Daty 1918-1938, leksykon wybrane zagadnienia, konstytucja marcowa i kwietniowa

1918 - dekrety rządu Moraczewskiego wprowadzające przywileje pracownicze
1919 - dekret Tymczasowego Naczelnika Państwa o powszechnym obowiązku szkolnym
1920 - uchwalenie przez sejm reformy rolnej
17 III 1921 - uchwalenie Konstytucji marcowej
16 XII 1922 - zabójstwo prezydenta Narutowicza
V-XII 1923-rządy centroprawicowej koalicji Chjeno-Piasta -usunięcie się Piłsudskiego z życia publicznego
1923 - początek budowy portu w Gdyni
1923 - kulminacja powojennego kryzysu - hiperinflacja, strajk powszechny, zamieszki
1924-1925 - reformy Władysława Grabskiego - utworzenie Banku Polskiego, wprowadzenie złotego
1924 - przyznanie Władysławowi Reymontowi literackiej Nagrody Nobla
1924 - zdobycie pierwszego medalu olimpijskiego przez reprezentanta Polski
1925 - uchwalenie przez sejm ustawy o wykonaniu reformy rolnej
1926 - początek emisji programu Polskiego Radia
1926 - uznanie Mazurka Dąbrowskiego za hymn Polski
11/l2-16 V 1926-zamach majowy - obalenie rządów parlamentarno-gabinetowych, początek rządów sanacji
XII 1926 - powstanie Obozu Wielkiej Polski - początek ewolucji części endecji w stronę autorytaryzmu i faszyzmu
1928 - otwarcie Biblioteki Narodowej w Warszawie
I 1928 - utworzenie sanacyjnego Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem
IX 1929 - powstanie Centrolewu - porozumienia stronnictw demokratycznych, opozycyjnych w stosunku do rządów sanacji
1930 - uwięzienie przywódców opozycji demokratycznej, wybory „brzeskie" - zdominowanie sejmu przez BBWR
III 1931 - utworzenie Stronnictwa Ludowego - zjednoczenie ruchu ludowego
1933 - kulminacja wielkiego kryzysu - rozruchy chłopskie
IV 1934 - powstanie Obozu Narodowo-Radykalnego
VI 1934 - powstanie obozu odosobnienia dla więźniów politycznych w Berezie Kartuskiej
23 IV 1935 - podpisanie przez prezydenta Mościckiego Konstytucji kwietniowej
12 V 1935 - śmierć Piłsudskiego
1936-1938 - realizacja 4-letniego planu uprzemysłowienia kraju
1936 - strajk powszechny, zamieszki w niektórych miastach
II 1936 - powstanie Frontu Morges - centrowej opozycji w stosunku do sanacji
1936 - oficjalna decyzja o budowie Centralnego Okręgu Przemysłowego
1937 - strajk chłopski, zamieszki na wsi
II 1937 - utworzenie Obozu Zjednoczenia Narodowego
X 1937 - powstanie Stronnictwa Pracy
VIII 1938 - rozwiązanie Komunistycznej Partii Polski




Centralny Okręg Przemysłowy (COP) - zespół przedsiębiorstw państwowych wybudowanych w województwach centralnych w latach 1936-1939 z inicjatywy Eugeniusza Kwiatkowskiego; budowa COP była głównym punktem programu industrializacji kraju; większość zakładów miała produkować na potrzeby przemysłu zbrojeniowego, maszynowego i energetycznego; do największych inwestycji w ramach COP należały m.in.: huta w Stalowej Woli, elektrownia wodna w Rożnowie, fabryka kauczuku w Dębicy i fabryka celulozy w Niedomicach; budowę COP przerwał wybuch II wojny światowej
Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem (BBWR) - działające w latach 1928-1935 sanacyjne ugrupowanie polityczne; BBWR popiera zmiany ustroju w duchu autorytarnym wprowadzane przez Piłsudskiego; w skład bloku wchodzili przedstawiciele różnych kierunków politycznych - od socjalistów po konserwatystów; na czele BBWR stał płk Walery Sławek; ze względu na niezadowalające wyniki wyborcze i tarcia w obozie sanacyjnym blok został rozwiązany

Komunistyczna Partia Polski (KPP) - ugrupowanie działające w latach 1918-1938 (do 1925 r. pod nazwą Komunistyczna Partia Robotnicza Polski), będące kontynuatorem SDKPiL oraz PPS-Lewicy; KPP występowała przeciwko II Rzeczpospolitej; zdelegalizowana za działalność antypaństwową, prowadziła agitację rewolucyjną, organizowała strajki i demonstracje, dokonywała też aktów terroru; partia została rozwiązana przez Stalina, a jej działaczy przebywających w ZSRR zlikwidowano; pozostali przy życiu członkowie KPP weszli później w skład Polskiej Partii Robotniczej

