zwierzęta.
Po zaśnięciu występuje jeszcze inne interesujące zjawisko, utrzymujące się aż do chwili przebudzenia, które najwłaściwiej określa się terminem „rozszczepienia osobowości”, oczywiście w swoistym sensie. Ta najdziwniejsza, a zarazem najbardziej charakterystyczna zmiana psychiczna, znana nam wszystkim, sprawia, że obrazy widziane we śnie nie są przez nas przyjmowane jako produkt własnego mózgu. Robią wrażenie czegoś nasłanego nam z zewnątrz, dlatego też w dawnych epokach kulturowych ogólnie mniemano, że sny zostają człowiekowi zesłane przez jakieś siły wyższe, nadprzyrodzone. Poza tym w „filmie” obrazów sennych nie jesteśmy tylko widziani, ale możemy jednocześnie występować jako aktorzy.
Im dłużej trwa stan snu fizjologicznego, tym bardziej widziane ciągi obrazowe mogą łączyć się w pewne całości. Zjawisko to daje się zaobserwować już w snach dziecięcych. Łączenie się poszczególnych elementów zaczyna się nieraz od fragmentów i rozszerza się stopniowo, nieraz obejmuje w końcu cały sen, który wówczas przyjmuje charakter powieści fantastycznej. Wtedy mamy chyba już prawo mówić o myśleniu (obrazowym). Jednakże myślenie to jest wyłącznie odtwórcze, wykorzystujące tylko poprzednio wytworzone wyobrażenia. „Dowolne” czy „nowe” jest jedynie ich połączenie. Sny tego typu, które by można nazwać fantastycznymi, nie zawierają symboli i są charakterystyczne dla wieku dziecięcego.
Człowiek dorosły może osiągnąć jeszcze wyższy poziom myślenia sennego, zarysowujący się już w chwili, gdy zjawia się pierwszy symbol. Wystąpienie symboli daje się zauważyć już w takich snach, które wykazują jedynie fragmenty sensownie powiązane. W tym wypadku poszczególne symbole rzucają pewne światło na niektóre sprawy życiowe osoby śniącej. Doświadczenia wykazują, że ma to miejsce wówczas, gdy człowiek znajduje się w sytuacji trudnej lub konfliktowej, gdy stoi przed wielką zmianą życiową, gdy ma jakiś ważny problem do rozwiązania.

2.O czym śnimy? Rodzaje snów. Symbolika snów.

Wyróżnia się następujące rodzaje snów:
1) Sny chaotyczne;
2) Sny zawierające fragmenty sensownie powiązane;
3) Sny dzieci (fantastyczne);
4) Sny o cechach nerwicowych;
5) Sen zawierający wypowiedź słowną;
6) Sny symboliczne.
1) Sny chaotyczne:
Sen o puklach włosów: Widzę przed sobą szyję kobiety, a po obu stronach pukle włosów zakręcone jak dwie szóstki dwustronnie symetrycznie. Nagle szyja się wydłuża i rośnie wszerz, tak samo powiększają się pukle włosów. Obraz senny przedstawia teraz pień drzewa, a za nim, oparty o pień, stoi rower. Pukle włosów zamieniły się w koła roweru. Autor snu, wyjaśnia: obraz szyi i włosów miał przed sobą przez dwie godziny na zebraniu. Kobieta siedząca przed nim, nie wzbudziła jego zainteresowania, nie starał się nawet zobaczyć jej twarzy. Rower miał kiedyś i jeździł na nim, ale od około pięciu lat sport ten rzucił.
W snach tego typu nie można doszukiwać się symboliki, ani sensownej całości myślowej; działają tu automatyzmy, często występuje tu transformacja, nie mająca charakteru sensownego.
2) Sny zawierające fragmenty sensownie powiązane:
Sen o pociągu i koncercie: Przez miasto przejeżdża pociąg. Słyszę w swoim pokoju muzykę orkiestry, dochodzącą z pociągu. Zwłaszcza altówka brzmiała bardzo pięknie. Udaje się do orkiestry, odkupuję altówkę za ostatnie pieniądze, po czym martwię się tym lekkomyślnym wydatkiem.
Śniący altowiolista wyjaśnia, że sen ten mógł być spowodowany: wyjazdem jego ukochanej siostry; próbą w zespole, do której muzyk nie jest wystarczająco przygotowany; bądź kupnem- mimo nieciekawej sytuacji finansowej-drogich nut, co wg altowiolisty było czynem niezwykle lekkomyślnym.
Sny tego rodzaju są odbiciem spraw niebłahych, zawierających pewna treść emocjonalną, wyrażają również myśli, uczucia autora aktualne oraz odnoszące się do bliskiej przyszłości.
3) Sny dzieci:
Sen o pojedynku na szpady: Biję się z jakimś innym chłopcem. Czasem ja we śnie zwyciężam, czasem on. Nieraz płynie krew, ale niedużo. Ostatni raz biliśmy się na szpady.
Chłopiec ten bardzo lubi mocować się i bić. Choć jest z natury trochę agresywny, na jawie boi się widoku krwi. Walkę na szpady widział na filmie i bardzo się nią zainteresował.
Sny dzieci są szczególnym przykładem sensownego powiązania obrazów sennych; nie zawierają one ukrytego sensu, symboliki (pojawia się ona dopiero w okresie pokwitania).
4) Sny o cechach nerwicowych:
Sen o wymyślaniu żonie: Żonie, z którą się rozwiodłem, wymyślam we śnie w sposób nieprawdopodobny i nieparlamentarny.
Autor snu, mężczyzna około 35-letni, opowiadając sen, który mu się już kilkakrotnie powtórzył, wyjaśnia, że rozszedł się z żoną na jej życzenie, nie powiedziawszy jej ani jednego złego słowa. Silne uczucie doznanej krzywdy jest u tego mężczyzny jeszcze bardzo żywe.
Wiadomo jak destruktywnie działają silne przeżycia, nawet na nasze procesy myślowe na jawie; tym bardziej może przez nie ucierpieć jasność myślenia sennego. Wówczas sen może nie być już swoistym odbiciem rzeczywistości, w której żyjemy, a stać się jedynie odbiciem sytuacji, której się obawiamy, a która jednak często nie jest realna.
5) Sen zawierający wypowiedź słowną:
Sen o chorobie: Słyszę we śnie głos mówiący: „Ty jesteś chora na wątrobę”. Początkowo myślałam, że to bzdury jednak po jakimś czasie nie chciało mi się jeść i odczuwałam lekkie mdłości. Udałam się do lekarza, który stwierdził, że jestem w ciąż;, jednak ja wiedziałam, że tak nie jest. Postanowiłam, że opowiem mu o swoim śnie, początkowo doktor zachowywał się sceptycznie, jednak po długich badaniach stwierdził dość silny obrzęk wątroby. „Dobrze pani śniła, niech pani zawsze uważa na swoje sny”- powiedział lekarz do mnie przy pożegnaniu.
Sny przytoczonego typu zdarzają się niezwykle rzadko, zjawiskiem tym zainteresował się badacz radziecki Kasatkin, który zastrzega się, że nie można przewidywać choroby na podstawie treści snów, ale związek między tymi dwoma elementami jest niewątpliwy i uzasadniony tysiącami przykładów.
6) Sny symboliczne:
W snach symbol wyraża mianowicie często stany psychiczne, nastrój, uczucia, postawę człowieka i powstaje wtedy, gdy zjawia się problem życiowy, związany z najgłębszymi uczuciami, z najsilniejszymi zainteresowaniami i dążeniami człowieka, przeważnie uprzedzając jakieś ważne rozstrzygnięcia, jakąś trudną decyzję albo też-jak to wynika z uprzednich analiz Kasatkina- chorobę.

Podział symboli:
A) Zaczerpnięte z przyrody;
B) Erotyczno-seksualne;
C) Drogi i jazdy oraz obrazy pokrewne;
D) Domu i obrazy z nim związane;
E) Kościoła oraz inne obrazy pokrewne;
F) Zwierząt;
G) Odnoszące się do postaci ludzkich.