Obóz Narodowo-Radykalny (ONR) - działający w latach 1934-1939 skrajny odłam polskich nacjonalistów, naśladujący wzorce faszystowskie; powstał w wyniku rozłamu w Stronnictwie Narodowym; członkowie ONR dokonywali napadów na Żydów i działaczy lewicowych, a także organizowali bojkot sklepów żydowskich; po zdelegalizowaniu przez władze sanacyjne ONR rozpadł się na 2 frakcje, z których bardziej radykalna (Falanga) prowadziła także działalność terrorystyczną; podczas II wojny światowej większość członków ONR przyłączyła się do konspiracji i partyzantki niepodległościowej

Obóz Wielkiej Polski (OWP) - istniejąca w latach 1926-1933 pozaparlamentarna organizacja endecka, utworzona z inicjatywy Romana Dmowskiego w odpowiedzi na zamach majowy; głównym zadaniem OWP była walka o poszerzenie wpływów endecji, głównie za pomocą agitacji wśród młodzieży; działacze OWP nie kryli fascynacji faszyzmem; władze zdelegalizowały OWP; część aktywistów znalazła się później w ONR

Obóz Zjednoczenia Narodowego (Ozon) - działające w latach 1937-1939 sanacyjne ugrupowanie polityczne, które miało odgrywać rolę prorządowej monopartii, zjednoczonej wokół armii; twórcami obozu byli współpracownicy marszałka Rydza-Śmigłego; pod względem programu i form organizacyjnych Ozon naśladował partie faszystowskie, a jego kierownictwo szukało porozumienia z ONR; wbrew założeniom ugrupowanie nie zdobyto masowego poparcia

Grabski Władysław (1874-1938) - polityk, ekonomista, historyk; w latach 1920 i 1923-1925 premier; autor reform gospodarczych, które doprowadziły do zwalczenia hiperinflacji, uporządkowania finansów państwa i zmiany waluty na złotego; po ustąpieniu ze stanowiska premiera poświęcił się pracy naukowej

Kwiatkowski Eugeniusz (1888-1974) - polityk i działacz gospodarczy, w latach 1926-1930 minister przemysłu i handlu, w latach 1935-1939 wicepremier i minister skarbu; weteran Legionów Polskich; zwolennik polityki interwencjonizmu; realizator rozbudowy portu w Gdyni; w 1936 r. przedstawił 4-letni program industrializacji kraju, przewidujący m.in. budowę COP; po II wojnie światowej przez krótki okres pełnił funkcję kierownika delegatury rządu do spraw odbudowy Wybrzeża

Mościcki Ignacy (1867-1946) - prezydent II Rzeczpospolitej w latach 1926-1939; w młodości działacz socjalistyczny, od 1892 r. przebywał na emigracji, gdzie zrobił karierę naukową jako chemik; w niepodległej Polsce organizował przemysł chemiczny; wytypowany na urząd prezydenta przez Piłsudskiego, realizował jego wskazania; po śmierci Marszałka odmówił ustąpienia ze stanowiska i zgrupował wokół siebie bardziej liberalny odłam obozu sanacyjnego; we wrześniu 1939 r., po wkroczeniu wojsk radzieckich schronił się w Rumunii, gdzie został internowany i zrzekł się swojej funkcji

Narutowicz Gabriel (1865-1922) - prezydent II Rzeczpospolitej 11-16 XII 1922 r; od czasów studiów przebywał na emigracji, gdzie zrobił karierę jako inżynier konstruktor i uczony; po powrocie do kraju, w latach 1920-1922 piastował stanowiska ministerialne; wybrany na prezydenta przez Zgromadzenie Narodowe, stał się obiektem zaciekłych ataków ze strony zwolenników endecji, którzy oskarżali go o sprzyjanie obcym interesom; 5 dni po zaprzysiężeniu zginął z ręki niezrównoważonego sympatyka prawicy

Rydz-Śmigły Edward (1886-1941) - w latach 1935-1939 Naczelny Wódz, od 1936 r. marszałek i druga osoba w państwie; z wykształcenia artysta malarz; współpracownik Piłsudskiego; działacz Związku Strzeleckiego, żołnierz Legionów Polskich, komendant POW, uczestnik wojny polsko-bolszewickiej, w latach 1921-1935 inspektor armii; po śmierci Piłsudskiego ujawnił ambicje polityczne, grupując wokół siebie nacjonalistyczne skrzydło obozu rządzącego; we wrześniu 1939 r., po wkroczeniu wojsk radzieckich schronił się w Rumunii, gdzie został internowany;

Wojciechowski Stanisław (1869-1953) - prezydent II Rzeczpospolitej w latach 1922-1926; współzałożyciel i przez kilka lat czołowy działacz PPS, organizator ruchu spółdzielczego; wybrany na urząd prezydenta głosami lewicy, centrum i mniejszości narodowych; podczas zamachu majowego stanął w obronie konstytucji, a następnie ustąpił ze stanowiska, aby uniknąć dalszego rozlewu krwi

Front Morges - zawarte w 1936 r. porozumienie polityków centrowych, opozycyjnych w stosunku do sanacji; nazwa pochodziła od szwajcarskiej siedziby Ignacego Paderewskiego; inicjatorzy Frontu opowiadali się za przywróceniem ustroju demokratycznego, a w polityce zagranicznej za ściślejszą współpracą z Francją; główne zaplecze polityczne porozumienia stanowiło utworzone w 1937 r. chadeckie Stronnictwo Pracy; podczas II wojny światowej koncepcje Frontu realizował emigracyjny rząd gen. Sikorskiego

reforma rolna - parcelacja wielkiej własności ziemskiej, przeprowadzona pod nadzorem władz państwowych; reforma została zapowiedziana uchwałą sejmową w lipcu 1919 r., a rok później, w obliczu najazdu bolszewickiego, uchwalona przez sejm; ustawa, przewidująca przymusową parcelację za odszkodowaniem wynoszącym połowę ceny gruntu, została uznana przez Najwyższy Trybunał Administracyjny za niezgodną z Konstytucją marcową; w grudniu 1925 r. przyjęto nową ustawę, zakładającą dobrowolność parcelacji i pełną odpłatność za ziemię; rocznie miano rozparcelować 200 tys. ha; reforma objęła nadwyżki ziemi powyżej 180 ha, na Polesiu i Wołyniu powyżej 300 ha, a w majątkach uprzemysłowionych powyżej 700 ha; z reformy wyłączono grunty kościelne; formalne pierwszeństwo w nabywaniu ziemi mieli małorolni i bezrolni; ostatecznie w ramach reformy w latach 1926-1939 rozparcelowano 2,65 min ha

reforma walutowa - reforma polegająca na wymianie polskiej waluty, przeprowadzona przez rząd Władysława Grabskiego w 1924 r.; w ramach reformy marka polska została zastąpiona złotym - po kursie 1,8 min do I; wartość nowej waluty miała opierać się na zasobach kruszców, dewiz i papierów wartościowych zgromadzonych w nowo powstałym Banku Polskim, który otrzymał wyłączność na emisję pieniądza; złoty był w pełni wymienialny na obce jednostki płatnicze (pierwotnie na I dolara przypadało 5,18 złotego) i mimo późniejszych wahań kursu stał się jedną z mocniejszych walut w Europie

proces brzeski - trwający od października 1931 r. do stycznia 1932 r. proces polityczny wytoczony przez władze sanacyjne 11 działaczom socjalistycznym i ludowym (m.in. Wincentemu Witosowi), wcześniej internowanym w obozie w Brześciu; oskarżonym postawiono zarzut przygotowania antyrządowego zamachu; mimo braku dowodów, pod naciskiem rządu 10 z podsądnych skazano na kary więzienia; ostatecznie 5 skazanych odsiedziało roczne wyroki, 5 zaś udało się na emigrację; proces brzeski nadszarpnął autorytet sanacji, wzmacniając wpływy społeczne opozycji demokratycznej

zamach majowy - wojskowy zamach stanu dokonany 11/12-16 V 1926 r. przez marszałka Piłsudskiego i jego zwolenników; głównymi przyczynami przewrotu były: narastające rozczarowanie rządami parlamentarnymi, niechęć do rządów centroprawicowej koalicji oraz ambicje środowiska piłsudczykowskiego, obawiającego się odsunięcia od armii; zamach, pomyślany jako zbrojna demonstracja, wobec oporu rządu i prezydenta przerodził się w 3-dniowe walki w Warszawie, zakończone 14 V ustąpieniem legalnych władz; poparcia zamachowcom udzieliły także ugrupowania lewicowe oraz środowiska pragnące wzmocnienia władzy państwowej (m.in. ziemiańscy konserwatyści)

sanacja (łac. sanatio - „uzdrowienie") - potoczna nazwa obozu piłsudczykowskiego, rządzącego w II Rzeczpospolitej po zamachu majowym; termin ten nawiązywał do hasta „sanacji moralnej", pod którym Piłsudski przejął władzę w 1926 r.

Konstytucja kwietniowa - konstytucja II Rzeczpospolitej, podpisana przez prezydenta Mościckiego 23 IV 1935 r; została przygotowana przez współpracowników Piłsudskiego z myślą o objęciu przez niego urzędu prezydenta; stanowiła wyraz tendencji autorytarnych, dominujących w ówczesnej Europie; konstytucja sankcjonowała zmianę ustroju z demokratycznego na autorytarny, odeszła od zasady trójpodziału władzy, przyznając niemal pełną władzę prezydentowi, zrezygnowała z idei suwerenności narodu na rzecz nadrzędności interesu państwa, który stawiała ponad swobodami obywatelskimi i prawami demokratycznymi; obowiązywała do wybuchu II wojny światowej, później stanowiła podstawę działania władz emigracyjnych

Konstytucja marcowa - konstytucja II Rzeczpospolitej, uchwalona przez Sejm Ustawodawczy 17 III 1921 r; stanowiła wyraz tendencji demokratycznych, panujących wśród Polaków po latach zaborów oraz dominujących w ówczesnej Europie; usankcjonowała system, gwarantowała demokratyczny wybór władz oraz rozległe swobody obywatelskie; ustrój wprowadzony przez Konstytucję marcową został zmodyfikowany po zamachu majowym; formalnie konstytucja obowiązywała do 1935 r.



!!! POROWNANIE KONSTYTUCJI W ZALACZNIKU !!!