A) Kilka obrazów zaczerpniętych z przyrody ma w snach zawsze znaczenie dodatnie. Najważniejsze spośród nich to: roślinność, słońce, gwiazdy, księżyc, niebo, góry, szczyty oraz niektóre zwierzęta.
B) Symbole ściśle seksualne są dość rzadkie, a zazwyczaj znaczenie ich jest ogólniejsze i dlatego odbiega od bezpośredniego obrazu genitaliów. Ściśle seksualny charakter może mieć w snach oddawanie moczu. Spośród przedmiotów wydłużonych zjawia się najczęściej karabin, nóż, szabla, ryba, pień drzewa; inne obrazy- to: potrawy i ich spożywanie, owoce, słodycze, naczynie. Najogólniejsze obrazy: woda, ogień, koń, ogród, kwiaty.
C) Podobieństwo życia ludzkiego do drogi i jazdy jest oczywiste, toteż obrazy te symbolizują w naszych snach jakiś- przeważnie bliski- okres własnego życia. Tak więc droga widziana w snach może być szeroka, wygodna lub wąska, kręta, piaszczysta lub kamienista. Poza tym może ona prowadzić w górę lub w dół. Podobnie rzecz się przedstawia z jazdą. Interesującym obrazem w snach bywa most, zjawia się on w snach wówczas, gdy rozpoczynamy jakiś nowy etap w życiu.
D) Często występuje w snach obraz jakiegoś domu (mieszkania, pokoju). Nie zawsze ma on znaczenie symboliczne, gdyż zbyt wiele różnych budynków odegrało w naszym życiu istotną rolę. Dom więc jako budynek może wyrażać różne związki myślowe. Pojawienie się w śnie własnego pokoju oznacza nasze życie wewnętrzne, naszą psychikę. Niektóre części domu spełniają swoistą rolę symboliczną, zwłaszcza okno- wyraża ono funkcje intelektualne; otwarcie okna wyraża osiągnięcie szerszego poglądu na własne sprawy życiowe; kuchnia- odnosi się do spraw erotyczno-seksualnych; podwórko- odmowa ludzka; piwnica- symbol myśli twórczej.
E) Symbole kościelne mają w snach znaczenie bardzo ogólne i mogą odnosić się do najróżniejszych przeżyć, dążeń i doświadczeń ludzkich. Dlatego też ukazują się one w snach niezależnie od tego, czy osoba śniąca jest religijna, czy nie. Do tego rodzaju obrazów należy krzyż- jako odwieczny symbol cierpienia.
F) Spośród symboli sennych, które tworzą żywe postacie, symbole zwierząt są najprostsze. Reprezentują one cechy osobowości ludzkiej takie jak np. siła mięśni konia, jadowitość węża, przebiegłość lisa itp.
G) Sama postać ludzka może w snach wystąpić w roli symbolicznej. Najczęściej w takim charakterze zjawia się postać matki, niezależnie od faktu, czy matka jeszcze żyje. Występuje ona często jako symbol opieki i zapowiada, że nic złego nie grozi osobie śniącej. Postać dziecka bywa symbolem o znaczeniu raczej ujemnym, zapowiadającym różnego rodzaju trudności i kłopoty, a najbardziej ujemny charakter miewa w snach postać starej kobiety.


Można często wpływać na śniącego, podając mu temat, na który ma śnić, lecz nigdy nie wpłyniemy na to, co on śnić będzie. Dlatego badacze różnych dziedzin nauk nie potrafią zupełnie określić: czym jest sen?, jak można go uniknąć?, co można zrobić, by marzenia senne były piękne? Pytania te są od wieków ogromną zagadką dla naukowców, ale miejmy nadzieje, że wkrótce poznamy wszystkie tajemnice związane ze snem.



BIBLIOGRAFIA:
Z. Freud, (1984), Wstęp do psychoanalizy, Warszawa: PWN;
W. Dolińska, (1976), Co mówią nasze sny?, Kraków:WL;
I. Oswald, (1968), Sen, Warszawa: PWN.